АЎТАР І ТВОР
Рыгор Сітніца: “Мы — палітыкі паводле сваёй беларускасьці”
(Здымак Сітніцы 1)
Міхась Скобла, Радыё Свабода
Прадстаўляючы ў друку мастака Рыгора Сітніцу як паэта, Рыгор Барадулін пісаў пра “зіхоткасьць ягоных мэтафараў”, пра “гамэраўскую схільнасьць да гэкзамэтрычнай даўжыні радка” ды “здаровы іранізм”. З таго часу Рыгор працягвае плённа служыць дзьвюм музам: удзельнічае ў мастакоўскіх выставах і рыхтуе да друку паэтычную кнігу. Зразумела, што ў “Дом літаратара” ён зазірнуў у іпастасі паэта.
(Скобла: ) “Рыгор, ты больш вядомы як мастак. Ці можаш прыгадаць свой першы малюнак і свой першы верш? Спачатку было слова? Ці фарба?”
(Сітніца: ) “Слова заўсёды бывае спачатку, бо як толькі чалавек нараджаецца, ён нешта прамаўляе, нават не ўсьведамляючы гэтага. Свой першы малюнак я добра памятаю. Як ні дзіўна, гэта была выява маскоўскага Крамля. Намаляваць Крэмль было школьным заданьнем маёй сястры. Яна перамалёўвала Крэмль з кніжкі, і я паспрабаваў. Хоць мне й было ўсяго пяць гадоў, выйшла лепш, чым у сястры. І ад таго часу мне страшэнна захацелася стаць мастаком”.
(Скобла: ) “Атрымалася, як у вершы Сяргея Дзергая: “Над краем зоры рубіновыя гараць — ня гаснуць. Калгасьнік хату рубіць новую пад сьпеў калгасьніц…”. Такім чынам і ты дапамагаў распаўсюдзіць сьвятло крамлёўскіх зорак над родным краем”.
(Сітніца: ) “Я нават ня ведаў тады, што малюю. Толькі калі пайшоў у школу, даведаўся, што — крамлёўскія зоры. Так што не яны вырашалі, а жаданьне нешта намаляваць. А першыя вершыкі напісаліся ў восьмай клясе, і былі яны па-расейску. Праз пэўны час пачалі нават там-сям зьяўляцца ў друку. Але я сьведама перапыніў гэты працэс, калі маё расейскамоўнае вершаскладаньне цалкам разышлося з маім беларускім сьветапоглядам. Вярнуліся вершы да мяне гадоў праз пятнаццаць, ужо без усялякіх разыходжаньняў”.
(Скобла: ) “Твае працы аздабляюць новую Нацыянальную бібліятэку. Уявім сабе, што замежнік раптам трапляе ў гэты арыгінальны па форме будынак. Ён зразумее, што знаходзіцца ў галоўным кнігасховішчы Беларусі?”
(Сітніца: ) “Будынак новай Нацыянальнай бібліятэкі мне вонкава вельмі не падабаецца. Хіба мастацкая аздоба паспрыяе таму, каб замежнік адчуў сябе ў нашай Нацыянальнай бібліятэцы. Бо там папрацавалі выдатныя мастакі — Гаўрыла Харытонавіч Вашчанка, Уладзімер Зінкевіч, Уладзімер Тоўсьцік. Гэта прафэсіяналы, якія не дазволяць сабе зрабіць кепска. З тым, што бачыў, я практычна магу пагадзіцца. Што да майго ўдзелу… Ведаю, што дзьве мае працы будуць прысутнічаць у сталай экспазыцыі бібліятэкі. Праўда, гэта два творы, напісаныя яшчэ ў 1984 годзе, якія наўрад ці характарызуюць мяне як мастака. Іх проста ўзялі з запасьнікоў Мастацкага музэю”.
(Скобла: ) “А як з мадэрновым будынкам стасуецца традыцыйны помнік Францішку Скарыну?”
(Сітніца: ) “Не стасуецца. Бо помнік плянаваўся і задумваўся для пастаноўкі перад Акадэміяй навук. Напрыклад, рытміка складак Скарынавага адзеньня мусіла адпавядаць калянадзе перад Акадэміяй. Але потым, як мы ведаем, валявым рашэньнем уладаў помнік быў усталяваны перад новазбудаванай бібліятэкай, дзе яму зусім ня месца. І шкада. Таму што сам помнік вельмі сымпатычны, што ня скажаш пра будынак са шкла і бэтону. Я нагледзеўся на падобную архітэктуру ў замежжы. Гэта ня блізка маёй душы. Атрымалася, што галоўная кніжніца краіны ніяк ня зьвязаная з нацыянальнай традыцыяй. Пад бібліятэку трэба цяпер “падганяць” увесь раён. Вось тады яна і будзе адпавядаць архітэктурнаму ляндшафту”.
(Скобла: ) “Калі ў сярэднявечнай Флярэнцыі зьбіраліся ўстанавіць гіганцкую фігуру мікельанджэлеўскага Давіда, была створаная адмысловая рада, у якую ўвайшлі Леанарда да Вінчы, Сандра Батычэлі і другія майстры. Ці існуе ў нас нешта падобнае? Хто прымае помнікі і вызначае для іх месца?”
(Сітніца: ) “На вялікі жаль, прымае помнікі і ўсё вырашае чынавенства. Я на кожным мастакоўскім зьезьдзе выступаю і гавару пра праблемы рэстаўрацыі Старога гораду. І кожнага разу бачу, што гэта ў пустыню кінутыя словы. Бо чынавенства, якое прысутнічае на зьездах, нас папросту ня чуе. А мы, мастакі, хацелі б мець такую раду, якая б на грамадзкіх пачатках, не патрабуючы ніякіх грошай, хоць неяк кантралявала гэты абсалютна стыхійны, барбарскі працэс. На жаль, ніякай рады на сёньня так і няма”.
(Скобла: ) “Творцы заўсёды самаўпэўнена кажуць, што толькі яны працуюць для вечнасьці. А палітыкі, маўляў, — дачасьнікі. Але ж гэта ня так. Мастакі і ўладары як бы ўтвараюць гістарычныя пары — пры згадцы аднаго прыпамінаецца й другі. Вось прыклады: Папа Юлі Другі і той самы Мікельанджэла, каралева Бона і Мікола Гусоўскі, Мікалай Першы і Пушкін, Сталін і Мандэльштам… Хіба ж ня так?”
(Сітніца: ) “У нашым беларускім выпадку зусім ня так. Бо беларуская ўлада, на жаль, зусім не разумее айчынных найярчэйшых творцаў, якія на сёньня абсалютна не запатрабаваныя. Мы ведаем, наколькі не знаходзіў паразуменьня з уладай Васіль Уладзімеравіч Быкаў, наколькі ня можа зь ёю паразумецца Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Уладзімер Някляеў. Нават лірычнаму, тонкаму паэту Леаніду Дранько-Майсюку часам не дазваляецца выступіць перад вучнямі ці студэнтамі. Хоць у творчасьці ён апалітычны. Атрымліваецца, што мы ўжо паводле сваёй беларускасьці — палітыкі. І там, дзе наша беларуская нацыянальная пазыцыя не прымаецца, там не прымаецца і наша творчасьць.
А названыя табой папы і манархі былі ўсё ж такі высокакультурнымі асобамі. Нават дыктатар Напалеон быў культурны і высокаадукаваны чалавек. І таму мастакі, якія абслугоўвалі іх запатрабаваньні, мелі магчымасьць тварыць адпаведна свайму таленту. У сваім мастацкім выбары яны былі вольныя. Беларускія творцы сёньня такога выбару ня маюць. Адносна твайго пытаньня, у мяне ёсьць эпіграма: “Калі тое будзе — дакладна сказаць не бяруся. Ды ўсё-ткі пытаньне паўстане у выглядзе ціхае сапы: “А хто гэта, блін, прэзыдэнціў тады ў Беларусі, калі Барадулін вячэраў у Рымскага Папы?”.
(Скобла: ) “Вось і ў цябе атрымалася яшчэ адна гістарычная пара... Ты ўжо многа гадоў выкладаеш у мастацкай вучэльні імя Ахрэмчыка. Кім са сваіх вучняў ганарысься як настаўнік?”
(Сітніца: ) “Дзякаваць Богу, з маіх шматлікіх вучняў многа хто спраўдзіў спадзяваньні настаўніка. Сярод іх нямала творцаў, якія актыўна выстаўляюцца і ўдома, і ў замежжы. Ёсьць такія, хто выехаў за мяжу. Напрыклад, выдатны графік Ганна Ларына, якая жыве ў Польшчы. Андрэй і Алена Скіцёвы прыкметныя ў беларускім мастацтве. Магу назваць яшчэ Андруся Такінданга, Васіля Дранька-Майсюка. Усімі імі я магу ганарыцца. Названыя асобы і многія другія, я ў гэтым перакананы, абсалютна нармалёвыя грамадзяне сваёй Бацькаўшчыны. Той сьветапогляд, які яны атрымалі ў вучэльні, вядзе іх па жыцьці і не дае схібіць”.
РЫГОР СІТНІЦА. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
* * * І запульсуе смутак мой у такт Тваім рукам і жарсьцям фартэп’яна. І, згодна з рыфмай, я зраблюся п’яны, Як ні банальна, але гэта так.
І кожны гук — як хмельнае віно. О, як бруіць, бунтоўнае, яно: Шырэй, вальней, як вадаспадны шал, Што мкне з вышыняў валам бурапенным… І голас Бога слухае душа, У кожнай ноце згодная з Шапэнам.
* * * …І вядома, справа ня ў тым, што ня больш за нуль — Сума шанцаў нашых прывідных і ня ў тым, Што з табой парадніў нас дождж, хоць яшчэ пакуль Не пасьпеў пачацца, ды быў ужо залатым.
І ня ў тым, безумоўна, справа, што безь яго Гэты сьвет застаўся б выцьвілым і пустым; І што быць табе ўрэшце ціхай маёй тугой (Ды пра гэта ня варта, бо справа пакуль ня ў тым).
Але сутнасьць галоўная — што вэртыкальны шлях Гэтых кропляў вады для нас абумоўлены тым, Што каханьня клеткі множыліся не па днях І прызнацца баяліся ў гэтым сабе самім.
МЯСА І СКРЫПКА
Леаніду Дранько-Майсюку
Пануры студзеньскі ранак, мінус сямнаццаць па Цэльсію. Двор гастранома — як шанец зьяднаць футурызм і сыцэсію. Пагрозна цямнее фура сваёй цыкляпічнай масай: Грузчыкі ў кодаб жалезны згружаюць зьмерзлае мяса.
А ў доме тым самым лірычны жыве паэт. А ў грукаце зьмерзлых тушаў няпроста знайсьці алегорыю. І муза паэтава зранку сябе пачувае хвораю, І дужа будзённы выходзіць у беднае музы сюжэт.
І ёй падаецца, што ўжо нічога нельга зьмяніць, Ні — раскатурхаўшы думкі, ні — памяць ціха пакратаўшы, Ні — слых падмануўшы звонам з рэінкарнаванай ратушы, Прытворна сабе зманіць.
Ды, дзякаваць Богу, сюжэтныя іншыя ёсьць хады: Ёсьць дом насупраць з дівоснай назвай “кансэрваторыя”. Там голас скрыпкі з акна пашырае сваю тэрыторыю І верыць, што назаўжды.
І, згодна са скрыпкай, у тысячны раз паверыць паэт, Што люд, прапахлы порахам, дымам, крывёю, воцатам, Усё ж у нейкай ступені ёсьць Бахам, Шапэнам, Моцартам — І ў тым паратунак, хоць рэдка пра гэта згадвае сьвет.
Ды хай сабе будзе тое, чаму і належыць быць: Хай нехта кіруе фурай, а хтосьці згружае мяса, Хай скрыпка паэта вядзе да Акропаля і Манпарнаса, Хай кожны здабудзе тое, што ён варты здабыць.
Ды ўсё ж, патанулымі ў звыклым будзённым лайне, Ці ў апранахах з прымеркай на бляск эпалетавы, Хай будуць хоць зрэдку імі пачутыя слова паэтава І голас скрыпкі ў акне.
ЖУРБОТНАЕ
Добры вечар, мой смутак, заходзь, пакінь Дзеля іншага разу лухту цырымоніяў танных. Пачувайся, як дома, і што заглыбляцца ў пытаньнях: “Ты з якое нагоды?”, альбо: “Ты сягоньня па кім?”.
Ні пра што не пытайся і слоў не шукай, не кажы. Сёньня выпадак той, калі словы нічога ня значаць, Бо зусім не вясновыя б’юць у душу капяжы, Бо, журбы акрамя, мне нікога ня хочацца бачыць.
Бо адную яе я ня тое, каб дужа люблю, Але толькі ў журбе мы хоць трохі сябе разумеем. Хай за вокнамі сьнег прычашчае журбою зямлю, І збалелы абшар спавядаецца чыстым завеям.
Я ў халодную цішу схаваю разгублены твар І ў журбу загарну гэты дзень, на кавалкі падраны. Так падранены воўк зашываецца ў дзікі гушчар, Каб зьвярынай журбою лячыць свае страты і раны.
Каб ня ўбачыў ніхто, як яму па-дзіцячы баліць, Каб ніхто не спасьцігнуў чырвоных па беламу знакаў, Каб на пару са смуткам на два галасы яму ўдосталь павыць, І ніхто каб ня ўцяміў — ці гэта сьпяваў ён, ці плакаў.
ЛІТПРАЦЭС
Зьміцер Вішнёў: “Маладыя літаратары ладзяць трамплін да эўрапейскага чытача”
Днямі ў Менск вярнуліся два маладыя беларускія паэты Вальжына Морт і Зьміцер Вішнёў, якія цягам месяцу з посьпехам ўдзельнічалі ў літаратурных імпрэзах у Нямеччыне. Яны прывезьлі цэлую бібліятэчку перакладзеных і выдадзеных там, у тым ліку і незвычайным фарматам, твораў беларускіх аўтараў. З адным зь іх, паэтам і пэрформэрам Зьмітром Вішнёвым гутарыць нашая карэспандэнтка Валянціна Аксак.
(Валянціна Аксак: ) “Здаецца, апошнім часам вашыя творы больш папулярныя за мяжой, чым у Беларусі. Толькі што вы вярнуліся зь Нямеччыны, дзе былі цэлы месяц. І ня проста там жылі і працавалі, радавалі сваёй творчай актыўнасьцю нямецкую публіку, а і прывезьлі цэлы стос выдадзеных там кніг…”
(Здымак 2)
(Зьміцер Вішнёў: ) “Я б ня стаў так казаць, што там я больш папулярны, а тут менш папулярны, бо цяжка наогул вызначыць, дзе цябе больш чытаюць і больш паважаюць. Падаецца, што якраз нашая праца ў Менску, мая і маіх сяброў, выклікае цікавасьць, што, як люстэркам, адбіваецца ў замежжа. Тут гаворка пра цікавасьць наогул да сучаснай беларускай літаратуры, да літаратурнага працэсу ў нашай краіне, таму што ён цалкам супадае з тымі працэсамі, што адбываюцца сёньня ў Эўропе”.
(Аксак: ) “І тым ня менш, у Беларусі ў вас няма свайго літаратурнага агента, а ў Нямеччыне ўжо ёсьць…”
(Вішнёў: ) “Гэта праблема не папулярнасьці, а праблема артрынку, які ў нас адсутнічае”.
(Аксак: ) “Раскажыце пра праграму, у межах якой вы разам з другой папулярнай беларускай паэткай Вальжынай Морт выступалі ў Бэрліне”.
(Вішнёў: ) “Дарэчы, пра Вальжыну Морт. Яна мае ўжо літаратурных агентаў ня толькі ў Нямеччыне, але і ў Амэрыцы, дзе яна цяпер жыве, і ў Швэцыі, дзе ў яе неўзабаве выходзіць кніга. А ў Бэрліне ў нас з Вальжынай былі тры супольныя выступы. А я яшчэ на міжнародным літаратурным спаборніцтве выступіў у якасьці госьця ад Беларусі. Быў у нас выступ у Літаратурным Калёквіюме Бэрліну (LCB). Гэта асноўны наш выступ, і менавіта дзякуючы LCB, мы з Вальжынай і былі запрошаныя ў Нямеччыну на цэлы месяц. Потым мы выступалі на закрыцьці выставы нашых беларускіх фотамастакоў Артура Клінава і Ігара Саўчанкі. Апошні наш выступ падчас гэтае паездкі быў ва ўсходненямецкім горадзе Кемніцы. Там выступалі Вальжына, я, паэт Яўген Лёсік, які там жыве, былі прэзэнтаваныя фільмы нашых анархістаў пра сучасную Беларусь і фільм Юрыя Трафімава, галоўную ролю ў якім выконваў паэт Ільля Сін. Была прадстаўленая і праграма вядомага музыкі Ўлада Бубна”.
(Аксак: ) “Вы чыталі свае вершы на ўсіх гэтых імпрэзах па-беларуску. Як ўспрымае намецкамоўная публіка беларускую паэзію на слых?”
(Вішнёў: ) “Яны ўражаныя. Для іх нашае беларускае слова здаецца вельмі музычным. Яны параўноўваюць яго са славенскім, украінскім. На іх погляд, яно вельмі адрозьніваецца ад польскага і расейскага. Яны пра гэта казалі. Між іншым, ёсьць дасьледаваньне, што ў беларускай мове нямецкіх словаў каля дзьвюх тысячаў”.
(Аксак: ) “А ў нямецкай мове беларускіх словаў ці пабольшала пасьля вашых выступаў?”
(Вішнёў: ) “Я спадзяюся, што ў нямецкай літаратуры пабольшала літаратараў, якія цікавяцца беларускай мовай, дзякуючы нашым прыездам. Вось і ў жніўні, я спадзяюся, наш эсэіст Юрась Барысевіч будзе выступаць у Бэрліне. Наогул, гэта такая доўгая праграма. Мы ўжо супрацоўнічаем з LCB больш за два гады. У свой час гэтыя кантакты наладзіліся, дзякуючы Алесю Разанаву. Такі творчы дэсант, які зараз пайшоў, ён адбываецца не зьнянацку. Я дасылаю туды нашыя выданьні, у прыватнасьці, кнігі выдавецтва “Логвінаў”, яны сочаць за нашым літаратурным працэсам, і яны, між іншым, самі адбіраюць, якіх аўтараў хацелі б пабачыць і каго б хацелі перакласьці”.
(Аксак: ) “Вы прывезьлі зь Нямеччыны сваю кніжку па-нямецку, а таксама дзьвюхмоўныя кніжкі Вальжыны Морт, Ільлі Сіна і Яўгена Лёсіка. Як там гэтыя кнігі распаўсюджваюцца, дзе яны прадаюцца?”
(Вішнёў: ) “Гэта хутчэй за ўсё артпраекты. Яны выйшлі невялікімі накладамі і рапрадаліся падчас выступаў. Па асобніку ўсіх гэтых выданьняў я абавязкова перадам у Музэй гісторыі беларускае літаратуры”.
(Аксак: ) “У наступным месяцы, я ведаю, вы зноў зьязджаеце ў Бэрлін. Гэтым разам — працягваць працу над сваім раманам, які плянуецца выдаць у Нямеччыне. Ці азначае гэта, што вы зараз і арыентуецеся болей на нямецкамоўнага чытача?”
(Вішнёў: ) “Хутчэй за ўсё нямецкамоўныя чытачы цяпер арыентуюцца на маю творчасьць, пасьля выступаў ёсьць такая цікавасьць з боку куратараў гэтых праектаў. Але ў нас ня толькі зь Нямеччынай праекты. У гэтым месяцы я, Альгерд Бахарэвіч і Ільля Сін едзем выступаць у Люблін, у жніўні я буду выступаць у Славеніі, бліжэй да новага году некалькі паэтаў запрошаныя ў Кіеў. Пасьля Нямеччыны пасыпаліся прапановы з Расеі наконт выданьня там нашых твораў, што даволі нечакана. Таму Нямеччына — гэта хутчэй за ўсё трамплін да эўрапейкага чытача. І гэта, я думаю, нармальная сытуацыя”.
(Аксак: ) “І маладому пакаленьню творцаў удаецца скарыстоўваць гэтыя трампліны?”
(Вішнёў: ) “Дзякуючы гэтым праектам адладжваецца перакладчыццкая школа менавіта зь беларускай мовы. Мне падаецца, гэта вельмі важна”.
АРХІТЭКТУРА
Дацэнт катэдры беларускай культуры Гарадзенскага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы гісторык Альбіна Семянчук і краязнавец Аляксандар Госьцеў напісалі ў суаўтарстве кнігу для аўтатурыстаў “Каралеўскі горад Горадня”. Неўзабаве яна выйдзе ў менскім выдавецтве “Риф-тур”. Спадарыня Альбіна – адмысловы знаўца гарадзенскай гісторыі, у кнізе яна ўвасобіла свае экскурсіі па Старым горадзе, які цяпер руйнуецца. З Альбінай Семянчук пагутарыў Сяргей Астраўцоў.
(Сяргей Астраўцоў: ) “Савецкая плошча не адпавядала абліччу Старога гораду, але калі спляжылі ўсе дрэвы, яна стала выглядаць яшчэ больш дзіўна сваёй разьлегласьцю, памерамі, ці ня так?”
(Альбіна Семянчук: ) “Сёньня мы бачым вялізны пусты пляц, які ў народзе ўжо назвалі плошчай Цяньаньмынь. Сапраўды, ён абсалютна ня зьвязаны сваім зьнешнім воблікам, духам сваім з сярэдневечнай старажытнай Горадняй. Горадня не павінна быць падобнай да іншых гарадоў. У першую чаргу трэба захаваць сыстэму горадабудаўніцтва такой, якой яна была. І сапраўды, калі мы гаворым, што Горадня — адзіны горад-музэй у Беларусі (а такі статус быў нададзены яшчэ ў 1988 годзе), то мы, аказваецца, раз-пораз робім крокі назад, нават у параўнаньні з савецкімі часамі”.
(Астраўцоў: ) “На вашую думку: што перш за ўсё варта было б аднавіць на Савецкай плошчы, якая зроблена на падмурках старых камяніцаў?”
(Семянчук:) “Хацелася б, вядома, ратушу ў першую чаргу аднавіць, тым больш такая тэндэнцыя ў нас у Беларусі зьявілася — і ў Менску адноўлена ратуша, і ў Шклове. У нас ратушы былі ў розныя часы розныя, трэба падумаць — на якім праекце спыніцца. У любым выпадку адбудаваная ратуша надасьць прывабнасьці нашаму гораду. Захаваецца той шарм, той дух, які існуе, нягледзячы нават на гэтую сёлетнюю “рэканструкцыю”. Мы павінны гэта зрабіць, гэта папросту нашая задача. Мы ведаем, якія важныя падзеі тут адбываліся: і сэймы, і падзелы Рэчы Паспалітай, і рэзыдэнцыя каралеўская была. Мы сваю кнігу якраз назвалі “Каралеўскі горад Горадня”, таму што гэта ўнікальны горад, адзіны такі ў Беларусі”.
(Астраўцоў: ) “Калі ў красавіку пачалася вельмі хуткая рэканструкцыя Савецкай плошчы, што рэальна ўдалося зрабіць архэолягам — вашаму мужу Генадзю Семянчуку з аднадумцамі?”
(Семянчук:) “Падчас гэтай рэканструкцыі была зроблена адзіная вартая справа — архэалягічныя назіраньні, тое, што можна было зрабіць ва ўмовах вельмі жорсткіх, аўтарытарных. Тым ня менш, усё замалявана, зафатаграфавана. І тое, што было ў зямлі, там і засталося, старыя падмуркі амаль не кранутыя”.
(Астраўцоў: ) “Часам узьнікае ўражаньне, што ўлады саромеюцца гарадзенскай гісторыі. Нядаўна на Савецкай плошчы на былым палацы зьявілася ахоўная шыльда з інфармацыяй пра тое, што будынак належаў Стэфану Баторыю. А хто ён — не сказана. Можа, які купец?”
(Семянчук:) “Так, сапраўды, кожны горад у Эўропе ганарыцца, калі там была рэзыдэнцыя караля. У нас у горадзе на кожным кроку ёсьць адбіткі сьлядоў вялікіх асобаў. Асабліва Стэфана Баторыя, бо ён, а таксама Антоні Тызэнгаўз і вялікі князь Вітаўт — асабліва шмат зрабілі для нашага гораду, яны, уласна кажучы, яго збудавалі. Я піва ня п’ю, але аднойчы бачыла піва з назвай “Баторыя”. Я была ўражана, бо ня ведаю што такое “Баторыя”.
(Астраўцоў: ) “Вы разам зь вялікай групай гарадзенскіх гісторыкаў падпісалі ліст да гарадзкіх уладаў з просьбай абачліва паставіцца да рэканструкцыі плошчы і Старога гораду. Улады не зьвярнулі ўвагі на меркаваньне дактароў і кандыдатаў навук, хаця фармальны адказ далі. Тым часам пэнсіянэры пажадалі пакінуць савецкі танк на плошчы, і ўлады іх жаданьне выканалі. Вы не расчараваныя?”
(Семянчук:) “Я проста іншага і не чакала, я не спадзявалася на нейкі паважны адказ, або што будуць спыненыя працы. Мы таму й маем такую рэканструкцыю гораду, такое стаўленьне да гораду, бо ўлады болей прыслухоўваюцца да вэтэранаў, да пэнсіянэраў. З танкам увогуле сьмешна: калі яго пакінуць, ён будзе сымбалем усёй гэтай рэканструкцыі. Танк на гэтым месцы, у цэнтры старажытнага сярэднявечнага гораду — абсалютны нонсэнс, проста недарэчнасьць. Гэта робіцца зноў жа на савецкі капыл, гэта ўніфікацыя, зноў спрабуюць сьцерці адметнасьць Горадні, яе непаўторнасьць”.
(Астраўцоў: ) “Сёлета моладзь, ратуючы падмуркі палаца Радзівілаў, спыніла экскаватар. Як вы расцэньваеце падобныя дзеяньні?”
(Семянчук:) “Я вельмі ўдзячная маладым за тое, што яны змагаюцца за свой горад. Тое, што яны прыцягнулі ўвагу да праблемаў гораду, да гэтай рэканструкцыі — гэта вельмі важна. Я, напрыклад, тут не пэсыміст, я аптыміст, я ўсё ж такі лічу, што Горадня вытрывае, і не такія выпрабаваньні былі, і захавае і свой дух, і свой зьнешні воблік. Я цудоўна разумею маладых: яны хочуць жыць у эўрапейскім, сярэднявечным па сваім абліччы горадзе са старымі магдэбургскімі традыцыямі, са сваёй ратушай, са сваімі палацамі, замкамі. Думаю, што і ўлады маглі б арыентавацца на маладое і сярэдняе пакаленьні, якія ім дзякуй скажуць не за танк, які захаваецца, а падзякуюць, калі гэты танк прыбяруць, а на яго месцы паставяць які-небудзь густоўны помнік”.
Рыгор Сітніца: “Мы — палітыкі паводле сваёй беларускасьці”
(Здымак Сітніцы 1)
Міхась Скобла, Радыё Свабода
Прадстаўляючы ў друку мастака Рыгора Сітніцу як паэта, Рыгор Барадулін пісаў пра “зіхоткасьць ягоных мэтафараў”, пра “гамэраўскую схільнасьць да гэкзамэтрычнай даўжыні радка” ды “здаровы іранізм”. З таго часу Рыгор працягвае плённа служыць дзьвюм музам: удзельнічае ў мастакоўскіх выставах і рыхтуе да друку паэтычную кнігу. Зразумела, што ў “Дом літаратара” ён зазірнуў у іпастасі паэта.
(Скобла: ) “Рыгор, ты больш вядомы як мастак. Ці можаш прыгадаць свой першы малюнак і свой першы верш? Спачатку было слова? Ці фарба?”
(Сітніца: ) “Слова заўсёды бывае спачатку, бо як толькі чалавек нараджаецца, ён нешта прамаўляе, нават не ўсьведамляючы гэтага. Свой першы малюнак я добра памятаю. Як ні дзіўна, гэта была выява маскоўскага Крамля. Намаляваць Крэмль было школьным заданьнем маёй сястры. Яна перамалёўвала Крэмль з кніжкі, і я паспрабаваў. Хоць мне й было ўсяго пяць гадоў, выйшла лепш, чым у сястры. І ад таго часу мне страшэнна захацелася стаць мастаком”.
(Скобла: ) “Атрымалася, як у вершы Сяргея Дзергая: “Над краем зоры рубіновыя гараць — ня гаснуць. Калгасьнік хату рубіць новую пад сьпеў калгасьніц…”. Такім чынам і ты дапамагаў распаўсюдзіць сьвятло крамлёўскіх зорак над родным краем”.
(Сітніца: ) “Я нават ня ведаў тады, што малюю. Толькі калі пайшоў у школу, даведаўся, што — крамлёўскія зоры. Так што не яны вырашалі, а жаданьне нешта намаляваць. А першыя вершыкі напісаліся ў восьмай клясе, і былі яны па-расейску. Праз пэўны час пачалі нават там-сям зьяўляцца ў друку. Але я сьведама перапыніў гэты працэс, калі маё расейскамоўнае вершаскладаньне цалкам разышлося з маім беларускім сьветапоглядам. Вярнуліся вершы да мяне гадоў праз пятнаццаць, ужо без усялякіх разыходжаньняў”.
(Скобла: ) “Твае працы аздабляюць новую Нацыянальную бібліятэку. Уявім сабе, што замежнік раптам трапляе ў гэты арыгінальны па форме будынак. Ён зразумее, што знаходзіцца ў галоўным кнігасховішчы Беларусі?”
(Сітніца: ) “Будынак новай Нацыянальнай бібліятэкі мне вонкава вельмі не падабаецца. Хіба мастацкая аздоба паспрыяе таму, каб замежнік адчуў сябе ў нашай Нацыянальнай бібліятэцы. Бо там папрацавалі выдатныя мастакі — Гаўрыла Харытонавіч Вашчанка, Уладзімер Зінкевіч, Уладзімер Тоўсьцік. Гэта прафэсіяналы, якія не дазволяць сабе зрабіць кепска. З тым, што бачыў, я практычна магу пагадзіцца. Што да майго ўдзелу… Ведаю, што дзьве мае працы будуць прысутнічаць у сталай экспазыцыі бібліятэкі. Праўда, гэта два творы, напісаныя яшчэ ў 1984 годзе, якія наўрад ці характарызуюць мяне як мастака. Іх проста ўзялі з запасьнікоў Мастацкага музэю”.
(Скобла: ) “А як з мадэрновым будынкам стасуецца традыцыйны помнік Францішку Скарыну?”
(Сітніца: ) “Не стасуецца. Бо помнік плянаваўся і задумваўся для пастаноўкі перад Акадэміяй навук. Напрыклад, рытміка складак Скарынавага адзеньня мусіла адпавядаць калянадзе перад Акадэміяй. Але потым, як мы ведаем, валявым рашэньнем уладаў помнік быў усталяваны перад новазбудаванай бібліятэкай, дзе яму зусім ня месца. І шкада. Таму што сам помнік вельмі сымпатычны, што ня скажаш пра будынак са шкла і бэтону. Я нагледзеўся на падобную архітэктуру ў замежжы. Гэта ня блізка маёй душы. Атрымалася, што галоўная кніжніца краіны ніяк ня зьвязаная з нацыянальнай традыцыяй. Пад бібліятэку трэба цяпер “падганяць” увесь раён. Вось тады яна і будзе адпавядаць архітэктурнаму ляндшафту”.
(Скобла: ) “Калі ў сярэднявечнай Флярэнцыі зьбіраліся ўстанавіць гіганцкую фігуру мікельанджэлеўскага Давіда, была створаная адмысловая рада, у якую ўвайшлі Леанарда да Вінчы, Сандра Батычэлі і другія майстры. Ці існуе ў нас нешта падобнае? Хто прымае помнікі і вызначае для іх месца?”
(Сітніца: ) “На вялікі жаль, прымае помнікі і ўсё вырашае чынавенства. Я на кожным мастакоўскім зьезьдзе выступаю і гавару пра праблемы рэстаўрацыі Старога гораду. І кожнага разу бачу, што гэта ў пустыню кінутыя словы. Бо чынавенства, якое прысутнічае на зьездах, нас папросту ня чуе. А мы, мастакі, хацелі б мець такую раду, якая б на грамадзкіх пачатках, не патрабуючы ніякіх грошай, хоць неяк кантралявала гэты абсалютна стыхійны, барбарскі працэс. На жаль, ніякай рады на сёньня так і няма”.
(Скобла: ) “Творцы заўсёды самаўпэўнена кажуць, што толькі яны працуюць для вечнасьці. А палітыкі, маўляў, — дачасьнікі. Але ж гэта ня так. Мастакі і ўладары як бы ўтвараюць гістарычныя пары — пры згадцы аднаго прыпамінаецца й другі. Вось прыклады: Папа Юлі Другі і той самы Мікельанджэла, каралева Бона і Мікола Гусоўскі, Мікалай Першы і Пушкін, Сталін і Мандэльштам… Хіба ж ня так?”
(Сітніца: ) “У нашым беларускім выпадку зусім ня так. Бо беларуская ўлада, на жаль, зусім не разумее айчынных найярчэйшых творцаў, якія на сёньня абсалютна не запатрабаваныя. Мы ведаем, наколькі не знаходзіў паразуменьня з уладай Васіль Уладзімеравіч Быкаў, наколькі ня можа зь ёю паразумецца Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Уладзімер Някляеў. Нават лірычнаму, тонкаму паэту Леаніду Дранько-Майсюку часам не дазваляецца выступіць перад вучнямі ці студэнтамі. Хоць у творчасьці ён апалітычны. Атрымліваецца, што мы ўжо паводле сваёй беларускасьці — палітыкі. І там, дзе наша беларуская нацыянальная пазыцыя не прымаецца, там не прымаецца і наша творчасьць.
А названыя табой папы і манархі былі ўсё ж такі высокакультурнымі асобамі. Нават дыктатар Напалеон быў культурны і высокаадукаваны чалавек. І таму мастакі, якія абслугоўвалі іх запатрабаваньні, мелі магчымасьць тварыць адпаведна свайму таленту. У сваім мастацкім выбары яны былі вольныя. Беларускія творцы сёньня такога выбару ня маюць. Адносна твайго пытаньня, у мяне ёсьць эпіграма: “Калі тое будзе — дакладна сказаць не бяруся. Ды ўсё-ткі пытаньне паўстане у выглядзе ціхае сапы: “А хто гэта, блін, прэзыдэнціў тады ў Беларусі, калі Барадулін вячэраў у Рымскага Папы?”.
(Скобла: ) “Вось і ў цябе атрымалася яшчэ адна гістарычная пара... Ты ўжо многа гадоў выкладаеш у мастацкай вучэльні імя Ахрэмчыка. Кім са сваіх вучняў ганарысься як настаўнік?”
(Сітніца: ) “Дзякаваць Богу, з маіх шматлікіх вучняў многа хто спраўдзіў спадзяваньні настаўніка. Сярод іх нямала творцаў, якія актыўна выстаўляюцца і ўдома, і ў замежжы. Ёсьць такія, хто выехаў за мяжу. Напрыклад, выдатны графік Ганна Ларына, якая жыве ў Польшчы. Андрэй і Алена Скіцёвы прыкметныя ў беларускім мастацтве. Магу назваць яшчэ Андруся Такінданга, Васіля Дранька-Майсюка. Усімі імі я магу ганарыцца. Названыя асобы і многія другія, я ў гэтым перакананы, абсалютна нармалёвыя грамадзяне сваёй Бацькаўшчыны. Той сьветапогляд, які яны атрымалі ў вучэльні, вядзе іх па жыцьці і не дае схібіць”.
РЫГОР СІТНІЦА. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
* * * І запульсуе смутак мой у такт Тваім рукам і жарсьцям фартэп’яна. І, згодна з рыфмай, я зраблюся п’яны, Як ні банальна, але гэта так.
І кожны гук — як хмельнае віно. О, як бруіць, бунтоўнае, яно: Шырэй, вальней, як вадаспадны шал, Што мкне з вышыняў валам бурапенным… І голас Бога слухае душа, У кожнай ноце згодная з Шапэнам.
* * * …І вядома, справа ня ў тым, што ня больш за нуль — Сума шанцаў нашых прывідных і ня ў тым, Што з табой парадніў нас дождж, хоць яшчэ пакуль Не пасьпеў пачацца, ды быў ужо залатым.
І ня ў тым, безумоўна, справа, што безь яго Гэты сьвет застаўся б выцьвілым і пустым; І што быць табе ўрэшце ціхай маёй тугой (Ды пра гэта ня варта, бо справа пакуль ня ў тым).
Але сутнасьць галоўная — што вэртыкальны шлях Гэтых кропляў вады для нас абумоўлены тым, Што каханьня клеткі множыліся не па днях І прызнацца баяліся ў гэтым сабе самім.
МЯСА І СКРЫПКА
Леаніду Дранько-Майсюку
Пануры студзеньскі ранак, мінус сямнаццаць па Цэльсію. Двор гастранома — як шанец зьяднаць футурызм і сыцэсію. Пагрозна цямнее фура сваёй цыкляпічнай масай: Грузчыкі ў кодаб жалезны згружаюць зьмерзлае мяса.
А ў доме тым самым лірычны жыве паэт. А ў грукаце зьмерзлых тушаў няпроста знайсьці алегорыю. І муза паэтава зранку сябе пачувае хвораю, І дужа будзённы выходзіць у беднае музы сюжэт.
І ёй падаецца, што ўжо нічога нельга зьмяніць, Ні — раскатурхаўшы думкі, ні — памяць ціха пакратаўшы, Ні — слых падмануўшы звонам з рэінкарнаванай ратушы, Прытворна сабе зманіць.
Ды, дзякаваць Богу, сюжэтныя іншыя ёсьць хады: Ёсьць дом насупраць з дівоснай назвай “кансэрваторыя”. Там голас скрыпкі з акна пашырае сваю тэрыторыю І верыць, што назаўжды.
І, згодна са скрыпкай, у тысячны раз паверыць паэт, Што люд, прапахлы порахам, дымам, крывёю, воцатам, Усё ж у нейкай ступені ёсьць Бахам, Шапэнам, Моцартам — І ў тым паратунак, хоць рэдка пра гэта згадвае сьвет.
Ды хай сабе будзе тое, чаму і належыць быць: Хай нехта кіруе фурай, а хтосьці згружае мяса, Хай скрыпка паэта вядзе да Акропаля і Манпарнаса, Хай кожны здабудзе тое, што ён варты здабыць.
Ды ўсё ж, патанулымі ў звыклым будзённым лайне, Ці ў апранахах з прымеркай на бляск эпалетавы, Хай будуць хоць зрэдку імі пачутыя слова паэтава І голас скрыпкі ў акне.
ЖУРБОТНАЕ
Добры вечар, мой смутак, заходзь, пакінь Дзеля іншага разу лухту цырымоніяў танных. Пачувайся, як дома, і што заглыбляцца ў пытаньнях: “Ты з якое нагоды?”, альбо: “Ты сягоньня па кім?”.
Ні пра што не пытайся і слоў не шукай, не кажы. Сёньня выпадак той, калі словы нічога ня значаць, Бо зусім не вясновыя б’юць у душу капяжы, Бо, журбы акрамя, мне нікога ня хочацца бачыць.
Бо адную яе я ня тое, каб дужа люблю, Але толькі ў журбе мы хоць трохі сябе разумеем. Хай за вокнамі сьнег прычашчае журбою зямлю, І збалелы абшар спавядаецца чыстым завеям.
Я ў халодную цішу схаваю разгублены твар І ў журбу загарну гэты дзень, на кавалкі падраны. Так падранены воўк зашываецца ў дзікі гушчар, Каб зьвярынай журбою лячыць свае страты і раны.
Каб ня ўбачыў ніхто, як яму па-дзіцячы баліць, Каб ніхто не спасьцігнуў чырвоных па беламу знакаў, Каб на пару са смуткам на два галасы яму ўдосталь павыць, І ніхто каб ня ўцяміў — ці гэта сьпяваў ён, ці плакаў.
ЛІТПРАЦЭС
Зьміцер Вішнёў: “Маладыя літаратары ладзяць трамплін да эўрапейскага чытача”
Днямі ў Менск вярнуліся два маладыя беларускія паэты Вальжына Морт і Зьміцер Вішнёў, якія цягам месяцу з посьпехам ўдзельнічалі ў літаратурных імпрэзах у Нямеччыне. Яны прывезьлі цэлую бібліятэчку перакладзеных і выдадзеных там, у тым ліку і незвычайным фарматам, твораў беларускіх аўтараў. З адным зь іх, паэтам і пэрформэрам Зьмітром Вішнёвым гутарыць нашая карэспандэнтка Валянціна Аксак.
(Валянціна Аксак: ) “Здаецца, апошнім часам вашыя творы больш папулярныя за мяжой, чым у Беларусі. Толькі што вы вярнуліся зь Нямеччыны, дзе былі цэлы месяц. І ня проста там жылі і працавалі, радавалі сваёй творчай актыўнасьцю нямецкую публіку, а і прывезьлі цэлы стос выдадзеных там кніг…”
(Здымак 2)
(Зьміцер Вішнёў: ) “Я б ня стаў так казаць, што там я больш папулярны, а тут менш папулярны, бо цяжка наогул вызначыць, дзе цябе больш чытаюць і больш паважаюць. Падаецца, што якраз нашая праца ў Менску, мая і маіх сяброў, выклікае цікавасьць, што, як люстэркам, адбіваецца ў замежжа. Тут гаворка пра цікавасьць наогул да сучаснай беларускай літаратуры, да літаратурнага працэсу ў нашай краіне, таму што ён цалкам супадае з тымі працэсамі, што адбываюцца сёньня ў Эўропе”.
(Аксак: ) “І тым ня менш, у Беларусі ў вас няма свайго літаратурнага агента, а ў Нямеччыне ўжо ёсьць…”
(Вішнёў: ) “Гэта праблема не папулярнасьці, а праблема артрынку, які ў нас адсутнічае”.
(Аксак: ) “Раскажыце пра праграму, у межах якой вы разам з другой папулярнай беларускай паэткай Вальжынай Морт выступалі ў Бэрліне”.
(Вішнёў: ) “Дарэчы, пра Вальжыну Морт. Яна мае ўжо літаратурных агентаў ня толькі ў Нямеччыне, але і ў Амэрыцы, дзе яна цяпер жыве, і ў Швэцыі, дзе ў яе неўзабаве выходзіць кніга. А ў Бэрліне ў нас з Вальжынай былі тры супольныя выступы. А я яшчэ на міжнародным літаратурным спаборніцтве выступіў у якасьці госьця ад Беларусі. Быў у нас выступ у Літаратурным Калёквіюме Бэрліну (LCB). Гэта асноўны наш выступ, і менавіта дзякуючы LCB, мы з Вальжынай і былі запрошаныя ў Нямеччыну на цэлы месяц. Потым мы выступалі на закрыцьці выставы нашых беларускіх фотамастакоў Артура Клінава і Ігара Саўчанкі. Апошні наш выступ падчас гэтае паездкі быў ва ўсходненямецкім горадзе Кемніцы. Там выступалі Вальжына, я, паэт Яўген Лёсік, які там жыве, былі прэзэнтаваныя фільмы нашых анархістаў пра сучасную Беларусь і фільм Юрыя Трафімава, галоўную ролю ў якім выконваў паэт Ільля Сін. Была прадстаўленая і праграма вядомага музыкі Ўлада Бубна”.
(Аксак: ) “Вы чыталі свае вершы на ўсіх гэтых імпрэзах па-беларуску. Як ўспрымае намецкамоўная публіка беларускую паэзію на слых?”
(Вішнёў: ) “Яны ўражаныя. Для іх нашае беларускае слова здаецца вельмі музычным. Яны параўноўваюць яго са славенскім, украінскім. На іх погляд, яно вельмі адрозьніваецца ад польскага і расейскага. Яны пра гэта казалі. Між іншым, ёсьць дасьледаваньне, што ў беларускай мове нямецкіх словаў каля дзьвюх тысячаў”.
(Аксак: ) “А ў нямецкай мове беларускіх словаў ці пабольшала пасьля вашых выступаў?”
(Вішнёў: ) “Я спадзяюся, што ў нямецкай літаратуры пабольшала літаратараў, якія цікавяцца беларускай мовай, дзякуючы нашым прыездам. Вось і ў жніўні, я спадзяюся, наш эсэіст Юрась Барысевіч будзе выступаць у Бэрліне. Наогул, гэта такая доўгая праграма. Мы ўжо супрацоўнічаем з LCB больш за два гады. У свой час гэтыя кантакты наладзіліся, дзякуючы Алесю Разанаву. Такі творчы дэсант, які зараз пайшоў, ён адбываецца не зьнянацку. Я дасылаю туды нашыя выданьні, у прыватнасьці, кнігі выдавецтва “Логвінаў”, яны сочаць за нашым літаратурным працэсам, і яны, між іншым, самі адбіраюць, якіх аўтараў хацелі б пабачыць і каго б хацелі перакласьці”.
(Аксак: ) “Вы прывезьлі зь Нямеччыны сваю кніжку па-нямецку, а таксама дзьвюхмоўныя кніжкі Вальжыны Морт, Ільлі Сіна і Яўгена Лёсіка. Як там гэтыя кнігі распаўсюджваюцца, дзе яны прадаюцца?”
(Вішнёў: ) “Гэта хутчэй за ўсё артпраекты. Яны выйшлі невялікімі накладамі і рапрадаліся падчас выступаў. Па асобніку ўсіх гэтых выданьняў я абавязкова перадам у Музэй гісторыі беларускае літаратуры”.
(Аксак: ) “У наступным месяцы, я ведаю, вы зноў зьязджаеце ў Бэрлін. Гэтым разам — працягваць працу над сваім раманам, які плянуецца выдаць у Нямеччыне. Ці азначае гэта, што вы зараз і арыентуецеся болей на нямецкамоўнага чытача?”
(Вішнёў: ) “Хутчэй за ўсё нямецкамоўныя чытачы цяпер арыентуюцца на маю творчасьць, пасьля выступаў ёсьць такая цікавасьць з боку куратараў гэтых праектаў. Але ў нас ня толькі зь Нямеччынай праекты. У гэтым месяцы я, Альгерд Бахарэвіч і Ільля Сін едзем выступаць у Люблін, у жніўні я буду выступаць у Славеніі, бліжэй да новага году некалькі паэтаў запрошаныя ў Кіеў. Пасьля Нямеччыны пасыпаліся прапановы з Расеі наконт выданьня там нашых твораў, што даволі нечакана. Таму Нямеччына — гэта хутчэй за ўсё трамплін да эўрапейкага чытача. І гэта, я думаю, нармальная сытуацыя”.
(Аксак: ) “І маладому пакаленьню творцаў удаецца скарыстоўваць гэтыя трампліны?”
(Вішнёў: ) “Дзякуючы гэтым праектам адладжваецца перакладчыццкая школа менавіта зь беларускай мовы. Мне падаецца, гэта вельмі важна”.
АРХІТЭКТУРА
Дацэнт катэдры беларускай культуры Гарадзенскага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы гісторык Альбіна Семянчук і краязнавец Аляксандар Госьцеў напісалі ў суаўтарстве кнігу для аўтатурыстаў “Каралеўскі горад Горадня”. Неўзабаве яна выйдзе ў менскім выдавецтве “Риф-тур”. Спадарыня Альбіна – адмысловы знаўца гарадзенскай гісторыі, у кнізе яна ўвасобіла свае экскурсіі па Старым горадзе, які цяпер руйнуецца. З Альбінай Семянчук пагутарыў Сяргей Астраўцоў.
(Сяргей Астраўцоў: ) “Савецкая плошча не адпавядала абліччу Старога гораду, але калі спляжылі ўсе дрэвы, яна стала выглядаць яшчэ больш дзіўна сваёй разьлегласьцю, памерамі, ці ня так?”
(Альбіна Семянчук: ) “Сёньня мы бачым вялізны пусты пляц, які ў народзе ўжо назвалі плошчай Цяньаньмынь. Сапраўды, ён абсалютна ня зьвязаны сваім зьнешнім воблікам, духам сваім з сярэдневечнай старажытнай Горадняй. Горадня не павінна быць падобнай да іншых гарадоў. У першую чаргу трэба захаваць сыстэму горадабудаўніцтва такой, якой яна была. І сапраўды, калі мы гаворым, што Горадня — адзіны горад-музэй у Беларусі (а такі статус быў нададзены яшчэ ў 1988 годзе), то мы, аказваецца, раз-пораз робім крокі назад, нават у параўнаньні з савецкімі часамі”.
(Астраўцоў: ) “На вашую думку: што перш за ўсё варта было б аднавіць на Савецкай плошчы, якая зроблена на падмурках старых камяніцаў?”
(Семянчук:) “Хацелася б, вядома, ратушу ў першую чаргу аднавіць, тым больш такая тэндэнцыя ў нас у Беларусі зьявілася — і ў Менску адноўлена ратуша, і ў Шклове. У нас ратушы былі ў розныя часы розныя, трэба падумаць — на якім праекце спыніцца. У любым выпадку адбудаваная ратуша надасьць прывабнасьці нашаму гораду. Захаваецца той шарм, той дух, які існуе, нягледзячы нават на гэтую сёлетнюю “рэканструкцыю”. Мы павінны гэта зрабіць, гэта папросту нашая задача. Мы ведаем, якія важныя падзеі тут адбываліся: і сэймы, і падзелы Рэчы Паспалітай, і рэзыдэнцыя каралеўская была. Мы сваю кнігу якраз назвалі “Каралеўскі горад Горадня”, таму што гэта ўнікальны горад, адзіны такі ў Беларусі”.
(Астраўцоў: ) “Калі ў красавіку пачалася вельмі хуткая рэканструкцыя Савецкай плошчы, што рэальна ўдалося зрабіць архэолягам — вашаму мужу Генадзю Семянчуку з аднадумцамі?”
(Семянчук:) “Падчас гэтай рэканструкцыі была зроблена адзіная вартая справа — архэалягічныя назіраньні, тое, што можна было зрабіць ва ўмовах вельмі жорсткіх, аўтарытарных. Тым ня менш, усё замалявана, зафатаграфавана. І тое, што было ў зямлі, там і засталося, старыя падмуркі амаль не кранутыя”.
(Астраўцоў: ) “Часам узьнікае ўражаньне, што ўлады саромеюцца гарадзенскай гісторыі. Нядаўна на Савецкай плошчы на былым палацы зьявілася ахоўная шыльда з інфармацыяй пра тое, што будынак належаў Стэфану Баторыю. А хто ён — не сказана. Можа, які купец?”
(Семянчук:) “Так, сапраўды, кожны горад у Эўропе ганарыцца, калі там была рэзыдэнцыя караля. У нас у горадзе на кожным кроку ёсьць адбіткі сьлядоў вялікіх асобаў. Асабліва Стэфана Баторыя, бо ён, а таксама Антоні Тызэнгаўз і вялікі князь Вітаўт — асабліва шмат зрабілі для нашага гораду, яны, уласна кажучы, яго збудавалі. Я піва ня п’ю, але аднойчы бачыла піва з назвай “Баторыя”. Я была ўражана, бо ня ведаю што такое “Баторыя”.
(Астраўцоў: ) “Вы разам зь вялікай групай гарадзенскіх гісторыкаў падпісалі ліст да гарадзкіх уладаў з просьбай абачліва паставіцца да рэканструкцыі плошчы і Старога гораду. Улады не зьвярнулі ўвагі на меркаваньне дактароў і кандыдатаў навук, хаця фармальны адказ далі. Тым часам пэнсіянэры пажадалі пакінуць савецкі танк на плошчы, і ўлады іх жаданьне выканалі. Вы не расчараваныя?”
(Семянчук:) “Я проста іншага і не чакала, я не спадзявалася на нейкі паважны адказ, або што будуць спыненыя працы. Мы таму й маем такую рэканструкцыю гораду, такое стаўленьне да гораду, бо ўлады болей прыслухоўваюцца да вэтэранаў, да пэнсіянэраў. З танкам увогуле сьмешна: калі яго пакінуць, ён будзе сымбалем усёй гэтай рэканструкцыі. Танк на гэтым месцы, у цэнтры старажытнага сярэднявечнага гораду — абсалютны нонсэнс, проста недарэчнасьць. Гэта робіцца зноў жа на савецкі капыл, гэта ўніфікацыя, зноў спрабуюць сьцерці адметнасьць Горадні, яе непаўторнасьць”.
(Астраўцоў: ) “Сёлета моладзь, ратуючы падмуркі палаца Радзівілаў, спыніла экскаватар. Як вы расцэньваеце падобныя дзеяньні?”
(Семянчук:) “Я вельмі ўдзячная маладым за тое, што яны змагаюцца за свой горад. Тое, што яны прыцягнулі ўвагу да праблемаў гораду, да гэтай рэканструкцыі — гэта вельмі важна. Я, напрыклад, тут не пэсыміст, я аптыміст, я ўсё ж такі лічу, што Горадня вытрывае, і не такія выпрабаваньні былі, і захавае і свой дух, і свой зьнешні воблік. Я цудоўна разумею маладых: яны хочуць жыць у эўрапейскім, сярэднявечным па сваім абліччы горадзе са старымі магдэбургскімі традыцыямі, са сваёй ратушай, са сваімі палацамі, замкамі. Думаю, што і ўлады маглі б арыентавацца на маладое і сярэдняе пакаленьні, якія ім дзякуй скажуць не за танк, які захаваецца, а падзякуюць, калі гэты танк прыбяруць, а на яго месцы паставяць які-небудзь густоўны помнік”.
