Прэзыдэнт Літвы Гітанас Наўседа заявіў 14 жніўня, што Латвія вырашыла купляць электрычнасьць зь Беларускай АЭС і прыняла «палітычнае рашэньне» аб гэтым яшчэ да завяршэньня літоўска-латвійскіх кансультацый.
Як сказаў Свабодзе выканаўчы дырэктар Асацыяцыі электраэнэргетыкі і энэргабудаўнікоў Латвіі Гунарс Валдманіс, рашэньне было зьвязанае не зь БелАЭС і яно не азначае, што ўлады краіны будуць купляць электраэнэргію ў беларускага боку. На яго думку, інтэрпрэтацыя латвійскага рашэньня, агучаная Наўседам, — гэта перабольшаньне.
«Рашэньне ўраду Латвіі прадугледжвае, што будзе адкрытая гандлёвая зона паміж Латвіяй і Расеяй, — тлумачыць Валдманіс. — Гэта азначае, што гандляры, зарэгістраваныя на біржы электраэнэргіі, змогуць скарыстацца гэтымі лініямі электраперадачаў.
Да гэтага часу гэта адбывалася празь Літву і беларуска-літоўскую мяжу. Але цяпер Літва хоча закрыць гэты шлях для гандлю, таму Латвія хоча адкрыць сваю мяжу. Гэта азначае толькі тое, што гандляры з Расеі і Беларусі тэарэтычна змогуць прадаваць электрычнасьць».
Ніякага пагадненьня аб куплі электрычнасьці зь БелАЭС няма, падкрэсьлівае Валдманіс, і ўрад Латвіі цяпер, наколькі яму вядома, не зьбіраецца заключаць такія дамовы. Электрычнасьць будзе закупляцца паводле звычайных правілаў — не дзяржавай, а камэрсантамі на адмысловай плятформе, але не празь літоўскі бок, як раней, а празь межы Латвіі зь іншымі дзяржавамі. Валдманіс лічыць, што рашэньне Латвіі было нацэленае якраз на захаваньне старога рэжыму гандлю энэргіяй.
Беларусь, адзначае ён, сапраўды зацікаўленая ў продажы сваёй энэргіі ў краіны Балтыі. Але цікавасьць у куплі электрычнасьці хутчэй магла б паўстаць у Літвы, кажа Валдманіс, бо Латвія — самы вялікі вытворца электрычнасьці сярод балтыйскіх краінаў, і як вытворца яна цікавіцца больш продажам сваёй электрычнасьці і тым, каб больш нагрузіць свае электрастанцыі.
У папярэднія гады Латвія экспартавала і імпартавала электраэнэргію прыкладна ў роўных абʼёмах. Асноўныя абʼёмы імпарту былі са Швэцыі (у меншай ступені — з Польшчы і Расеі).
З 2015 году латвійцы могуць самі (без удзелу чыноўнікаў) выбіраць пастаўніка энэргіі і тарыф, а электрычнасьць закупляецца праз гандлёвую пляцоўку Nord Pool. Дзяржаўная кампанія Latvenergo — толькі адзін з прадаўцоў на гэтым рынку. Беларускіх кампаній у сьпісе гандляроў энэргіяй у Латвіі цяпер няма.
Што варта ведаць пра БелАЭС
- Беларуская АЭС ад 2011 году ўзводзілі пад Астраўцом, што ў Горадзенскай вобласьці, за 22 км ад мяжы зь Літвой, за 50 км ад Вільні і за 125 км ад Менску.
- Тэрміны запуску некалькі разоў пераносілі. Першапачаткова запуск плянаваўся на 2018 год, Лукашэнка пазьней заяўляў, што тэрміны сарвала Расея. Урэшце цырымонія запуску АЭС прайшла 7 лістапада 2020 году.
- Для будаўніцтва абраны праект АЭС-2006 — тыповы расейскі праект атамнай станцыі новага пакаленьня з выкарыстаньнем вода-вадзянога энэргетычнага рэактара ВВЭР-1200. Паводле такога ж праекту збудаваныя блёкі Новаваронескай АЭС і Ленінградзкай АЭС-2, што працуюць у Расеі.
- БелАЭС будуе расейская дзяржаўная кампанія «Росатом» за кошт крэдыту Расеі. Беларусь пазычыла да 10 млрд даляраў для фінансаваньня 90% кошту будаўніцтва двух энэргаблёкаў АЭС. Пагашэньне крэдыту пачынаецца праз 6 месяцаў з даты ўводу АЭС у эксплюатацыю, але не пазьней за 1 красавіка 2021 году. Беларусь папрасіла Расею падоўжыць крэдыт на 10 гадоў.
- На станцыі будуць два энэргаблёкі з рэактарамі ВВЭР-1200 (В-491) магутнасьцю да 1200 МВт кожны. Праектная магутнасьць АЭС — 2,4 тысячы МВт. Калі АЭС запрацуе на поўную магутнасьць, станцыя дасьць 18 мільярдаў кіляват-гадзін на год — палову таго, колькі цяпер спажывае Беларусь.
- Літва ня раз ставіла пад сумнеў абраньне для будаўніцтва АЭС астравецкай пляцоўкі. Краіна называла 10 прычын, каб не будаваць БелАЭС, абвінавачвала беларускія ўлады ва ўтойваньні інфармацыі пра станцыю. Літва пратэстуе супраць БелАЭС на найвышэйшым дзяржаўным узроўні, выказвае пратэсты ў міжнародных структурах. Літву падтрымлівае прэзыдэнтка Эстоніі.
- Пляцоўка Астравецкай АЭС была прызнаная небясьпечнай яшчэ ў 1993 годзе. Тады было знойдзена 7 прыдатных пляцовак, 15 умерана прыдатных і 6 непрыдатных. Астравецкая пляцоўка трапіла ў лік апошніх.
- Улады і чыноўнікі Беларусі нясьпешна рэагуюць на паведамленьні пра інцыдэнты на будаўніцтве ўласнай атамнай станцыі. Звычайна пра здарэньні на БелАЭС афіцыйна расказваюць толькі пасьля таго, як зьвесткі пра іх зьяўляюцца ў СМІ — так, пра падзеньне корпуса рэактара расказалі толькі пасьля міжнароднага ціску. Урэшце корпус, які ўпаў, замянілі (расейцы зьбіраюцца выкарыстаць яго на іншай АЭС). Новы выпадкова стукнулі аб слуп, але пашкоджаньняў ня выявілі, вырашылі не мяняць корпус другі раз.
- Адпрацаванае ядзернае паліва зь БелАЭС застанецца ў Беларусі. Эколягі сьцьвярджаюць, што Беларусь выбірае самы дарагі і небясьпечны спосаб захоўваць адпрацаванае паліва з АЭС.
- У сакавіку 2023 літоўская выведка заявіла, што Беларусь і «Росатом» у мінулым годзе схавалі інцыдэнты і дэфэкты ў рэактарных сыстэмах на першым і другім энэргаблёках. У Міністэрстве энэргетыкі Беларусі адпрэчылі абвінавачаньні і заявілі, што такі даклад ёсьць «мэтанакіраванай акцыяй па дыскрэдытацыі БелАЭС».
- Паводле словаў фізыка-атамніка Андрэя Ажароўскага, спыніць станцыю зараз будзе вельмі дорага. Пры гэтым ён схільны давяраць паведамленьням літоўскай выведкі. Шэраг ускосных прыкметаў сьведчыць аб тым, што на Астравецкай АЭС дзясяткі тысяч недаробак.
- Ад пачатку працы АЭС у Беларусі і на пачатак лістападу 2023 электрычнасьць падаражэла на 21–22% у залежнасьці ад тарыфу.
- Першы энэргаблёк АЭС сілкуе энэргасыстэму Беларусі з 3 лістапада 2020 году (прамыслова эксплюатуецца з чэрвеня 2021), другі — з 13 траўня 2023 году.
