Госьць з Расеі, які быў патрапіў у Беларусь, на інтэрнэт-форуме разгублена пытаецца:
Кто подскажет, ШВАГР — это кто???
Пэўна, ягоны беларускі суразмоўца ўзгадаў свайго таямнічага і ўсемагутнага шваґра, які і машыну адрамантуе, і дэфіцытную рэч здабудзе, і наагул дапаможа, калі што.
Журналісты Свабоды спыталі пра шваґра людзей на менскай вуліцы. Што атрымалася — убачыце і пачуеце ў відэасюжэце вышэй.
Абсалютная бальшыня апытаных слова ведае і правільна вызначае, што яно апісвае сваяцтва. Але калі просім суразмоўцаў удакладніць, то часам чуем:
— Швагер, да? муж моей… моего… так. Моего мужа жены!
— Дык гэта ж вы! )
Што ж, складана маляваць умоўныя стрэлачкі на ўмоўнай 3D-схеме роднасных повязяў... Але хада думак спадарыні ў правільным кірунку: гэта някрэўны сваяк другой ступені, праз сужэнства. І яна ўрэшце ўспамінае:
— Швагра? — Моего мужа сестры, вернее!
— А ў вас ёсьць шваґер?
— Ко мне, наверное, это не относится, это, наверное, относится... муж и моя родня.
Так, шваґер (шваґра) — найперш слова для абазначэньня сваяцтва мужчын. Гэта:
1. муж сястры
2. жончын брат
3. муж жончынай сястры (а яна шваґерка)
Некаторыя ўспамінаюць слова без падказкі:
— Як адным словам назваць брата жонкі?
— Брата жонкі? Как же это называется... Швагер — так называли…
Слова шваґер ведае ўся гістарычная тэрыторыя беларускае мовы з Смаленшчынай уключна.
У „Смаленскім абласным слоўніку“ Ўладзімера Дабравольскага (1914 год) ёсьць і швагер з варыянтам швагорь, і швáгерка.
Мовазнаўца Павал Міхайлаў уклаў агульную мапу ўжываньня слова шваґер і сынонімаў у беларускіх дыялектах:
Як бачым, яно (хай у розных гукавых абліччах) пануе. Словы шурын, шур’як, шурак займаюць невялікі абшар на паўднёвым усходзе і часта ўжываюцца поруч са шваґрам.
Цэнтральнаэўрапейская шваґроўская кумпанія
Ведаюць слова і ўсе суседзкія мовы (акрамя расейскае): польскі szwagier, украінскі шваґер (ці шваґро, але поруч з шурин, шуряк), чэскі švagr, славацкі švagor, літоўскі švogeris і латыскі švāģeris (у дзьвюх балцкіх мовах гэта дадатковыя сынонімы да svainis), у ідышы שװאָגער.
Уся гэтая шваґроўская кумпанія сьведчыць, што слова шваґер — старое супольнае пазычаньне зь нямецкае мовы (недзе з XVI стагодзьдзя). На нямецкі радавод паказвае і выбухны гук [ґ] — як у словах ґанак ці ґузік. А нямецкае слова Schwager — наагул пра родзіча з боку мужа ці жонкі.
Людзі, прыежджыя з усходу, нашага шваґра ня ведаюць:
— Наверное, отец... жениха! Нет? Дело в том, что я русская. И язык беларусский не изучала. Мы из семьи военных, поэтому мы… Вы лучше спросите у меня что-нибудь по-арабски, я вам скажу.
На традыцыйнае пытаньне, як будзе шваґер па-расейску, спытаныя беларусы не маглі адказаць. Або думалі, што гэта расейскае слова:
— Ммм... Вы меня поставили в тупик!
— Русское, наверное, швагер?
— По-моему, он и на рускай так же. Не знаю как. Мы не женаты, поэтому не совсем в курсе…
Толькі адзінкі (пасьля допыту!) няўпэўнена ўспаміналі адпаведныя расейскія тэрміны сваяцтва:
— Блин, слушайте, это я помню так: золовка была это она что-то, а он кто-то какой-нибудь, но тоже... Может, деверь какой-нибудь?
— Шурин, а ещё как называют... по-русски, наверное, да?
Але папраўдзе гэта пераклады толькі асобных значэньняў слова шваґер. У расейскай ім адпавядаюць:
1) (жончын брат) шурин
2) (сястрын муж) зять
3) (муж жончынай сястры) свояк
У нас гэта ўсё шваґер.
Шваґер перамог „шурина“ і „деверя“
Відаць, слова з шырокім значэньнем спатрэбілася, калі нюансы сваяцтва ўжо не былі такія важныя. У сёньняшняй рэальнасьці інтэгральнае слова шваґер для апісаньня некалькіх відаў сваяцтва праз шлюб жонкі ці сястры зручнейшае за асобныя словы для кожнага (яны раней былі і ў беларускай). Мо і таму беларусізм шваґер не чужы расейскамоўным беларусам:
— А такое слова „шурин“?
— Шурин? Ну да. Но не употребляем „шурин“.
— А як гаворыце?
— Швагер.
Шваґерка і шваґрусь — вось знак твой, Беларусь
Акрамя шваґеркі, у беларускай ёсьць формы шваґрыня і шваґрэня. Зусім архаічная назва жончынай сястры сьвесьць ізноў жа (як і шурак) захавалася па рацэ Бярэзіне.
Словы шваґер(ка) дзе-нідзе пачалі абазначаць і сваяцкія сувязі жанчыны, таму калі жанчына кажа пра сваіх швагра ці швагерку —гэта ўплыў роднай гаворкі.
— Хто такі шваґер?
— Швагер, я понимаю, это брат мужа...
— У мужа есть сестра — значит, она моя родственница, швагерка.
Шваґразнаўца Павал Міхайлаў кажа:
„Швагры ў сыстэме някроўнага сваяцтва ўяўляюць сабою даволі блізкіх сваякоў, бо маюць кроўную сувязь з адным з удзельнікаў шлюбу“.
Нездарма ж ёсьць беларуская памяншальна-песьлівая форма – шваґрусь!
То шануйма шваґра.
P. S. Чым розьняцца тата і папа, хто такія нябож і зродны дзед, як па-беларуску „внучатый племянник“— пра беларускія тэрміны роднасьці і сваяцтва ў гэтым аўдыё:
