«Бацькі і дзеці» — новы фармат Свабоды. Журналісты розных пакаленьняў абмяркоўваюць выклікі часу — што мяняецца, а што застаецца нязьменным. Юры Дракахруст, Настасься Пілюгіна, Ганна Соўсь і Антон Трафімовіч — пра тое, што найчасьцей хайпіцца ў беларускім сэгмэнце інтэрнэту.
Сьцісла
- Пілюгіна: Калі людзі выкладаюць свае фотаздымкі з Notre-Dame, гэта жаданьне атрымаць лайкі і падпісантаў за кошт віруснай тэмы.
- Трафімовіч: Гэта як сёрфінгісты-пачаткоўцы стаяць на беразе і чакаюць зручнай хвалі, каб можна было сфоткацца, як яны крута катаюцца.
- Соўсь: Гэта пэўны стадны інстынкт, эфэкт віртуальнага натоўпу — адна фотка з саборам, другая, трэцяя, і ўсе ледзь ня плачуць.
Як працуе інстынкт віртуальнага натоўпу
Юры Дракахруст: «Хайп» — ангельскае слоўца, якое перакладаецца як «шуміха, ажыятаж». Слова стала ўвайшло ня толькі ў моладзевы слэнг, але і ў лексыку карыстальнікаў сацыяльнымі сеткамі: гэта ён дзеля хайпу, разагналі хайп, хайпануў. «Вечны хайп адцягвае ад сапраўднага жыцьця» — напісаў пару гадоў таму сьпявак Сяргей Михалок блогеру Антону Матольку. Ці хайп — гэта тое самае, што шырокі, гучны рэзананс, розгалас? Ці гэта тое самае, але штучна разьдзьмутае? Ці хайп цяперашні розгалас вакол пажару ў Notre-Dame?
Анастасія Пілюгіна: Гэта хайп, натуральна, калі людзі сталі выкладаць свае фотаздымкі з Notre-Dame, а тыя, хто там ня быў, пачалі пісаць, шкада, што я больш там не пабываю. Гэта жаданьне атрымаць лайкі і падпісантаў за кошт віруснай тэмы.
Юры Дракахруст: Антон, а як вы ўспрымаеце гэтае слоўца? Звычайна яно ўсё ж ужываецца з нэгатыўным адценьнем. Вы робіце нешта кепскае, калі разганяеце хайп. А, можа, гэта нашая традыцыя — нагружаць паняцьці ацэначнымі сэнсамі? Розгалас — ён можа быць добрым ці кепскім, штучным ці натуральным. А хайп?
Антон Трафімовіч: Хайп — гэта калі чалавек спрабуе падмазацца да вельмі папулярнай у гэты час тэмы. Адсюль, верагодна, і ўзьнікае нэгатыўнае стаўленьне да яго. Маўляў, цябе гэты сабор ніколі не цікавіў, а зараз ён загарэўся, і на сваім дыску ты знайшоў фота 10-гадовай даўніны на фоне сабору, і выстаўляеш яго. Да хайпу ставяцца заўжды з крытыкай. Але зараз гэта звышпапулярная рэч.
Для мяне найбольш выразным азначэньнем хайпу будзе асацыяцыя з сёрфінгістамі-пачаткоўцамі, якія стаяць на беразе і чакаюць зручнай хвалі, каб можна было сфоткацца, як яны крута катаюцца. Асабліва нічога не рабіць, але засьвяціцца, паказаць, які ты круты.
Ганна Соўсь: Калі паглядзець на рэакцыі ў сацсетках на пажар ў парыскім саборы, то гэта ў некаторы ступені стадны інстынкт — адна фотка з саборам, другая, трэцяя, і ўсе ледзь ня плачуць праз тое, што гарыць Notre-Dame. Калі ты стаіш у вялікім натоўпе, у якім разьвітваюцца зь кімсьці вядомым, нават калі глыбока і не перажываеш, то пад узьдзеяньнем натоўпу могуць сьлёзы зьявіцца. А стаяў бы адзін, магчыма, ніколі б і не заплакаў. А тут такі віртуальны натоўп.
У сувязі з пажарам і іншыя аспэкты ўздымацца. Гучаць папрокі, а чаму не рэагуюць, калі разбураюць беларускія сьвятыні, чаму не на Курапаты так эмацыйна рэагуюць. Натуральна, вялікая частка беларусаў адчувае сябе эўрапейцамі, і сабор — сымбаль, цывілізацыйная каштоўнасьць. І калі папракаюць, а чаму вы туды не пайшлі, а чаго вы тое не баранілі, то гэта таксама хайп, як і хайп, калі абмяркоўваюць, хто вінаваты ў пажары. У прарасейскім сэгмэнце зьяўляюцца ўскосныя абвінавачваньні, што ва ўсім вінаваты мультукультуралізм, бо ня тых рэстаўратараў нібыта запрасілі. Гэтая трагедыя нібыта магла ўсіх аб’яднаць, а наадварот падзяляе.
Што хайпіцца ў байнэце
Юры Дракахруст: Ці можна вызначыць кола тэмаў, якое выклікае хайп у беларускім сеціве?
Антон Трафімовіч: Я б не сказаў, што ў Беларусі ёсьць нейкія абмежаваньні па тэмах, ці па міжнародным ці нацыянальным маштабе для хайпу. Нашыя карыстальнікі сацсетак, калі мы кажам пра сеткавы хайп, а не мэдыйны, падхопліваюць абсалютна розныя рэчы. У нас ёсьць свае, мясцовыя рэчы, якія не зразумелыя замежнікам, зь якіх кпяць і хайпуюць беларусы. Мне адразу прыходзіць да галавы флэшмоб «Распранацца і працаваць» пасьля цытаты Лукашэнкі. Прынамсі цэлы тыдзень усе абмяркоўвалі, пра гэта пасьля пісалі і замежныя мэдыі. Прыходзяць да нас і 10 years challenge, фота з 1990-х.
Анастасія Пілюгіна: Кожны месяц зьяўляюцца нейкі такі чэлендж. Пасьля яны прасоўваюцца ці не. Гэта залежыць ад інфлюэнсераў, якія падтрымліваюць гэтыя тэмы. Вельмі часта папракаюць, што ў Беларусь прыходзяць хайпавыя тэмы з Расеі. Пры гэтым у Беларусі вельмі часта падтрымліваюцца тэмы, зьвязаныя з надзвычайнымі трагедыямі, здарэньнямі ў сьвеце.
Тэма абортаў як чырвоная ануча
Юры Дракахруст: Ганна, а які ў вас досьвед сутыкненьня з хайпам, прынамсі, у межах вашай праграмы і суполкі ў ФБ «Толькі жанчыны»? Што запальвае людзей, што выклікае жарсьці?
Ганна Соўсь: Сапраўды чырвонай анучай зьяўляецца тэма абортаў, што для мяне было нечакана. Падавалася, што для Беларусі гэта не самая актуальная праблема. Так, ёсьць аборты, натуральна, іх лепей прадухіляць, але любыя публікацыі Свабоды на тэму абортаў, асабліва, калі абмяркоўваецца прапанова забароны абортаў, гэта выклікае вельмі палярную рэакцыю. Ёсьць дастаткова шмат актыўных прыхільнікаў забароны абортаў, хрысьціянскіх актывістаў, якія прасоўваюць гэтую тэму, хочуць пераканаць усіх у сваёй пазыцыі, а таксама існуе вельмі шмат праціўнікаў забароны абортаў, для якіх гэта вельмі вострая тэма, сьветапоглядная. Талерантнасьці ў гэтай тэма няма зусім.
Яшчэ адна вострая тэма — хатні гвалт. Калі мінулай восеньню ўлады адмовіліся ад распрацоўкі законапраекту пра хатні гвалт, гэтая тэма вельмі падзяліла беларускае грамадзтва. Пры тым, што ўсе пагаджаюцца, што хатні гвалт — гэта дрэнна, але канцэпцыя, прыняцьце адпаведнага закону выклікала вельмі палярныя меркаваньні. Я ня бачыла такіх гарачых дыскусій сярод праціўнікаў і прыхільнікаў Лукашэнкі, калі так адчайна змагаліся, спрачаліся, банілі, выходзілі зь сяброўства, як гэта адбывалася ў спрэчках вакол закону аб хатні гвалце. Аказалася, што гэта такі моцны разьдзел для беларусаў — стаўленьне да абортаў, да закону аб хатнім гвалце, да гендэрных пытаньняў. І часам гэты сьветапоглядны падзел вастрэйшы, чым па палітычных пытаньнях.
Антон Трафімовіч: Вы казалі пра гарачыя дыскусіі пра аборты. А ёсьць яшчэ адна, здавалася б, вельмі вострая і актуальная для Беларусі тэма — сьмяротнае пакараньне, але яна не выклікае такога розгаласу, такога хайпу, як тыя ж аборты. Штогод ладзяцца тыдні супраць сьмяротнага пакараньня, пра гэта ўвесь час гавораць праваабаронцы, гэта сапраўды вельмі вострая і важная тэма. А на ёй чамусьці так не хайпуюць, калі мы выкарыстоўваем гэтае слова. Ні мэдыя, ні асабліва ў сацыяльных сетках. Магчыма таму, што яна вельмі даўно абмяркоўваецца, і дзесяць разоў усё перакручана і абгаворана.
Юры Дракахруст: У мяне ёсьць рахманая гіпотэза на гэты конт. Ганна сказала, што раней тэма абортаў не выклікала такіх жарсьцяў. Не выклікала ў Беларусі. А ў многіх іншых краінах выклікала і даўно. Скажам, у суседняй Польшчы ці ў ЗША, дзе гэта адзін з пунктаў палітычнага парадку дня. А не сьмяротнае пакараньне. І ў гэтым сэнсе Беларусь проста трапляе ў сусьветны кантэкст. У пэўным сэнсе гэта мода, сусьветная мода.
Лёсы людзей, а не вялікія ідэі
Юры Дракахруст: У 90-я гады інтэрнэт толькі нараджаўся, але пэўныя індыкатары хайпу, розгаласу, рэзанансу былі і тады. Гэта ў тым ліку і колькасьць удзельнікаў палітычных маніфэстацыяў. Напрыканцы 80-х і напачатку 90-х «заводзіла» людзей палітыка, што сказаў Лукашэнка, што сказаў Пазьняк. А зараз, так выглядае, фокус ссунуўся на прыватнасьць. Нават палітыку людзі ўспрымаюць празь чалавечыя лёсы, праз здарэньні, зьвязаныя зь лёсам канкрэтнага чалавека, як гэта было, скажам, са справай Аляксандра Коржыча. Наста, ці вы згодны, што зараз байнэт «заводзяць» чалавечыя лёсы, а не вялікія ідэі?
Анастасія Пілюгіна: Натуральна, хайп жа будуецца на чалавечай харызьме, на тым, што нехта сказаў, а нехта ўплывовы падхапіў. Цяпер гэта любая сэлектарная нарада Лукашэнкі з той прычыны, што ён мае як адмоўную, так і станоўчую харызму. Заўжды зь яго стэндапу выходзіць нейкая тэма.
«Хайп — гэта максымум на тыдзень»
Юры Дракахруст: Але ці параўнальны хайп ад нарадаў Лукашэнкі з хайпам у сувязі зь лёсам канкрэтнага чалавека?
Анастасія Пілюгіна: Ня ўсё, натуральна. Калі мы прыгадаем брудную карову, дык гэта і было зроблена, каб хайпілася. Я б не сказала, што тэма сьмерці Коржыча менавіта хайпілася. Яна выклікала рэзананс, але на ёй не спэкулявалі. Калі мы кажам пра хайп, то гэта максымум на тыдзень.
Антон Трафімовіч: Варта падзяляць хайп мэдыйны і хайп, які адбываецца ў сацыяльных сетках. Вельмі часта гэта розныя рэчы. Паміж сабой яны перасякаюцца, але потым кожны жыве сваім жыцьцём. Як звычайна гэта адбываецца? Штосьці здараецца, гэта падхопліваюць масмэдыя. Потым усе спрабуюць падстроіцца і сваё меркаваньне выказаць у сацыяльных сетках. Звычайна ў сацсетках гэта праз пару дзён, тыдзень максымум, памірае. А масмэдыя, злавіўшы хвалю, могуць працягваць тэму. Але звычайна другой і трэцяй хваляй яно не залятае ў сацсеткі.
Ганна Соўсь: Палітычныя падзеі менш хайпяцца ў Беларусі, таму што людзі практычна нічога ў Беларусі ня могуць зьмяніць у палітыцы. Паглядзіце, як актыўна і эмацыйна беларусы абмяркоўваюць, спрачаюцца вакол украінскіх выбараў, раяць, тлумачаць украінцам, чаму яны робяць памылку, калі абяруць Зяленскага. І ў кожнага свае паралелі зь Беларусьсю. Бо ва Ўкраіне рэальныя выбары, а беларусы ў гэтым ускосна ўдзельнічаюць праз сацсеткі, каб хаця б так паўплываць на палітычныя падзеі, чаго яны ня могуць зрабіць у сваёй краіне. Калі б у Беларусі зьявілася палітыка, сапраўдныя выбары, палітычныя тэмы былі бы такія ж гучныя, як і чалавечыя.
«Палітычны расейскі хайп рэдка прыходзіць у Беларусь»
Юры Дракахруст: Наколькі часта хайп у Байнэце спараджае інфармацыя з Расеі, пра Расею, зьвязаная з Расеяй? Пару гадоў таму Эдуард Пальчыс у маёй перадачы казаў: «Абмяркоўваюць звычайна нешта кшталту Дзіяны Шурыгінай». Гэта ён пра зорку рунэту, якая распавяла ў тэлеперадачы пра яе згвалтаваньне. Здавалася б, як казаў Гамлет, што ён Гекубе, што яму Гекуба? Разганяюць больш хайп расейскія тэмы ці ўсё ж свае, беларускія?
Анастасія Пілюгіна: Палітычны расейскі хайп рэдка прыходзіць у Беларусь. Але даволі часта і іншыя хайповыя тэмы прыходзяць у Беларусь з Расеі. Гэта можна абгрунтаваць тым, што найбольш папулярныя сацсеткі ў Беларусі расейскія — «УКантакце» і «Аднакласнікі». Напрыклад, калі мы кажам пра Instagram і YouTube, даволі папулярныя ў Беларусі, то там багата блогераў, якія пазыцыянуюць сябе як расейскія, нават калі знаходзяцца ў Беларусі. Нядаўна прадаўцы менскай крамы «Связной» запісалі ролік, які стаў хайпіцца. Пра тое, што ён паходзіць зь Беларусі, беларусы даведаліся ад расейскіх блогераў.
Юры Дракахруст: Антон, а наколькі Байнэт цікавіць уласна расейскі палітычны парадак дня? Навальны мае мільён падпісчыкаў у youtube. Наколькі цікавыя ў Беларусі яго ролікі, кшталту «Он вам не Димон» ці пра прыгоды Дзерыпаскі і Насьці Рыбкі? Пра Рыбку дык цікава, бо яна беларуска. А ўласна расейскі парадак дня, здаецца, не выклікае вялікага розгаласу.
Антон Трафімовіч: Я хутчэй пагаджуся, прынамсі мяркуючы па Фэйсбуку, што ён менш заангажаваны на расейскае мэдыя-поле. Як Наста казала, гэта «УКантакце» і «Аднакласнікі», бо прадстаўнікі больш старэйшай аўдыторыі хутчэй будуць зарэгістраваныя ў ОК ці ў ВК. Там гэтыя рэчы могуць неяк больш абмяркоўвацца. У Фэйсбуку я вельмі рэдка бачу, каб хайпіліся палітычныя расейскія тэмы, калі яны толькі не міжнароднага ўзроўню, але тады гэта можа зьявіцца ў любой іншай краіне.
Юры Дракахруст: Ці адно і тое ж хайпіцца ва ўсіх сацыяльных сетках? Ці нешта можа выклікаць буру эмоцыяў, напрыклад, у ФБ, але не выклікаць ніякай рэакцыі ў Інстаграме, і наадварот? Ці хайп — ён паўсюль хайп? Як кажа прымаўка, прыліў падымае ўсе чоўны.
Ганна Соўсь: На адных сацсетках хвалі большыя, на некаторых меншыя. Бачу, што некаторыя мае сябры ў ФБ згадваюць 70-годзьдзе Пугачовай, і больш маладзейшыя іх пытаюцца, а хто гэта такая. Праўдападобна, што гэтая тэма будзе вельмі папулярная на ОК сярод беларускай аўдыторыі.
Анастасія Пілюгіна: Я толькі зараз даведалася пра юбілей Пугачовай, хаця праводжу ў інтэрнэце большасьць свайго дня. Магчыма, гэта розныя аўдыторыі. Але калі гэта такая тэма як пажар, то яна вірусіцца на ўсіх сетках
Антон Трафімовіч: Пра 70-годзьдзе Пугачовай я толькі што даведаўся. Можа, гэта зьвязана з тым, што розныя карыстальнікі жывуць у розных узроставых бурбалках. І можа так быць, што калегі, якія сядзяць побач за сталом, будуць мець зусім адрозныя рэчы, якія хайпяцца ў іхніх стужках Фэйсбуку, і яны будуць зусім крыху перасякацца са мной, ці зь іншымі калегамі, маладзейшымі за мяне. Але, я думаю, ёсьць розьніца паміж сацсеткамі, і тым, якія рэчы і якім чынам туды трапляюць у абмеркаваньне.
«Ня думаю, каб у ОК маіх бацькоў курапацкая тэма была № 1»
Ганна Соўсь: А які хайп вас асабіста найбольш узрушыў, уразіў?
Антон Трафімовіч: Увогуле я рэдка падключаюся да хайпаў. Але двухтыднёвай даўніны разборы крыжоў у Курапатах не прайшлі міма мяне. Абуральная рэч, карцінка эмацыйная. Гэты факт правакуе, каб выказацца. Але гэта таму, што я знаходжуся ў коле журналістаў, актыўных людзей. Ня думаю, каб у ОК маіх бацькоў курапацкая тэма была № 1.
Анастасія Пілюгіна: У мяне таксама Курапаты, але гэта ня хайп. Дарэчы, праз тое, што зносілі крыжы, гэта тэма завірусілася. Бо там куды не зайдзі — трапляюцца пасты зь іконамі, напрыклад, «лайкні ікону на шчасьце». Я б не сказала, што хайп можа зьмяніць маё жыцьцё ці прымусіць пераасэнсаваць нейкія рэчы.
Ганна Соўсь: Я зьвярнула ўвагу, што супольнасьць, якая вельмі актыўна выступае супраць забароны абортаў, з большага ніяк не ўдзельнічала ў курапацкім абмеркаваньні ў сетках. Людзі, якія вельмі актыўныя ў гэтых тэмах, з большага абмяркоўвалі зусім іншае 4 красавіка, калі павалілі крыжы ў Курапатах.
