Зь верасьня на сайце svaboda.org і на хвалях Радыё Свабода пісьменьнік Альгерд Бахарэвіч, які жыве ў Гамбургу, пачынае новы праект. На працягу 2010 году на нашым сайце пісалася “Малая мэдычная энцыкляпэдыя Бахарэвіча” - калекцыя эсэ на тэму Цела і Свабода. Новы эсэістычны цыкль - “Гамбурскі рахунак Бахарэвіча” - гэта бязьлітасны погляд пісьменьніка на беларускую літаратурную клясыку. Бяз скідак і авансаў. Па гамбурскім рахунку. Праект прадстаўляе аўтар:
Я ўжо ня памятаю, як клікалі маю першую школьную настаўніцу па беларускай літаратуры, прыгадваецца толькі мянушка – Жаба. Яна і праўда чымсьці адпавядала мянушцы, гэтая бясконца стомленая, зацкаваная вучнямі жанчына, якая неўзабаве памерла, і ня толькі вонкава – як добрая пажылая жаба, яна выпаўзала на шчарбатыя пліты школьнага курсу клясычнага белліту, каб пагрэцца на сонейку, а ў яе кідалі камянямі. Няхай я сам і не называў яе Жабай – самое разуменьне таго, хто маецца на ўвазе, прымушала пачувацца саўдзельнікам усеагульнай нянавісьці. “Я ніколі ня стану па сваёй волі чытаць гэтую жабіну літаратуру,” – думаў я тады з агідай. Важны атрымаўся ўрок: ад беларускай клясыкі, як ад торбы і турмы, нікому нельга заракацца.
Азіраючыся, мы бачым толькі руіны… Так сказаў адзін сусьветна вядомы паэт, і ягоныя словы як найлепш прыдатныя для таго, каб стаць эпіграфам да гэтай кнігі.
Той геніяльны паэт дасягнуў славы, якая пакуль што і ня сьнілася ніводнаму айчыннаму літаратару: бачыць вока, ды ляжыць высока. Чаму так адбылося і адбываецца? Росту не хапае – або градусу генія? Мова ня тая – або гісторыя? А можа, нас проста ня любіць Бібліятэкар – зь нейкіх аднаму яму вядомых прычын? Знакамітага паэта, дарэчы, цяжка было западозрыць у нейкіх сымпатыях да беларускай нацыянальнай ідэі і яе прыхільнікаў. Аднак нават ён, нягледзячы на ўвесь яго аўтарытэт і скептыцызм да “малых культураў”, ня здолеў бы аспрэчыць існаваньне вялікай беларускай літаратуры. Вялікай у сэнсе выключна колькасным, бо што да якасьці – вялікім ёсьць хіба што яе міт.
Ад любога больш-менш вартага літаратурнага твора зь цягам часу застаюцца руіны – усё залежыць толькі ад ступені іхнай захаванасьці і дагледжанасьці. Тэкст ня можа вечна чытацца так, нібыта ён быў напісаны сёньня – бо няма такога сёньня, якое б дажыла да канца радка. Але руіны ня проста займаюць прастору, яны фармуюць ляндшафт – і нас у гэтым ляндшафце. Урэшце, руіны могуць быць проста прыгожымі, без дадатковых тлумачэньняў. Можна фатаграфаваць іх, можна паказваць турыстам, можна абгарадзіць і павесіць на плоце шыльду, можна пасьвіць сярод іх авечак, можна перанесьці ў іншае месца: у музэй ці на звалку; на руіны можна нават забыцца – адзіным, што ператварае руіны літаратуры ў пыл, ёсьць спроба іх рэстаўрацыі. Але можна проста падысьці, прысесьці на цёплыя камяні і паназіраць, як зьмяніўся ўзор на некалі гладкіх цаглінах і якія расьліны пасяліліся ў іхных расколінах.
Аглядваючы нашыя літаратурныя руіны, адчуваеш адначасова вусьціш і захапленьне. Гэта цэлы горад – велічны і нямы, як Пампэі: месцамі залішне пампэзны, месцамі проста нямыты. Увага, зараз вылеціць птушка. Чалавек зь цяжкасьцю ўцісьнецца ў здымак – хаця ж нібыта для яго, чалавека, гэта ўсё і стваралася.
Тут былі напісаныя горы тэкстаў – нібыта беларусы імкнуліся кампэнсаваць літаратурай пляскатасьць сваёй зямлі. Чытаць яе цяжка, зірнуць на яе аб’ектыўна здолеў бы хіба што Вечны Жыд ці Сызыф: бо кожны другі яе твор гэтаксама неаддзельны ад эпохі свайго стварэньня, як выкінутая жуйка ад падэшвы таго, хто на яе наступіў. Беларускай літаратуры мусіла быць значна больш – але ня ўсё захавалася для злых і няўдзячных нашчадкаў. Штосьці стала ня больш чым міражом, штосьці ад пачатку было ім, штосьці заканамерна ператварылася ў пустату. Пра тыя муры, ад якіх засталася як мінімум пара цаглінак, і пойдзе гаворка.
Да свайго прынята ставіцца больш паблажліва, чым да чужога – нібыта свойскасьць здольная кампэнсаваць сабой хібы і пустаслоўе. “Гамбурскі рахунак” – гэта кніга-спадзеў, спадзеў на тое, што беларуская літаратура заслугоўвае больш строгага погляду. Гэта абсалютна прыватная спроба зірнуць на яе, пазбавіўшыся прыцяжэньня той школьнай дошкі, стоячы каля якой мы ўсё яшчэ намацваем у падсьвядомасьці пазычаную ў кагосьці шпаргалку павагі. Зьяжджаючы ў вольны ганзейскі горад, ты думаў, што ўцячэш ад праклятай жабы, а насамрэч забраў яе з сабой – і наўрад ці ўжо некалі выкінеш.
Кіно 1866 года (“Пінская шляхта” Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча)
Я ўжо ня памятаю, як клікалі маю першую школьную настаўніцу па беларускай літаратуры, прыгадваецца толькі мянушка – Жаба. Яна і праўда чымсьці адпавядала мянушцы, гэтая бясконца стомленая, зацкаваная вучнямі жанчына, якая неўзабаве памерла, і ня толькі вонкава – як добрая пажылая жаба, яна выпаўзала на шчарбатыя пліты школьнага курсу клясычнага белліту, каб пагрэцца на сонейку, а ў яе кідалі камянямі. Няхай я сам і не называў яе Жабай – самое разуменьне таго, хто маецца на ўвазе, прымушала пачувацца саўдзельнікам усеагульнай нянавісьці. “Я ніколі ня стану па сваёй волі чытаць гэтую жабіну літаратуру,” – думаў я тады з агідай. Важны атрымаўся ўрок: ад беларускай клясыкі, як ад торбы і турмы, нікому нельга заракацца.
Азіраючыся, мы бачым толькі руіны… Так сказаў адзін сусьветна вядомы паэт, і ягоныя словы як найлепш прыдатныя для таго, каб стаць эпіграфам да гэтай кнігі.
Ад любога больш-менш вартага літаратурнага твора зь цягам часу застаюцца руіны.
Той геніяльны паэт дасягнуў славы, якая пакуль што і ня сьнілася ніводнаму айчыннаму літаратару: бачыць вока, ды ляжыць высока. Чаму так адбылося і адбываецца? Росту не хапае – або градусу генія? Мова ня тая – або гісторыя? А можа, нас проста ня любіць Бібліятэкар – зь нейкіх аднаму яму вядомых прычын? Знакамітага паэта, дарэчы, цяжка было западозрыць у нейкіх сымпатыях да беларускай нацыянальнай ідэі і яе прыхільнікаў. Аднак нават ён, нягледзячы на ўвесь яго аўтарытэт і скептыцызм да “малых культураў”, ня здолеў бы аспрэчыць існаваньне вялікай беларускай літаратуры. Вялікай у сэнсе выключна колькасным, бо што да якасьці – вялікім ёсьць хіба што яе міт.
Ад любога больш-менш вартага літаратурнага твора зь цягам часу застаюцца руіны – усё залежыць толькі ад ступені іхнай захаванасьці і дагледжанасьці. Тэкст ня можа вечна чытацца так, нібыта ён быў напісаны сёньня – бо няма такога сёньня, якое б дажыла да канца радка. Але руіны ня проста займаюць прастору, яны фармуюць ляндшафт – і нас у гэтым ляндшафце. Урэшце, руіны могуць быць проста прыгожымі, без дадатковых тлумачэньняў. Можна фатаграфаваць іх, можна паказваць турыстам, можна абгарадзіць і павесіць на плоце шыльду, можна пасьвіць сярод іх авечак, можна перанесьці ў іншае месца: у музэй ці на звалку; на руіны можна нават забыцца – адзіным, што ператварае руіны літаратуры ў пыл, ёсьць спроба іх рэстаўрацыі. Але можна проста падысьці, прысесьці на цёплыя камяні і паназіраць, як зьмяніўся ўзор на некалі гладкіх цаглінах і якія расьліны пасяліліся ў іхных расколінах.
Аглядваючы нашыя літаратурныя руіны, адчуваеш адначасова вусьціш і захапленьне. Гэта цэлы горад – велічны і нямы, як Пампэі: месцамі залішне пампэзны, месцамі проста нямыты. Увага, зараз вылеціць птушка. Чалавек зь цяжкасьцю ўцісьнецца ў здымак – хаця ж нібыта для яго, чалавека, гэта ўсё і стваралася.
Тут былі напісаныя горы тэкстаў – нібыта беларусы імкнуліся кампэнсаваць літаратурай пляскатасьць сваёй зямлі. Чытаць яе цяжка, зірнуць на яе аб’ектыўна здолеў бы хіба што Вечны Жыд ці Сызыф: бо кожны другі яе твор гэтаксама неаддзельны ад эпохі свайго стварэньня, як выкінутая жуйка ад падэшвы таго, хто на яе наступіў. Беларускай літаратуры мусіла быць значна больш – але ня ўсё захавалася для злых і няўдзячных нашчадкаў. Штосьці стала ня больш чым міражом, штосьці ад пачатку было ім, штосьці заканамерна ператварылася ў пустату. Пра тыя муры, ад якіх засталася як мінімум пара цаглінак, і пойдзе гаворка.
Да свайго прынята ставіцца больш паблажліва, чым да чужога – нібыта свойскасьць здольная кампэнсаваць сабой хібы і пустаслоўе. “Гамбурскі рахунак” – гэта кніга-спадзеў, спадзеў на тое, што беларуская літаратура заслугоўвае больш строгага погляду. Гэта абсалютна прыватная спроба зірнуць на яе, пазбавіўшыся прыцяжэньня той школьнай дошкі, стоячы каля якой мы ўсё яшчэ намацваем у падсьвядомасьці пазычаную ў кагосьці шпаргалку павагі. Зьяжджаючы ў вольны ганзейскі горад, ты думаў, што ўцячэш ад праклятай жабы, а насамрэч забраў яе з сабой – і наўрад ці ўжо некалі выкінеш.
Кіно 1866 года (“Пінская шляхта” Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча)
