На ўезьдзе ў Асавую — абярэг. Ён зусім маленькі — ніжэйшы за мэтар. Крыж абвязаны каляровымі стужкамі, бальшыня зь іх — аранжавыя. Зьявіліся яны ў той час, калі на Майдане незалежнасьці ў Кіеве адбывалася памаранчавая рэвалюцыя. Пра гэтую акалічнасьць стала вядома ад даўняга слухача Радыё Свабода, працоўнага тутэйшай калектыўнай гаспадаркі Паўла Саца. Ягоны ліст — падстава для камандзіроўкі ў Маларыцкі раён Берасьцейшчыны.(Карэспандэнт: ) “Як людзі паставіліся да памаранчавай рэвалюцыі?”
(Сац: ) “Усе яе падтрымлівалі. Для нас гэта сымбаль свабоды. Усе ўважліва сачылі за тым, што адбывалася ва Ўкраіне. Людзі цяпер шкадуюць, што такога ў нас не адбылося”.
(Карэспандэнт: ) “Вы актыўны слухач нашага радыё, лісты часам пішаце. Ці даўно слухаеце “Свабоду”?”
(Сац: ) “Ад 69-га году. Мы тады на хутары жылі, і ў нас быў прымач “Іскра”. Некаторыя рэчы трэба мяняць. Трэба стварыць клюб актыўных слухачоў. Я лічу, што такі клюб сяброў мусіць быць абавязкова”.
(Карэспандэнт: ) “Ці ведаюць людзі ў вёсцы пра выбары 2006 году?”
(Сац: ) “Пэнсіянэры будуць галасаваць за новага прэзыдэнта”.
(Карэспандэнт: ) “Чаму?”
(Сац: ) “Яны расчараваныя. Праблемаў шмат. Дзецям няма працы. З пэнсіяй падманваюць: скажуць, што налічваюць пэўны працэнт, а фактычна яго і няма”.
(Карэспандэнт: ) “А яны ведаюць пра выбарчыя кааліцыі і кандыдатаў ад дэмакратычных сілаў?”
(Сац: ) “За выняткам чатырох чалавек, ня ведаюць”.
(Карэспандэнт: ) “А хто гэтыя людзі?”
(Сац: ) “Слухачы Радыё Свабода”.
Асавая стаіць на беларуска-ўкраінскай мяжы. Суседняя краіна тут пачынаецца за тры кілямэтры ад вёскі. Тутэйшае насельніцтва лічыць сябе не беларусамі і не ўкраінцамі, а палескім народам. Гавораць, што яны русіны. У часе другой усясьветнай вайны іхныя дзяды ды бацькі ваявалі па розныя бакі лініі фронту. Старыя памятаюць, што за немцамі тут адчыняліся школы, у якіх выкладалі на роднай мове. А зь вяртаньнем саветаў людзей пачалі заганяць у калгасы.
Аксана Сідар прыйшла сюды ў шлюб з украінскага боку. Мясцовых легендаў яна ня ведала. Разам з мужам паставілі хату, дзе пачалі жыць. І ўсё было б добра, каб не адна акалічнасьць.
(Сідар: ) “Казалі, што немцы тут пахаваныя. Але калі я тут сялілася, мне ніхто не прызнаўся. А пасьля ў мяне нарадзіліся дзеці. Яны крычалі і падоўгу не маглі заснуць. А па сяле пачалі казаць, што пахаваныя немцы спаць не даюць. А пасьля і немцы супакоіліся, і дзеці павырасталі”.
(Карэспандэнт: ) “Можа, варта было б ці іх перахаваць, ці нейкі помнік ім паставіць?”
(Сідар: ) “Там у тых карчах столькі таполяў нарасло, што нічога ўжо не зрабіць. Хай тыя немцы там сядзяць. Мы зь імі разам добра жывем. Двух сыноў маю. Адзін у Казахстане, другі ў Егарцы. Той, што ў мараках, казаў: за тыя грошы, каб прыехаць, ён любую легкавую машыну набудзе. Яго тут ужо дванаццаць гадоў не было. А ў таго, што ў Казахстане, саўгас раскідалі. Ён там пяць гадоў бяз працы сядзіць”.
(Карэспандэнт: ) “Хай на радзіму вяртаецца”.
(Сідар: ) “Калі ён да мяне вернецца, і яго тут прапісаць, мне скасуюць усе льготы. А той сын апошнюю капейчыну забярэ”.
На сотню насельніцтва Асавой і дзясятка маладых сем’яў не набярэцца. А пэнсіянэраў не турбуе, што апрануць і як выправіць дзяцей вучыцца ў горад. Галоўнае для старых — моц у руках і нагах. Грошай у іх болей, чым у калгасьнікаў, ды толькі паперкі на здароўе не абмяняеш. Сваёй гісторыяй дзеліцца баба Ганна:
(Ганна: ) “У мяне нага баліць. Я ўжо трэці раз да іх прыехала і кажу: “Зрабіце мне здымак”. “Не, жанчына, вы здаровыя. Гэта ў вас радыкуліт”. Я прыйшла і сказала, што так баліць, хоць ты на сьценку лезь. “Міленькая, чым я, хірург, табе магу дапамагчы, калі ў цябе радыкуліт?”
(Карэспандэнт: ) “Нагу палячылі?”(Ганна: ) “Дзе ж яе вылечыш? Здымку так і не зрабілі. Мне сказалі: “Калі пашкоджаньне ёсьць, здымак зробім, а калі не — ня будзем”. А я люблю праўду. Таму і не змагла сказаць, што я ўпала, так бы здымак зрабілі. У нашай вёсцы цяжкае жыцьцё. Трэба гаспадарку даглядаць. А ў горадзе хоць і за кватэру больш плацяць, затое чыста і культурна. А ў нас некультурна! Жывём па-вясковаму!”
На вуліцы я спыніў кабету. На выгляд — пад шэсьцьдзесят. Як і суседкі, у краму ходзіць з роварам. Менавіта ходзіць, а ня езьдзіць. Туды яго коціць паражняком, а назад — нагружаным харчамі. Усё-такі торбы перавозіць лягчэй, чым цягаць на ўласным гарбу.
(Спадарыня: ) “Ой-ёй-ёй! Гэтага не апісаць! Першая праблема, што малака не прымаюць, бо нікому яно не патрэбнае. А я з гэтага малака толькі і жыву. А малако цяпер зусім не прымаюць, сказалі, што яно не патрэбнае”.
(Карэспандэнт: ) “Хто так сказаў?”
(Спадарыня: ) “Старшыня сельсавету”.
(Карэспандэнт: ) “Той жа старшыня сельсавету абяцаў, што гэтая праблема вырашыцца, ці не?”
(Спадарыня: ) “Яны паабяцалі, што наперад папасьвяць калгаснае быдла, а пасьля пусьцяць нашае”.
(Карэспандэнт: ) “А што вы цяпер з малаком робіце?”
(Спадарыня: ) “А што хочаш, тое і рабі. Хочаш сьвіней кармі,а хочаш на двор вылівай”.
(Спадарыня: ) “Нам і пашы зь сенакосам не даюць. Як хочаш, так і жыві”.
(Карэспандэнт: ) “У вас тут столькі палёў. Узялі ды выгналі”.
(Спадарыня: ) “Мы выганялі, а яны на нас міліцыю выклікалі”.
(Карэспандэнт: ) “Вы ў калгасе працавалі?”
(Спадарыня: ) “23 гады даяркай адрабіла”.
(Карэспандэнт: ) “Вам калгас мусіць дапамагаць, бо вы на яго некалі працавалі”.
(Спадарыня: ) “Правільна, ды толькі цяпер я ім патрэбная. Я ім тэлефанавала, каб далі трактара гной вывезьці. Намесьнік сказаў, каб ніякай дапамогі не чакалі”.
Адзіны на вёску прыватны трактар стаіць на падворку Сьцяпана Качанкі. І я скіроўваюся ў госьці да гэтага пэнсіянэра.
(Карэспандэнт: ) “Трактар ваш?”
(Качанка: ) “Сына”.
(Карэспандэнт: ) “Бабулі скардзяцца, што часам цяжка ўзараць, што калгас тэхнікі не дае”.
(Качанка: ) “А хто цяпер на пэнсіянэра зьвяртае ўвагу? Каму ён патрэбны? Нікому не патрэбны! Нашыя чыноўнікі закапалі б пэнсіянэра жывым. Я да іх не зьвяртаюся. Ня тое, што ў раскошы, але жыць можна. Я нават навучыўся свой хлеб пячы. Некалі мужчыны найлепшымі кухарамі і пекарамі былі”.
(Карэспандэнт: ) “Вы б ужо свой бізнэс тут адкрылі. Чым той недапечаны, што ў крамах, лепей хатні”.
(Качанка: ) “Мне сорамна пра гэта распавядаць. Тут такія пэнсіянэркі, якія самі могуць пячы, але яны ідуць у краму”.
Выглядае, што пячы хлеб Сьцяпану Качанку стане цяжэй. Да нядаўняга часу ў Асавой працаваў прыватны млын. Андрэй Навумчык малоў усім ахвочым. Адное толькі было дрэнна: калі ўключаўся матор, у некалькіх хатах зьнікала сьвятло. Цярпеньне ў суседа скончылася, і ён паскардзіўся электрыкам. Тыя загадалі ўсталяваць лічыльнік, а гаспадар спадара Навумчык гэтага не зрабіў. Карацей, млына ў Асавой болей няма.
(Навумчык: ) “У мяне млын быў. Людзі так дзякавалі. Адзін дурань напісаў і яго адключылі”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму яны на вас паскардзіліся?”
(Навумчык: ) “Нібыта я шмат зарабляю”.
(Карэспандэнт: ) “А вы зь людзей грошы бралі за гэта?”(Навумчык: ) “На булку хлеба”.
(Карэспандэнт: ) “Можа, да вас вяскоўцы зьвярталіся, каб млын зноў уключылі?”
(Навумчык: ) “Я ўжо цяпер не хачу малоць. Хай як хочуць, так самі і робяць. Я цяпер аднавяскоўцам малоць ня буду! Калі яны на мяне паскардзіліся, чужым буду малоць, а сваім — не!”
Запытай каго заўгодна ў Маларыцкім раёне, чым выбітная Асавая, нічога цямнага не пачуеш. А на месцы аказалася: што ні размоўца, тое знаходка. І вялікі дзякуй Паўлу Сацу за цікавую інфармацыю пра аранжавыя стужкі на крыжы, бо гэтая акалічнасьць стала нагодай для падарожжа.
