Слова змагар - уласна беларускае. Яго ня маюць ані палякі,
ані ўкраінцы, ані расейцы.
Усе іхныя адпаведнікі гэтаму слову ўтрымліваюць, усё ж, крыху іншы сэнс.
Так, прыкладам, расейскае барэц па-нашаму будзе хутчэй - барацьбіт; польскае
bojownik таксама больш барацьбіт, чым змагар.
Змагар - слова якое цягам усяго ХХ стагодзьдзя лунае ў беларускім
паветры і не знаходзіць сабе прытулку. Яно актывізуецца тады, калі
нацыя трапляе ў цяжкое становішча, калі яна мусіць вылучаць са сваіх шэрагаў
актыўных абаронцаў, каб перакласьці на іхныя плечы свае надзеі й спадзяваньні.
На сёньня мы пакуль што ня маем асобы цалкам адпаведнай гэтаму слову. Мы
дапасуем яго да розных прозьвішчаў, ставім яго побач з сапраўднымі патрыётамі,
але, як толькі наважваемся перанесьці гэта на паперу, змагар зьнікае.
Іншая справа - множны лік: змагары. Іншая справа - словы з
таго самага гнязда: змаганьне, змагацца, змагарна.
"Змагарныя дарогі" назваў сваю кнігу канадыйскі беларус Кастусь
Акула. "Мы - хлопцы гартаваныя, мы - волі змагары" пісаў у
адным зь вершаў Міхась Машара. "Змаганьне" - называлася газэта,
якая выходзіла ў Вільні ў 1923-24 гадох. Сярод аўтараў выданьня -
Макар Краўцоў, Янка Пачопка, Уладзімір Самойла. А вось прыкладу на
ўласна «змагар» знайсьці дужа цяжка. Гэтае слова, паўтаруся,
як бы ёсьць, і разам з тым, яго, як бы - няма.
Ад вялікага да сьмешнага - адзін крок. І вось ужо савецкія слоўнікі,
аўтары якіх не знайшлі адпаведных прыкладаў, падаюць без спасылак: змагар
за мір, змагар за справядлівасьць.
Каго савецкія ўлады маглі ў Беларусі называць змагаром за мір
і справядлівасьць - сказаць цяжка. Але пэўна, што ня Быкава, не Адамовіча,
не Караткевіча...
Сяржук Сокалаў-Воюш
Самае папулярнае
1