Каралеўскі манэтны двор Вялікабрытаніі выбіў тры мільёны манэт з наміналам 50 пэнсаў, каб такім чынам адзначыць выхад краіны з Эўразьвязу. Манэта выклікала публічную спрэчку ў краіне, і ня выключана, што спрэчка можа перакінуцца за акіян. У чым справа?
На манэце знаходзіцца надпіс Peace, prosperity and friendship with all nations (Мір, дабрабыт і сяброўства з усімі народамі) з датай 31 студзеня 2020. Надпіс збольшага цытуе словы трэцяга амэрыканскага прэзыдэнта Томаса Джэфэрсана, якія ён выказаў ў 1801 годзе ў сваёй першай прэзыдэнцкай прамове. Надпіс цалкам прыстойны, і ніхто супраць яго зьместу не выступае, ні брытанцы, ні амэрыканцы. Прадметам спрэчкі стала пунктуацыя!
«У манэце Brexit 50p адсутнічае оксфардзкая коска, і манэту павінны байкатаваць усе пісьменныя людзі», — заявіў вядомы брытанскі пісьменьнік Філіп Пулман.
Пулмана падтрымаў рэдактар часопісу Times Literary Supplement Стыг Эйбл, які сказаў, што «адсутнасьць коскі пасьля prosperity забівае мяне».
Ці варта спрачацца?
Оксфардзкай коскай (Oxford comma) называюць коску перад злучнікам and у вылічэньнях. Паводле адной школы ангельскай пунктуацыі — оксфардзкую коску трэба абавязкова ставіць. То бок, трэба пісаць: I like apples, cherries, and plums. Другая школа лічыць, што коска перад and у вылічэньнях ня ставіцца: I like apples, cherries and plums.
Гэтыя дзьве школы ваююць адна супроць адной дзесяцігодзьдзямі. І жарсьці тут не абы-якія. Калі зьявілася чутка, што аўтары стылістычнага даведніка Оксфардзкага ўнівэрсытэту намераныя выключыць патрабаваньне ўжываньня оксфардзкай коскі, адзін прыхільнік пунктуацыі з оксфардзкай коскай публічна жахнуўся: «Людзі, вы здурэлі? Оксфардзкая коска — гэта тое, што адрозьнівае нас ад жывёлаў!».
Эх, нам бы брытанскія моўныя праблемы… Цікава, як брытанцы рэагавалі б на сытуацыю падобную да беларускай правапіснай дваістасьці: наркамаўка vs тарашкевіца?
Дзеля поўнай карціны трэба адзначыць, што існуе і трэцяя школа ангельскай пунктуацыі, ня вельмі каб ваяўнічая. Гэтая школа цьвердзіць, што оксфардзкую коску трэба ставіць там, дзе яе адсутнасьць магла б выклікаць непаразуменьні. А ў тых выпадках, калі яна не зьмяняе сэнсу выказваньня, можна яе ня ставіць.
Оксфардзкая коска і мая жыцьцёвая доля
У сваім жыцьці мне давялося сутыкнуцца з праблемай оксфардзкай коскі двойчы.
Калі ў 1990-х я працаваў перакладчыкам у Варшаве ў амэрыканскай урадавай установе Foreign Broadcast Information Service, стыль-рэдактары строга прытрымліваліся патрабаваньня ставіць оксфардзкую коску.
Калі я прыйшоў працаваць у аналітычную сэкцыю Радыё Вольная Эўропа / Радыё Свабода ў Празе, я стаў пісаў тэксты з оксфардзкай коскай, як мяне навучылі ў Варшаве. Але заўважыў, што мае калегі-аналітыкі — як з ЗША, так і з Англіі — пісалі па-рознаму: хто з оксфардзкай коскай, а хто без. І стыль-рэдактары не зьвярталі ўвагі на гэта — пакідалі, як хто напісаў.
Ангельская мова як пісьмовая ўжываецца ў шмат якіх краінах і не існуе для яе нечага такога, як унівэрсальны звод правапісна-стылістычных нормаў. Розныя ўстановы арыентуюцца на розныя слоўнікі і стылістычныя даведнікі. У Брытаніі наагул прытрымліваюцца таго, што раіць Oxford English Dictionary. У ЗША моўным аўтарытэтам зьяўляецца Merriam-Webster’s Dictionary.
Добрыя бакі
Спрэчка пра оксфардзкую коску зацятая, але да крайнасьцяў не даходзіць. Пра суды ў англамоўных краінах праз тое, што нехта карыстаецца няправільным правапісам, не чуваць (а мне тут прыгадваецца суд у Беларусі ў 1999 годзе над «Нашай Нівай» за тарашкевіцу). Правапіс і пунктуацыя, так сказаць, не паходзяць ад Бога. Гэта справы грамадзкага кансэнсусу. Як, дарэчы, справа далучэньня да Эўразьвязу. Або справа выхаду зь яго.
Але ў гэтай спрэчцы пра коску, на першы погляд малаважнай і забаўнай, ёсьць свае добрыя бакі.
Спрэчка зьвяртае ўвагу на мову як на агульную каштоўнасьць, якой трэба даражыць, якую трэба ахоўваць, і (ці ня «оксфардзкая коска» перад гэтым «і»?) якой трэба культурна карыстацца ў пісьмовым выглядзе. Аргумэнты за наркамаўкай/тарашкевіцай у беларускай прасторы выконваюць падобную ролю.
Па-другое, публічная моўная спрэчка, у адрозьненьне ад судовай, будуе і мацуе шырэйшае пачуцьцё прыналежнасьці да чалавечай грамады і да нечага, што можам назваць культурай ці нават цывілізацыяй (або, як выказаўся згаданы вышэй прыхільнік оксфардзкай коскі, да нечага, што «адрозьнівае нас ад жывёлаў»).
Ну і па-трэцяе, спрэчка пра оксфардзкую коску — неблагі аргумэнт за тым, каб пастарацца прыдбаць сабе гэтую памятную «Brexit-манэту».
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў