Аўтар і твор
Хрысьціна Лялько: “На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне”
Пісьменьніца Хрысьціна Лялько вядомая ў беларускай літаратуры сваёй псыхалягічнай прозай, заглыбленай ва ўнутраны сьвет чалавека, які не ўяўляе сябе без вызнаньня таго адвечнага, усеабдымнага і сутнаснага пачуцьця, імя якому — любоў. Нядаўна ў менскім Літаратурным музэі Янкі Купалы адбылася прэзэнтацыя яе паэтычнай кнігі “На далонях любові”. Пасьля вечарыны з Хрысьцінай Лялько сустрэўся Міхась Скобла.
(Скобла: ) “Хрысьціна, у тваёй новай кнізе — цэлы разьдзел перакладаў з польскай мовы. Больш за два дзясяткі аўтараў, пераважна гэта паэты-ксяндзы. І ў Польшчы гэта даволі распаўсюджаная зьява, калі сьвятары зьяўляюцца яшчэ й паэтамі. А чаму беларускія ксяндзы забыліся на паэзію?”
(Лялько: ) “Таму што яны змагаюцца з тымі праблемамі, якіх у іх сёньня багата і якія, на жаль, не спрыяюць натхненьню. Уявіце сабе: прыяжджае ўчорашні выпускнік духоўнай сэмінарыі у парафію, а там — няма сьвятыні альбо сьвятыня разбураная, жыльля няма. Ясна, што такія абставіны наўрад ці спрыяюць паэзіі. Думаю, што сваю паэтычную энэргію ксяндзы ўкладаюць у муры новыях і ў рэстаўрацыю старых сьвятыняў, у пераклады літургічных тэкстаў, якіх у нас не хапае, у сваё душпастырства. Але казаць, што беларускія ксяндзы зусім ня пішуць вершаў, не выпадае. У часопісах “Наша вера” і “Ave Maria” я друкавала паэзію і прозу ксяндзоў Вячаслава Пялінка й Паўла Халяўкіна. Думаю, прыйдзе паэтычны час і для сьвятароў. Традыцыя мусіць жыць”.
(Скобла: ) “Днямі я ў “Цэнтральнай кнігарні” Менску пабачыў нядаўна адчынены аддзел праваслаўнай кнігі. На жаль, толькі праваслаўнай, спрэс расейскамоўнай. А дзе сёньня можна набыць каталіцкую літаратуру?”
(Лялько: ) “Вельмі добра, што аддзелы хрысьціянскай літаратуры зьявіліся ў нашых кнігарнях. Будзем лічыць, што гэта першыя ластаўкі, прыйдзе час — там зьявіцца і каталіцкая літаратура. Але мы не чакаем. На вуліцы Багдановіча, 25 мы адчынілі сваю кнігарню — “Духоўная кніга”. Менавіта “Духоўная кніга”, мы не звужаем яе да вузкаканфэсійнага азначэньня. Мы хочам паказаць узор — як павінна выглядаць хрысьціянская кнігарня. Там на адной паліцы стаяць праваслаўныя, каталіцкія, пратэстанцкія выданьні, кнігі айцоў Царквы і Касьцёла, увогуле хрысьціянская літаратура. І, зразумела, кнігі нашага выдавецтва “Pro Hhristo”.
(Скобла: ) “Я там нават пабачыў Біблію на кітайскай мове”.
(Лялько: ) “Уявіце сабе — да нас у кнігарню заходзяць і кітайцы. Менск — гэта сталіца, і тут патрэбная літаратура на самых розных мовах”.
(Скобла: ) “У сьвеце не сьціхае палеміка вакол фільму “Код Да Вінчы”. Гадоў пару таму падобныя спрэчкі выклікаў фільм Мэла Гібсана “Пакуты Хрыстовы”. Калі за аснову мастацкага твора бярэцца рэлігійны сюжэт, дзе палягае мяжа, за якую аўтар са сваёй фантазіяй ня мае права ступіць? І ці ўвогуле існуе такая мяжа?”
(Лялько: ) “Несумненна, мяжа ёсьць. І мяжою такою павінна быць праўда. Тым больш, калі пісьменьнік бярэ неаспрэчныя факты, на якіх грунтуецца дагматыка хрысьціянскай веры, яе асновы. Вельмі небясьпечна, калі пісьменьнік, спасылаючыся на Эвангельле, пачынае гэтыя факты перакручваць. Але што паробіш, ва ўсе часы былі тыя, хто імкнуўся несьці сьвету добрую навіну, і тыя, каму гэтае Дабравесьце страшэнна перашкаджала. Гэткая сытуацыя захавалася і да сёньня.
Яшчэ Сьвяты Павал у сваім Другім Пасланьні да Цімафея прароча папярэджваў, што “будзе час, калі здаровае навукі прымаць ня будуць, але паводле свайго жаданьня будуць выбіраць сабе настаўнікаў, каб лашчылі слых іх, і ад праўды слых адвернуць і зьвернуцца да казак”. А “Код Да Вінчы” — дэтэктыўная казка, угрунтаваная на домыслах, легендах, показках, хоць і зймальна напісаная, па ўсіх правілах жанру. Ізноў, калі зьвярнуцца да Другога Пасланьня Паўла да Цімафея, то ён папярэджваў свайго вучня, а праз яго кожнага хрысьціяніна: “Але ты будзь чуйны ва ўсім, цярпі гора, рабі справу Дабравешчаньня, служэньне сваё выконвай”.
(Скобла: ) “Фільм “Код Да Вінчы” зьнялі з менскага пракату. Але, несумненна, пры жаданьні яго можна будзе набыць на касэтах ці DVD. Дык ці варта добраму хрысьціяніну яго глядзець?”
(Лялько: ) “Калі гэты хрысьціянін упэўнены, што ягоная вера моцная. І тут ёсьць яшчэ адзін момант. Мы памятаем здраду Юды. Цяпер таксама многа шуму нарабіла “Эвангельле ад Юды”, якое адшукалі на копцкай мове й перакладаюць на мовы сьвету. Мы гаворым пра тое, што Юда прадаў Хрыста за трыццаць срэбнікаў. І ня думаем, што самі сёньня прадаем яго, але ўжо за мільёны даляраў. Паводле сродкаў масавай інфармацыі, толькі першае выданьне кнігі “Код Да Вінчы” прынесла аўтару больш за трыццаць мільёнаў! Чым не цана, адпаведная часу?!
А параўноўваць творы Мэла Гібсана і Дэна Браўна не выпадае. Гібсан ідзе строга за фактам і на гэтым будуе вобразную структуру фільма, яго сымболіку і алегарычнасьць, што праўда, часам, даводзячы свае мастацкія прыёмы да мяжы натуралізму. А Дэн Браўн да гэтай мяжы даходзіць у сваіх фантазіях і выдумках. Я лічу, што такія кнігі, як “Код Да Вінчы” Дэна Браўна, і падобныя да іх фільмы, яны проста змушаюць нас быць хрысьціянамі, змушаюць нас выйсьці са сьпячкі, з гэтага, кажучы па-расейску, “благодушия”. Яшчэ Меражкоўскі казаў, што агонь хрысьціянства памірае, калі яго не разьдзьмухвае вецер. І вось для таго, каб ён гарэў, і зьяўляюцца падобныя творы. Каб мы былі чуйнымі”.
(Скобла: ) “Ты ўжо больш за десяць гадоў рэдагуеш часопіс “Наша вера”, вакол якога гуртуюцца і сьвятары, і пісьменьнікі, і гісторыкі. Чым сёньня жыве часопіс?”
(Лялько: ) “Часопіс, як заўсёды, шукае новых аўтараў, вырашае грашовыя праблемы, бо сродкаў заўсёды не хапае. Я не хацела б гаварыць пра далёкасяжныя пляны. У найюбліжэйшы час выйдзе новы нумар “Нашай веры”, там будуць добрае апавяданьне Вінцэся Мудрова “Сьвятая крыніца”, вершы Алеся Чобата і Васіля Зуёнка, артыкул Дануты Бічэль пра гарадзенскага мастака Пятра Янушкевіча, шмат іншых цікавых матэрыялаў”.
(Скобла: ) “Мне запомніліся радкі з тваёй кнігі “На далонях любові”: “На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне”. Так сталася, што Беларусь сёньня гаворыць на розных мовах. Дык што нас зьяднае — маўчаньне ці “крык, што жыве Беларусь?”
(Лялько: ) “Маўчаньне дапаможа толькі ў тым выпадку, калі за ім стаіць любоў. Але — лепш за ўсё калі яднае таксама й слова. Галоўнае — каб не было між людзьмі анямелае самоты і разьяднаньня. Гэта калі адказаць наўпрост, не ўдаючыся ў філязофію. Што “жыве Беларусь”, крычаць ня трэба. Але памятаць, думаць пра гэта пастаянна, дбаць пра тое, каб яна жыла, – неабходна”.
Хрысьціна Лялько. З новых вершаў
* * * Паўстане сад. І гольле зь небыцьця працягне ў анямелую самоту. І ўладна лісьце запытае: хто ты, што так пакутна прагнеш забыцьця?
Што адкажу і дзе знайду я словы? Гляджу на скамянелую зямлю, такую ачужэлую й сваю, і адчуваю, што ня маю мовы.
О, немата забітае глушы... Якая сіла верне нас да веры, каб уваскрос ня толькі на паперы радзінны сад зьнявечанай душы?
НАДЗЕЯ
Зябка дрыжыць ацалелае лісьце на безнадзейна калючых вятрах... Гэтак было ўжо са мною калісьці, перажывала душа гэты страх; гэты адчай і нямое маленьне, гэта бяссоньне і гэту жуду... Добра, што ўмею стаяць на каленях, можа, як-небудзь не прападу.
МУЗЫКА
Так музыка народзіцца ў душы і загучыць у словах і ў цішы.
У думках пра цябе, ў маім маўчаньні, у дзіўных снах, што адлятуць ураньні.
На промнях сонца запішу я ноты свае высокай, сьветлай адзіноты.
КАХАНЬНЕ
Вочы. Усьмешка. Маўчаньне. Такое прыйшло каханьне. Выпадковы росчырк маланкі — незайздросны лёс паланянкі. Блукаю сярод тваіх камяніцаў, спрабую ад думак сваіх бараніцца. Такі ваяўнічы народ этрускі — сэрца маё разьбілі ў друзкі. Зялёныя вочы, бы той вінаград нясьпелы, чаму ж я, слабая, так хутка ад іх схмялела? На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне. Такое вось выйшла каханьне.
АПОШНІМ ЧАСАМ
Падабаецца апошнім часам нязбытнасьць — прымаецца, як непазьбежнасьць, Пазьбягаю апошнім часам спрытных, і ўнікаю драпежных. Хаджу па танюткім лёдзе сваіх непазбыўных ілюзій... Жыву пры сваім народзе і дзякую Богу, што ёсьць сярод яго людзі.
КРЫЖ
К. Я. Пакінуць крыж свой і пайсьці... Якое простае рашэньне! Каму ж той крыж за нас нясьці, калі мы йдзем на адрачэньне ад Беларусі гэтай беднай; нашто яе праблемы нам, нашто нам боль яе патрэбны? — Хай іншыя гаруюць там. А мы стаміліся, даволі. Ёсьць лепшы край і ціхі дом... Ды не уцекчы нам ад долі — накрые скрозь яе фантом. І будзе скрозь яна такая, якою Бог нас надзяліў. Сябе ад лёсу не схаваеш, што б там ні думаў, ні мудрыў. І крыж пакінуць немагчыма. Мо толькі зьняць на нейкі час... Ён будзе ўсюды за плячыма, аж покуль не уздыме нас.
Літпрацэс
Адноўлены выпуск літаратурнага альманаху “Калосьсе”. Зь яго галоўным рэдактарам і выдаўцом Алесем Аркушам сустрэлася нашая карэспандэнтка Валянціна Аксак.
(Валянціна Аксак: ) “Алесь, раскажыце, калі ласка, пра гісторыю выданьня альманаху”.
(Алесь Аркуш: ) “Гісторыя “Калосься” пачалася ў 1993 годзе. Калі ўтваралася Таварыства вольных літаратараў, тады адразу ўзьнікла і ідэя займець нейкае сваё выданьне. Мы вырашылі заснаваць часопіс, і была дыскусія, як яго назваць. На тым паседжаньні прысутнічаў Алесь Касьцень з Паставаў і ён сказаў, што яны там ужо распачалі працу над часопісам, які назвалі “Калосьсе”. І яны гатовыя аддаць матар’ялы і назву для стварэньня тэвээлаўскага часопіса. І першы нумар “Калосься” выйшаў якраз у Паставах. Пазьней часопіс выдаваўся ўжо і без дапамогі Паставаў, і ня толькі сіламі тэвээлаўцаў, а стаў больш шырокім выданьнем. Да гэтага нумару, што цяпер выйшаў, было выпушчана дзевяць нумароў “Калосься”.
(Аксак: ) “Але ў часы Заходняй Беларусі выдаваўся часопіс з такім назовам. Ці вы сьвядома яго перанялі, ці вы ня ведалі пра гэты факт?”
(Аркуш: ) “Мы ведалі пра гэты часопіс. Больш за тое, я нават замовіў у Нацыянальнай бібліятэцы ксэракопіі некалькіх ягоных нумароў. Я прачытаў іх, і мне вельмі спадабаўся той часопіс, ён імкнуўся да нейкай залатой сярэдзіны. Ён ня быў ні левым, ні правым. Там друкавалі і аўтараў з савецкай Беларусі, і эмігранцкіх аўтараў, часопіс быў агульнай пляцоўкай для ўсіх беларусаў”.
(Аксак: ) “Чаму прыпынялася выданьне вашага “Калосься”?”
(Аркуш: ) “Выхад перапыняўся ў сувязі з тым, што я быў выехаў у Вільню і нейкі час там жыў, таму абсалютна быў ня здольны выдаваць часопіс. А калі зноў вярнуўся ў Полацак, то патрэбу ў гэтым выданьні сам адчуў”.
(Аксак: ) “За гады, калі “Калосьсе” адсутнічала ў беларускай літаратурнай прасторы, ня стала многіх літаратараў, якія былі вашымі аўтарамі. Дзясяты па ліку нумар вы прысьвяцілі памяці тых, каго ня стала прыканцы ХХ – пачатку XXI стагодзьдзя. Скажыце, ці не было ў вас пры падрыхтоўцы гэтага нумару такога адчуваньня, што ў XXI стагодзьдзе Беларусь уступае зь вельмі вялікімі стратамі?”
(Аркуш: ) “Спадчына тых літаратараў, якіх нядаўна ня стала, на нашых вачах расьцярушваецца. Мы ўжо ня маем, напрыклад, і паловы спадчыны Андрэя Пяткевіча – што згарэла, што не захавалі сябры. Таму гэты нумар – ня толькі даніна памяці, але і імкненьне нешта захаваць. Тыя рукапісы памерлых, якія былі ў мяне, Леаніда Галубовіча, іншых, мы надрукавалі, і ўжо ёсьць, прынамсі, спадзяваньне, што яны ня зьнікнуць”.
(Аксак: ) “Ці рыхтуеце вы наступны нумар і ці будзе ён зноў тэматычны?”
(Аркуш: ) “Калі яшчэ плянаваўся гэты нумар, я вырашыў, што наступны павінен быць больш жыцьцярадасны. Ён будзе прысьвечаны прыгодніцкай літаратуры. Гэты нумар, я думаю, ня будзе з чыста мастацкімі тэкстамі. Ужо зробленыя гутаркі з Юр’ем Станкевічам, Сяргеем Рублеўскім, тымі аўтарамі, якія пішуць творы прыгодніцкіх жанраў. Побач з дэтэктывамі будуць надрукаваныя развагі пра стан беларускай прыгодніцкай літаратуры, пра тое, што трэба зрабіць, каб зьявілася ў нас свая масавая літаратура, якая б пацясьніла расейскую”.
(Аксак: ) “Адна з праблемаў сёньняшняга літаратурнага працэсу – гэта праблема распаўсюду незалежных выданьняў. Скажыце, а як справы з распаўсюдам “Калосься?”
(Аркуш: ) “Вельмі істотная, сур’ёзная праблема, бо які сэнс выдаваць часопіс ці кнігу, калі няма шляхоў, па якіх яны патрапяць да чытача. У гэтай сытуацыі мусім шукаць нейкіх іншых шляхоў, адзін зь якіх ёсьць інтэрнэт. У новым нумары мы паведамляем адрас сайту, праз які можна замовіць наш часопіс. І супрацоўнічам з усімі сайтамі, якія займаюцца распаўсюдам беларускіх пэрыёдыкаў”.
(Аксак: ) “Ці шмат адгукнулася чытачоў на прапанову набыць ваш часопіс праз інтэрнэт?”
(Аркуш: ) “Вось сёньня я ізноў завозіў часопісы да маіх распаўсюднікаў, што сьведчыць, што ёсьць попыт, і гэтыя часопісы замаўляюць. Калі трэба знайсьці творы Андрэя Пяткевіча і іншых памерлых аўтараў, якіх мы надрукавалі ў новым нумары, то любая пошукавая сыстэма паказвае, дзе яны надрукаваныя. І хто шукае іх, той замаўляе. Гэта вельмі просты мэханізм, да якога мусім імкнуцца. Ужо кажуць, што хутка памруць і газэты, таму што папяровыя газэты аджываюць свой век…”
(Аксак: ) “Ну, у Беларусі гэта дачасна здарылася з дапамогаю дзяржавы…”
(Аркуш:) “Так, незалежных газэт практычна ўжо няма, але часопісы, я думаю, застануцца. Іншая справа, што ўся інфармацыйная прастора неяк па-іншаму перагрупуецца, але часопісы ў папяровым варыянце ў XXI будуць існаваць”.
Нотны сшытак
Не за гарамі ліпень — месяц, калі пад Белостокам мае адбыцца чарговы, сямнаццаты па ліку, фэстываль “Басовішча”. Сёлета ўпершыню за гісторыю фэстывалю асноўныя клопаты ў ягонай падрыхтоўцы ўскладзены на беларускі бок. Наш карэспаандэнт Дзьмітры Падбярэзкі сустрэўся з Вольгай Кузьміч — каардынатаркай інфармацыйнага рэсурсу studenty.by. Менавіта гэтая суполка на даручэньне Беларускага аб’яднаньня студэнтаў у Польшчы гэтымі днямі займаецца падрыхтоўкай адборачнага туру маладых калектываў-канкурсантаў, інфармаваньнем музыкаў і аматараў музыкі, распрацоўкай рэклямнай прадукцыі. Здавалася б, новая каманда арганізатараў павінна паўплываць і на зьмест самога фэстывалю.
(Кузьміч: ) “Для нас “Басовішча” насамперш — традыцыйны фэстываль, таму, безумоўна, нейкіх кардынальных зьменаў ня будзе. Мы проста хочам зрабіць яго больш папулярным, больш вядомым. У “Басовішча” 17-гадовая гісторыя, а ў Беларусі падрасло новае пакаленьне, таму нам хацелася б даць яму нейкі штуршок. Адначасова мы хочам зрабіць прамоцыю ў самой Беларусі, таму што з улікам палітычнай сытуацыі сёньня распаўсюджваць інфармацыю ў Беларусі няпроста. Таму мы хочам усе свае намаганьні, увесь свой досьвед кінуць на раскрутку фэстывалю ў Беларусі. І — арганізаваць адборачны канцэрт у Беларусі. Хацелася б прыцягнуць новую хвалю гуртоў, магчыма, у іх няма нават рэпэтыцыйных кропак, але ў іх ёсьць нейкі патэнцыял, ёсьць нейкая пэрспэктыва. Таму што “Басовішча” — гэта фэстываль, які дае штуршок для разьвіцьця гурта. Для новага пакаленьня трэба падымаць імідж “Басовішча”, паказваць, што ў нас абсалютна адкрыты фэстываль, дзе нічога ня куплена, дзе ўсё вырашаецца сапраўды адкрыта і шчыра”.
(Падбярэзкі: ) “Заўважце, Вольга згадала слова “фармат”. У апошнія гады фэстываль сфарматаваўся амаль выключна да цяжкай музыкі, хард-кору ды ню-мэталу, не дапускаючы на конкурсную сцэну іншыя стылі і манэры выкананьня. На маю думку, зьмест “Басовішча” перастаў адпавядаць ягонаму лёзунгу: “Музыка маладой Беларусі”, ён цяпер не прадугледжвае нейкіх абмежаваньняў”.
(Кузьміч: ) “Калі БАС зьвярнуўся да нас па дапамогу ў справе прамоцыі фэстывалю, у нас у саміх насамперш узьнікла пытаньне: што ж ёсьць фармат “Басовішча”? І мы доўга размаўлялі з БАСаўцамі — для чаго існуе “Басовішча” і які ягоны фармат? І на гэты момант мы пацьвердзілі: “Басовішча” — гэта фэстываль музыкі маладой Беларусі. Таму, калі казаць пра фармат “Басовішча”, яго можна акрэсьліць паняткам “альтэрнатыўная музыка”. І гэта можа быць рок, можа быць нейкая іншая музыка. Мы вітаем, калі будуць нейкія новыя стылі. Напрыклад, на “Басовішчы” не хапае, магчыма, фольку, не хапае блюзу, не хапае рэгей, і на гэтым фэстывалі, спадзяюся, мы знойдзем такія гурты, пакажам, што “Басовішча” — гэта для іх пэрспэктыва, што гэта крута, прэстыжна быць там”.
(Падбярэзкі: ) “Неаднойчы даводзілася чуць, што некаторыя калектывы, якія імкнуцца трапіць на “Басовішча”, спэцыяльна рыхтуюць праграму на беларускай мове, хоць яна для іх, як кажуць, не працоўная. Ці ёсьць тут праблемы?”.
(Кузьміч: ) “Гэтае пытаньне мы самі доўга абмяркоўвалі. Ёсьць такія гурты, якія проста перакладаюць адну песьню і едуць. Таму разглядалася шмат варыянтаў, як гэтага пазьбегнуць. Пагадзіліся, што застаецца такая ўмова: гурт, калі падае заяўку, то падае адну песьню на беларускай мове, а таксама ў яго павінна быць у наяўнасьці 20-хвілінная праграма на беларускай мове. Праблемы гэта агулам не вырашае, але мы спадзяемся, што з улікам таго, што журы будзе пашыранае, яно здолее заўважыць, наколькі сур’ёзна гурт да гэтага ставіцца. Таму што ёсьць шмат гуртоў, якім “Басовішча” дало штуршок па-беларуску пачаць пісаць”.
(Падбярэзкі: ) “Вернемся да рэклямы. Таксама неаднаразова даводзілася чуць, што ў межах Польшчы “Басовішча” так і ня выйшла па-за ранг местачковага фэстывалю менавіта з-за слабой рэклямы ў Польшчы. Што ж новага тут прапануюць новыя арганізатары?”
(Кузьміч: ) “Калі мы аналізавалі ўвесь працэс падрыхтоўкі да фэстывалю, то заўважылі, што візуальная прадукцыя, лягатып зьяўляліся дзесьці за пару тыдняў да пачатку “Басовішча”, таму нават рэклямаваць яго было цяжка. Зараз нашай ініцыятывай быў конкурс на лягатып, які праводзіўся сярод беларусаў. Ужо загадзя будзе гатовая гэтая прадукцыя, і мы адразу ў Беларусі пачнем рэклямаваньне. Цяжка ім дапамагаць там у нечым, таму мы хіба можам узяць на сябе інтэрнэт-рэкляму, чым мы сапраўды шчыльна займаемся, плюс дапамога ў выпрацоўцы рэклямных матэрыялаў. Не, зрухі ёсьць. Запрасілі “Тузін гітоў”, зрабілі супольную сустрэчу, дзе абмеркавалі, якія ёсьць наогул праблемы ў беларускага шоў-бізнэсу, у самога “Басовішча”. Мы стварылі шырокі аргкамітэт, які сёлета зробіць адборачны тур, прамоцыю “Басовішча” трошкі на іншым узроўні. Мы хочам паказаць, што “Басовішча” і ўвогуле канцэрт у Беларусі можна правесьці сапраўды на высокім узроўні”.
(Падбярэзкі: ) “Я не ўтрымаўся, каб не пацікавіцца ў спадарыні Вольгі: а калі не атрымаецца ажыцьцявіць задуманае, ці не падасьць яна ў адстаўку?”
(Кузьміч: ) “А ніхто і ня кажа, што мы зьбіраемся праводзіць яшчэ і наступнае “Басовішча”, таму што для нас сапраўды цікавая сфэра пі-ару і прамоцыі. Сёлета так атрымалася, што мы ня можам займацца пі-арам і прамоцыяй выключна, калі існуе рызыка, што можа атрымацца нешта ня так. Я ўпэўненая, што ў нас усё атрымаецца, таму што ёсьць шмат людзей, якія дапамагаюць. Людзі далучыліся, і гэта людзі, якія перажываюць за “Басовішча”. Ужо вядомы склад журы, які сапраўды шырокі, і ўсім людзям было прыемна далучыцца да журы, таму што яны выдатна разумеюць, што гэта сур’ёзны фэстываль, і трэба рабіць яго яшчэ больш моцным”.
(Падбярэзкі: ) “А 9 чэрвеня ў Менску мае адбыцца адборачны канцэрт прэтэндэнтаў на ўдзел у “Басовішчы”.
Хрысьціна Лялько: “На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне”
Пісьменьніца Хрысьціна Лялько вядомая ў беларускай літаратуры сваёй псыхалягічнай прозай, заглыбленай ва ўнутраны сьвет чалавека, які не ўяўляе сябе без вызнаньня таго адвечнага, усеабдымнага і сутнаснага пачуцьця, імя якому — любоў. Нядаўна ў менскім Літаратурным музэі Янкі Купалы адбылася прэзэнтацыя яе паэтычнай кнігі “На далонях любові”. Пасьля вечарыны з Хрысьцінай Лялько сустрэўся Міхась Скобла.
(Скобла: ) “Хрысьціна, у тваёй новай кнізе — цэлы разьдзел перакладаў з польскай мовы. Больш за два дзясяткі аўтараў, пераважна гэта паэты-ксяндзы. І ў Польшчы гэта даволі распаўсюджаная зьява, калі сьвятары зьяўляюцца яшчэ й паэтамі. А чаму беларускія ксяндзы забыліся на паэзію?”
(Лялько: ) “Таму што яны змагаюцца з тымі праблемамі, якіх у іх сёньня багата і якія, на жаль, не спрыяюць натхненьню. Уявіце сабе: прыяжджае ўчорашні выпускнік духоўнай сэмінарыі у парафію, а там — няма сьвятыні альбо сьвятыня разбураная, жыльля няма. Ясна, што такія абставіны наўрад ці спрыяюць паэзіі. Думаю, што сваю паэтычную энэргію ксяндзы ўкладаюць у муры новыях і ў рэстаўрацыю старых сьвятыняў, у пераклады літургічных тэкстаў, якіх у нас не хапае, у сваё душпастырства. Але казаць, што беларускія ксяндзы зусім ня пішуць вершаў, не выпадае. У часопісах “Наша вера” і “Ave Maria” я друкавала паэзію і прозу ксяндзоў Вячаслава Пялінка й Паўла Халяўкіна. Думаю, прыйдзе паэтычны час і для сьвятароў. Традыцыя мусіць жыць”.
(Скобла: ) “Днямі я ў “Цэнтральнай кнігарні” Менску пабачыў нядаўна адчынены аддзел праваслаўнай кнігі. На жаль, толькі праваслаўнай, спрэс расейскамоўнай. А дзе сёньня можна набыць каталіцкую літаратуру?”
(Лялько: ) “Вельмі добра, што аддзелы хрысьціянскай літаратуры зьявіліся ў нашых кнігарнях. Будзем лічыць, што гэта першыя ластаўкі, прыйдзе час — там зьявіцца і каталіцкая літаратура. Але мы не чакаем. На вуліцы Багдановіча, 25 мы адчынілі сваю кнігарню — “Духоўная кніга”. Менавіта “Духоўная кніга”, мы не звужаем яе да вузкаканфэсійнага азначэньня. Мы хочам паказаць узор — як павінна выглядаць хрысьціянская кнігарня. Там на адной паліцы стаяць праваслаўныя, каталіцкія, пратэстанцкія выданьні, кнігі айцоў Царквы і Касьцёла, увогуле хрысьціянская літаратура. І, зразумела, кнігі нашага выдавецтва “Pro Hhristo”.
(Скобла: ) “Я там нават пабачыў Біблію на кітайскай мове”.
(Лялько: ) “Уявіце сабе — да нас у кнігарню заходзяць і кітайцы. Менск — гэта сталіца, і тут патрэбная літаратура на самых розных мовах”.
(Скобла: ) “У сьвеце не сьціхае палеміка вакол фільму “Код Да Вінчы”. Гадоў пару таму падобныя спрэчкі выклікаў фільм Мэла Гібсана “Пакуты Хрыстовы”. Калі за аснову мастацкага твора бярэцца рэлігійны сюжэт, дзе палягае мяжа, за якую аўтар са сваёй фантазіяй ня мае права ступіць? І ці ўвогуле існуе такая мяжа?”
(Лялько: ) “Несумненна, мяжа ёсьць. І мяжою такою павінна быць праўда. Тым больш, калі пісьменьнік бярэ неаспрэчныя факты, на якіх грунтуецца дагматыка хрысьціянскай веры, яе асновы. Вельмі небясьпечна, калі пісьменьнік, спасылаючыся на Эвангельле, пачынае гэтыя факты перакручваць. Але што паробіш, ва ўсе часы былі тыя, хто імкнуўся несьці сьвету добрую навіну, і тыя, каму гэтае Дабравесьце страшэнна перашкаджала. Гэткая сытуацыя захавалася і да сёньня.
Яшчэ Сьвяты Павал у сваім Другім Пасланьні да Цімафея прароча папярэджваў, што “будзе час, калі здаровае навукі прымаць ня будуць, але паводле свайго жаданьня будуць выбіраць сабе настаўнікаў, каб лашчылі слых іх, і ад праўды слых адвернуць і зьвернуцца да казак”. А “Код Да Вінчы” — дэтэктыўная казка, угрунтаваная на домыслах, легендах, показках, хоць і зймальна напісаная, па ўсіх правілах жанру. Ізноў, калі зьвярнуцца да Другога Пасланьня Паўла да Цімафея, то ён папярэджваў свайго вучня, а праз яго кожнага хрысьціяніна: “Але ты будзь чуйны ва ўсім, цярпі гора, рабі справу Дабравешчаньня, служэньне сваё выконвай”.
(Скобла: ) “Фільм “Код Да Вінчы” зьнялі з менскага пракату. Але, несумненна, пры жаданьні яго можна будзе набыць на касэтах ці DVD. Дык ці варта добраму хрысьціяніну яго глядзець?”
(Лялько: ) “Калі гэты хрысьціянін упэўнены, што ягоная вера моцная. І тут ёсьць яшчэ адзін момант. Мы памятаем здраду Юды. Цяпер таксама многа шуму нарабіла “Эвангельле ад Юды”, якое адшукалі на копцкай мове й перакладаюць на мовы сьвету. Мы гаворым пра тое, што Юда прадаў Хрыста за трыццаць срэбнікаў. І ня думаем, што самі сёньня прадаем яго, але ўжо за мільёны даляраў. Паводле сродкаў масавай інфармацыі, толькі першае выданьне кнігі “Код Да Вінчы” прынесла аўтару больш за трыццаць мільёнаў! Чым не цана, адпаведная часу?!
А параўноўваць творы Мэла Гібсана і Дэна Браўна не выпадае. Гібсан ідзе строга за фактам і на гэтым будуе вобразную структуру фільма, яго сымболіку і алегарычнасьць, што праўда, часам, даводзячы свае мастацкія прыёмы да мяжы натуралізму. А Дэн Браўн да гэтай мяжы даходзіць у сваіх фантазіях і выдумках. Я лічу, што такія кнігі, як “Код Да Вінчы” Дэна Браўна, і падобныя да іх фільмы, яны проста змушаюць нас быць хрысьціянамі, змушаюць нас выйсьці са сьпячкі, з гэтага, кажучы па-расейску, “благодушия”. Яшчэ Меражкоўскі казаў, што агонь хрысьціянства памірае, калі яго не разьдзьмухвае вецер. І вось для таго, каб ён гарэў, і зьяўляюцца падобныя творы. Каб мы былі чуйнымі”.
(Скобла: ) “Ты ўжо больш за десяць гадоў рэдагуеш часопіс “Наша вера”, вакол якога гуртуюцца і сьвятары, і пісьменьнікі, і гісторыкі. Чым сёньня жыве часопіс?”
(Лялько: ) “Часопіс, як заўсёды, шукае новых аўтараў, вырашае грашовыя праблемы, бо сродкаў заўсёды не хапае. Я не хацела б гаварыць пра далёкасяжныя пляны. У найюбліжэйшы час выйдзе новы нумар “Нашай веры”, там будуць добрае апавяданьне Вінцэся Мудрова “Сьвятая крыніца”, вершы Алеся Чобата і Васіля Зуёнка, артыкул Дануты Бічэль пра гарадзенскага мастака Пятра Янушкевіча, шмат іншых цікавых матэрыялаў”.
(Скобла: ) “Мне запомніліся радкі з тваёй кнігі “На далонях любові”: “На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне”. Так сталася, што Беларусь сёньня гаворыць на розных мовах. Дык што нас зьяднае — маўчаньне ці “крык, што жыве Беларусь?”
(Лялько: ) “Маўчаньне дапаможа толькі ў тым выпадку, калі за ім стаіць любоў. Але — лепш за ўсё калі яднае таксама й слова. Галоўнае — каб не было між людзьмі анямелае самоты і разьяднаньня. Гэта калі адказаць наўпрост, не ўдаючыся ў філязофію. Што “жыве Беларусь”, крычаць ня трэба. Але памятаць, думаць пра гэта пастаянна, дбаць пра тое, каб яна жыла, – неабходна”.
Хрысьціна Лялько. З новых вершаў
* * * Паўстане сад. І гольле зь небыцьця працягне ў анямелую самоту. І ўладна лісьце запытае: хто ты, што так пакутна прагнеш забыцьця?
Што адкажу і дзе знайду я словы? Гляджу на скамянелую зямлю, такую ачужэлую й сваю, і адчуваю, што ня маю мовы.
О, немата забітае глушы... Якая сіла верне нас да веры, каб уваскрос ня толькі на паперы радзінны сад зьнявечанай душы?
НАДЗЕЯ
Зябка дрыжыць ацалелае лісьце на безнадзейна калючых вятрах... Гэтак было ўжо са мною калісьці, перажывала душа гэты страх; гэты адчай і нямое маленьне, гэта бяссоньне і гэту жуду... Добра, што ўмею стаяць на каленях, можа, як-небудзь не прападу.
МУЗЫКА
Так музыка народзіцца ў душы і загучыць у словах і ў цішы.
У думках пра цябе, ў маім маўчаньні, у дзіўных снах, што адлятуць ураньні.
На промнях сонца запішу я ноты свае высокай, сьветлай адзіноты.
КАХАНЬНЕ
Вочы. Усьмешка. Маўчаньне. Такое прыйшло каханьне. Выпадковы росчырк маланкі — незайздросны лёс паланянкі. Блукаю сярод тваіх камяніцаў, спрабую ад думак сваіх бараніцца. Такі ваяўнічы народ этрускі — сэрца маё разьбілі ў друзкі. Зялёныя вочы, бы той вінаград нясьпелы, чаму ж я, слабая, так хутка ад іх схмялела? На розных мовах гаворым — яднае маўчаньне. Такое вось выйшла каханьне.
АПОШНІМ ЧАСАМ
Падабаецца апошнім часам нязбытнасьць — прымаецца, як непазьбежнасьць, Пазьбягаю апошнім часам спрытных, і ўнікаю драпежных. Хаджу па танюткім лёдзе сваіх непазбыўных ілюзій... Жыву пры сваім народзе і дзякую Богу, што ёсьць сярод яго людзі.
КРЫЖ
К. Я. Пакінуць крыж свой і пайсьці... Якое простае рашэньне! Каму ж той крыж за нас нясьці, калі мы йдзем на адрачэньне ад Беларусі гэтай беднай; нашто яе праблемы нам, нашто нам боль яе патрэбны? — Хай іншыя гаруюць там. А мы стаміліся, даволі. Ёсьць лепшы край і ціхі дом... Ды не уцекчы нам ад долі — накрые скрозь яе фантом. І будзе скрозь яна такая, якою Бог нас надзяліў. Сябе ад лёсу не схаваеш, што б там ні думаў, ні мудрыў. І крыж пакінуць немагчыма. Мо толькі зьняць на нейкі час... Ён будзе ўсюды за плячыма, аж покуль не уздыме нас.
Літпрацэс
Адноўлены выпуск літаратурнага альманаху “Калосьсе”. Зь яго галоўным рэдактарам і выдаўцом Алесем Аркушам сустрэлася нашая карэспандэнтка Валянціна Аксак.
(Валянціна Аксак: ) “Алесь, раскажыце, калі ласка, пра гісторыю выданьня альманаху”.
(Алесь Аркуш: ) “Гісторыя “Калосься” пачалася ў 1993 годзе. Калі ўтваралася Таварыства вольных літаратараў, тады адразу ўзьнікла і ідэя займець нейкае сваё выданьне. Мы вырашылі заснаваць часопіс, і была дыскусія, як яго назваць. На тым паседжаньні прысутнічаў Алесь Касьцень з Паставаў і ён сказаў, што яны там ужо распачалі працу над часопісам, які назвалі “Калосьсе”. І яны гатовыя аддаць матар’ялы і назву для стварэньня тэвээлаўскага часопіса. І першы нумар “Калосься” выйшаў якраз у Паставах. Пазьней часопіс выдаваўся ўжо і без дапамогі Паставаў, і ня толькі сіламі тэвээлаўцаў, а стаў больш шырокім выданьнем. Да гэтага нумару, што цяпер выйшаў, было выпушчана дзевяць нумароў “Калосься”.
(Аксак: ) “Але ў часы Заходняй Беларусі выдаваўся часопіс з такім назовам. Ці вы сьвядома яго перанялі, ці вы ня ведалі пра гэты факт?”
(Аркуш: ) “Мы ведалі пра гэты часопіс. Больш за тое, я нават замовіў у Нацыянальнай бібліятэцы ксэракопіі некалькіх ягоных нумароў. Я прачытаў іх, і мне вельмі спадабаўся той часопіс, ён імкнуўся да нейкай залатой сярэдзіны. Ён ня быў ні левым, ні правым. Там друкавалі і аўтараў з савецкай Беларусі, і эмігранцкіх аўтараў, часопіс быў агульнай пляцоўкай для ўсіх беларусаў”.
(Аксак: ) “Чаму прыпынялася выданьне вашага “Калосься”?”
(Аркуш: ) “Выхад перапыняўся ў сувязі з тым, што я быў выехаў у Вільню і нейкі час там жыў, таму абсалютна быў ня здольны выдаваць часопіс. А калі зноў вярнуўся ў Полацак, то патрэбу ў гэтым выданьні сам адчуў”.
(Аксак: ) “За гады, калі “Калосьсе” адсутнічала ў беларускай літаратурнай прасторы, ня стала многіх літаратараў, якія былі вашымі аўтарамі. Дзясяты па ліку нумар вы прысьвяцілі памяці тых, каго ня стала прыканцы ХХ – пачатку XXI стагодзьдзя. Скажыце, ці не было ў вас пры падрыхтоўцы гэтага нумару такога адчуваньня, што ў XXI стагодзьдзе Беларусь уступае зь вельмі вялікімі стратамі?”
(Аркуш: ) “Спадчына тых літаратараў, якіх нядаўна ня стала, на нашых вачах расьцярушваецца. Мы ўжо ня маем, напрыклад, і паловы спадчыны Андрэя Пяткевіча – што згарэла, што не захавалі сябры. Таму гэты нумар – ня толькі даніна памяці, але і імкненьне нешта захаваць. Тыя рукапісы памерлых, якія былі ў мяне, Леаніда Галубовіча, іншых, мы надрукавалі, і ўжо ёсьць, прынамсі, спадзяваньне, што яны ня зьнікнуць”.
(Аксак: ) “Ці рыхтуеце вы наступны нумар і ці будзе ён зноў тэматычны?”
(Аркуш: ) “Калі яшчэ плянаваўся гэты нумар, я вырашыў, што наступны павінен быць больш жыцьцярадасны. Ён будзе прысьвечаны прыгодніцкай літаратуры. Гэты нумар, я думаю, ня будзе з чыста мастацкімі тэкстамі. Ужо зробленыя гутаркі з Юр’ем Станкевічам, Сяргеем Рублеўскім, тымі аўтарамі, якія пішуць творы прыгодніцкіх жанраў. Побач з дэтэктывамі будуць надрукаваныя развагі пра стан беларускай прыгодніцкай літаратуры, пра тое, што трэба зрабіць, каб зьявілася ў нас свая масавая літаратура, якая б пацясьніла расейскую”.
(Аксак: ) “Адна з праблемаў сёньняшняга літаратурнага працэсу – гэта праблема распаўсюду незалежных выданьняў. Скажыце, а як справы з распаўсюдам “Калосься?”
(Аркуш: ) “Вельмі істотная, сур’ёзная праблема, бо які сэнс выдаваць часопіс ці кнігу, калі няма шляхоў, па якіх яны патрапяць да чытача. У гэтай сытуацыі мусім шукаць нейкіх іншых шляхоў, адзін зь якіх ёсьць інтэрнэт. У новым нумары мы паведамляем адрас сайту, праз які можна замовіць наш часопіс. І супрацоўнічам з усімі сайтамі, якія займаюцца распаўсюдам беларускіх пэрыёдыкаў”.
(Аксак: ) “Ці шмат адгукнулася чытачоў на прапанову набыць ваш часопіс праз інтэрнэт?”
(Аркуш: ) “Вось сёньня я ізноў завозіў часопісы да маіх распаўсюднікаў, што сьведчыць, што ёсьць попыт, і гэтыя часопісы замаўляюць. Калі трэба знайсьці творы Андрэя Пяткевіча і іншых памерлых аўтараў, якіх мы надрукавалі ў новым нумары, то любая пошукавая сыстэма паказвае, дзе яны надрукаваныя. І хто шукае іх, той замаўляе. Гэта вельмі просты мэханізм, да якога мусім імкнуцца. Ужо кажуць, што хутка памруць і газэты, таму што папяровыя газэты аджываюць свой век…”
(Аксак: ) “Ну, у Беларусі гэта дачасна здарылася з дапамогаю дзяржавы…”
(Аркуш:) “Так, незалежных газэт практычна ўжо няма, але часопісы, я думаю, застануцца. Іншая справа, што ўся інфармацыйная прастора неяк па-іншаму перагрупуецца, але часопісы ў папяровым варыянце ў XXI будуць існаваць”.
Нотны сшытак
Не за гарамі ліпень — месяц, калі пад Белостокам мае адбыцца чарговы, сямнаццаты па ліку, фэстываль “Басовішча”. Сёлета ўпершыню за гісторыю фэстывалю асноўныя клопаты ў ягонай падрыхтоўцы ўскладзены на беларускі бок. Наш карэспаандэнт Дзьмітры Падбярэзкі сустрэўся з Вольгай Кузьміч — каардынатаркай інфармацыйнага рэсурсу studenty.by. Менавіта гэтая суполка на даручэньне Беларускага аб’яднаньня студэнтаў у Польшчы гэтымі днямі займаецца падрыхтоўкай адборачнага туру маладых калектываў-канкурсантаў, інфармаваньнем музыкаў і аматараў музыкі, распрацоўкай рэклямнай прадукцыі. Здавалася б, новая каманда арганізатараў павінна паўплываць і на зьмест самога фэстывалю.
(Кузьміч: ) “Для нас “Басовішча” насамперш — традыцыйны фэстываль, таму, безумоўна, нейкіх кардынальных зьменаў ня будзе. Мы проста хочам зрабіць яго больш папулярным, больш вядомым. У “Басовішча” 17-гадовая гісторыя, а ў Беларусі падрасло новае пакаленьне, таму нам хацелася б даць яму нейкі штуршок. Адначасова мы хочам зрабіць прамоцыю ў самой Беларусі, таму што з улікам палітычнай сытуацыі сёньня распаўсюджваць інфармацыю ў Беларусі няпроста. Таму мы хочам усе свае намаганьні, увесь свой досьвед кінуць на раскрутку фэстывалю ў Беларусі. І — арганізаваць адборачны канцэрт у Беларусі. Хацелася б прыцягнуць новую хвалю гуртоў, магчыма, у іх няма нават рэпэтыцыйных кропак, але ў іх ёсьць нейкі патэнцыял, ёсьць нейкая пэрспэктыва. Таму што “Басовішча” — гэта фэстываль, які дае штуршок для разьвіцьця гурта. Для новага пакаленьня трэба падымаць імідж “Басовішча”, паказваць, што ў нас абсалютна адкрыты фэстываль, дзе нічога ня куплена, дзе ўсё вырашаецца сапраўды адкрыта і шчыра”.
(Падбярэзкі: ) “Заўважце, Вольга згадала слова “фармат”. У апошнія гады фэстываль сфарматаваўся амаль выключна да цяжкай музыкі, хард-кору ды ню-мэталу, не дапускаючы на конкурсную сцэну іншыя стылі і манэры выкананьня. На маю думку, зьмест “Басовішча” перастаў адпавядаць ягонаму лёзунгу: “Музыка маладой Беларусі”, ён цяпер не прадугледжвае нейкіх абмежаваньняў”.
(Кузьміч: ) “Калі БАС зьвярнуўся да нас па дапамогу ў справе прамоцыі фэстывалю, у нас у саміх насамперш узьнікла пытаньне: што ж ёсьць фармат “Басовішча”? І мы доўга размаўлялі з БАСаўцамі — для чаго існуе “Басовішча” і які ягоны фармат? І на гэты момант мы пацьвердзілі: “Басовішча” — гэта фэстываль музыкі маладой Беларусі. Таму, калі казаць пра фармат “Басовішча”, яго можна акрэсьліць паняткам “альтэрнатыўная музыка”. І гэта можа быць рок, можа быць нейкая іншая музыка. Мы вітаем, калі будуць нейкія новыя стылі. Напрыклад, на “Басовішчы” не хапае, магчыма, фольку, не хапае блюзу, не хапае рэгей, і на гэтым фэстывалі, спадзяюся, мы знойдзем такія гурты, пакажам, што “Басовішча” — гэта для іх пэрспэктыва, што гэта крута, прэстыжна быць там”.
(Падбярэзкі: ) “Неаднойчы даводзілася чуць, што некаторыя калектывы, якія імкнуцца трапіць на “Басовішча”, спэцыяльна рыхтуюць праграму на беларускай мове, хоць яна для іх, як кажуць, не працоўная. Ці ёсьць тут праблемы?”.
(Кузьміч: ) “Гэтае пытаньне мы самі доўга абмяркоўвалі. Ёсьць такія гурты, якія проста перакладаюць адну песьню і едуць. Таму разглядалася шмат варыянтаў, як гэтага пазьбегнуць. Пагадзіліся, што застаецца такая ўмова: гурт, калі падае заяўку, то падае адну песьню на беларускай мове, а таксама ў яго павінна быць у наяўнасьці 20-хвілінная праграма на беларускай мове. Праблемы гэта агулам не вырашае, але мы спадзяемся, што з улікам таго, што журы будзе пашыранае, яно здолее заўважыць, наколькі сур’ёзна гурт да гэтага ставіцца. Таму што ёсьць шмат гуртоў, якім “Басовішча” дало штуршок па-беларуску пачаць пісаць”.
(Падбярэзкі: ) “Вернемся да рэклямы. Таксама неаднаразова даводзілася чуць, што ў межах Польшчы “Басовішча” так і ня выйшла па-за ранг местачковага фэстывалю менавіта з-за слабой рэклямы ў Польшчы. Што ж новага тут прапануюць новыя арганізатары?”
(Кузьміч: ) “Калі мы аналізавалі ўвесь працэс падрыхтоўкі да фэстывалю, то заўважылі, што візуальная прадукцыя, лягатып зьяўляліся дзесьці за пару тыдняў да пачатку “Басовішча”, таму нават рэклямаваць яго было цяжка. Зараз нашай ініцыятывай быў конкурс на лягатып, які праводзіўся сярод беларусаў. Ужо загадзя будзе гатовая гэтая прадукцыя, і мы адразу ў Беларусі пачнем рэклямаваньне. Цяжка ім дапамагаць там у нечым, таму мы хіба можам узяць на сябе інтэрнэт-рэкляму, чым мы сапраўды шчыльна займаемся, плюс дапамога ў выпрацоўцы рэклямных матэрыялаў. Не, зрухі ёсьць. Запрасілі “Тузін гітоў”, зрабілі супольную сустрэчу, дзе абмеркавалі, якія ёсьць наогул праблемы ў беларускага шоў-бізнэсу, у самога “Басовішча”. Мы стварылі шырокі аргкамітэт, які сёлета зробіць адборачны тур, прамоцыю “Басовішча” трошкі на іншым узроўні. Мы хочам паказаць, што “Басовішча” і ўвогуле канцэрт у Беларусі можна правесьці сапраўды на высокім узроўні”.
(Падбярэзкі: ) “Я не ўтрымаўся, каб не пацікавіцца ў спадарыні Вольгі: а калі не атрымаецца ажыцьцявіць задуманае, ці не падасьць яна ў адстаўку?”
(Кузьміч: ) “А ніхто і ня кажа, што мы зьбіраемся праводзіць яшчэ і наступнае “Басовішча”, таму што для нас сапраўды цікавая сфэра пі-ару і прамоцыі. Сёлета так атрымалася, што мы ня можам займацца пі-арам і прамоцыяй выключна, калі існуе рызыка, што можа атрымацца нешта ня так. Я ўпэўненая, што ў нас усё атрымаецца, таму што ёсьць шмат людзей, якія дапамагаюць. Людзі далучыліся, і гэта людзі, якія перажываюць за “Басовішча”. Ужо вядомы склад журы, які сапраўды шырокі, і ўсім людзям было прыемна далучыцца да журы, таму што яны выдатна разумеюць, што гэта сур’ёзны фэстываль, і трэба рабіць яго яшчэ больш моцным”.
(Падбярэзкі: ) “А 9 чэрвеня ў Менску мае адбыцца адборачны канцэрт прэтэндэнтаў на ўдзел у “Басовішчы”.
