Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Навошта нам Вострая брама


Сяргей Астраўцоў
Сяргей Астраўцоў

«Літоўскі гісторык разважае пра тое, як Вільня магла стаць беларускай». Гэты тэкст на сайце Радыё Свабода выклікаў бурную дыскусію.

Адзін з камэнтатараў напісаў: «Сталін аддаў ім Вільню, а цяпер яны імкнуцца апраўдацца». А яму ў адказ: «а вам гродно, которое вы успешно разрушаете».

На гэты аргумэнт ніхто не адрэагаваў. А варта.

Чаму? Таму што пасьля вызваленьня Горадні ў гістарычнай забудове было зьнішчана, я думаю, ня менш за дваццаць пяць адсоткаў камяніц. Днямі на мясцовым сайце было інтэрвію са мной. Маладая журналістка вельмі добра падрыхтавалася, мне было самому цікава размаўляць. Але выходзіць інтэрвію, і я чытаю аб тым, чым мяне ўразіла некалі Горадня. Што такі горад пакінулі беларусам, гэта першае. Згодны. Другое: што ня ўсё «вайна і немцы» разбурылі. Аднак мною было ясна сказана: мяне ўразіла, што беларусы, атрымаўшы ў свае рукі такі горад, ня ўсё тут узарвалі і зруйнавалі… Бо займаліся гэтым мэтадычна, да апошняга часу ўключна.

Але вернемся да Вільні. Нам не хапае цьвярозага погляду, прагматызму, мы адмаўляемся глядзець праўдзе ў вочы, калі мова пра чульлівыя моманты. Я не кажу, што я не такі. Але я вучуся цьвярозаму погляду, жыцьцё вучыць. Ну хіба вам было б весялей, каб Вільня была беларускай, але палова Старога гораду была б зруйнаваная бульдозэрам, «бабай» і дынамітам? Вы ж самі разумееце цудоўна, што было б менавіта так. І першай зруйнавалі б Вострую браму. Зь ненавісным, выбачайце, «саўку» рыцарам, нашай Пагоняй. Успомніце: нядаўнія падзеі ў РБ 1995 году гэта як найлепей пацьвердзілі.

У самым лепшым разе беларусы б молатам разьбілі рыцара, каб замяніць менавіта гэтымі сваімі сярпом з молатам. А зь літоўцамі такі нумар не прайшоў.

А чаму так? Мабыць таму, што адбываецца своеасаблівая калянізацыя ўладай, у нашым выпадку савецкай, далучаных гарадоў, поўных помнікаў архітэктуры. Першымі пад прыцэл трапляюць, зразумела, пабудовы каталіцкія, каралеўскія. Магчыма, гэта адбываецца падсьвядома, я маю на ўвазе разбурэньне, замах на іх, але тым жа часам — мэтанакіравана.

Пацікаўцеся, як сёньня імкліва гіне Выбарг, адабраны некалі Сталінам у Фінляндыі. Зграбны архітэктурны ансамбаль, замак (дзе экранізавалі расейскую вэрсію раману Кафкі «Замак») разбураецца на вачах. Чаму? Напэўна таму, што там усё чужое. Чужога не шкада.

Я сёньня пачуў па дзяржаўным радыё даволі нечаканае. У календары датаў была ўзгадка пра чалавека, які быў адным з абаронцаў камяніц, калі «гарадзкія ўлады ў 1970-я гады актыўна заняліся разбурэньнем гістарычнай забудовы Верхняга гораду». Дзе? У Менску. Чаму? Напэўна таму, што забудова ў значнай ступені каталіцкая ці нават уніяцкая. Чужая. Удумацца толькі: на тое, што самае каштоўнае ў горадзе, яны — з дынамітам!

А чаму для мяне было нечаканым пачуць такое? Таму што савецкая традыцыя дыктуе: нічога не прызнаваць. У нас дагэтуль можна пачуць ці прачытаць, што вядомыя паэты, дзеячы, што загінулі ў 1937 годзе, проста памерлі. Тое, што расстралялі, агучваць нядобра, непрыгожа, недалікатна. Груба і жорстка.

Разбуралі Стары Менск, разбуралі Горадню. Чужое, каталіцкае, каралеўскае. У гэтым была віна гораду над Нёманам. Не шкада. Прыклады? Узарвалі тры касьцёлы ў гістарычнай забудове, ратушу, палац Радзівілаў. Важыліся ўзарваць самы вялікі ў Беларусі каталіцкі храм. Руйнавалі часам цэлымі кварталамі. Так што вайна тут зусім ні пры чым.

У Горадні існуе экскурсія «па месцах баявой славы» савецкіх разбуральнікаў. Мне хочацца запытаць чытачоў-патрыётаў: вам бы вельмі хацелася, каб такая экскурсія існавала для турыстаў у Вільні? Не? Ну дык трэба астыць са сваімі патрыятычнымі эмоцыямі. Накіруйце іх на абарону таго, што ў нас яшчэ засталося. Ня факт, што мы больш нічога ня страцім. Зусім ня факт.

Дзяржава дрэнна распараджаецца старымі пабудовамі, савецкі падыход у крыві прысутнічае, нікуды ня зьнік. І не жадае пераймаць вопыт суседзяў. Ня кажучы, сама рэстаўрацыя ў Беларусі ў жалосным стане. Камэнтар у гэтым рэчышчы быў пад маім блогам аб працах, што пачаліся на Старым гарадзенскім замку, яго напісаў Антон Астаповіч, кіраўнік Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры. Нагадаўшы, што грошы вылучаюцца на рэстаўрацыю невялікія, ён параўнаў сытуацыю ў Беларусі і ў Літве: «Ва ўсім сьвеце ўдзел дзяржавы ў рэстаўрацыі мінімальны, у асноўным яна адбываецца за інвэстыцыйныя сродкі, альбо за дабрачынныя. Тая ж Літва свае апошнія рэстаўрацыйныя праекты менавіта так і рэалізоўвала. Узяць, напрыклад, сядзібу Тышкевічаў у Затроччы. Гэта прыватная інвэстыцыя. Калі браць Медніцкі замак ці палац вялікіх князёў літоўскіх у Вільні — гэта субсыдыя па фундацыйных праграмах Эўразьвязу».

Адна са старых камяніц у Горадні, якая была пад пытаньнем пасьля адсяленьня жыхароў. Сёньня аднаўляецца прыватнай асобай, што — нячасты прыклад
Адна са старых камяніц у Горадні, якая была пад пытаньнем пасьля адсяленьня жыхароў. Сёньня аднаўляецца прыватнай асобай, што — нячасты прыклад

Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG