Калісьці глядзелі на нашай сцэне «Танга» Мрожака. Спэктакль надзвычай моцны, з выдатнай гульнёй актораў. Цяперашняя пастаноўка мела жанравае вызначэньне (ці, можа, проста падзагаловак) «Танга без антракту». Маладзён (Аляксандар Калагрыў) працуе ў аўтамайстэрні, сам сабраў машыну. Запрасіў дзяўчыну (Марыя Бутрымовіч) і прывёз на сьмецішча, горад застаўся на даляглядзе. Ён тут прызвычаіўся страляць пацукоў. Стрэльба з сабой. І зноў пачынаецца пальба. Паралельна — вострая размова аб каштоўнасьцях жыцьця. Ён выкідае па чарзе рэчы зь яе дамскай торбачкі ў каналізацыйны люк, яна — ягоныя. Затым яны пачынаюць разьдзявацца, каб, значыць, ачысьціцца, дайсьці да першапачатковага стану чалавека, не сапсаванага спакусамі сучаснага жыцьця.
І вось перад намі сёньняшнія а-ля Адам і Ева. Ясна, у споднім, але з намёкам, што яны не пакінулі на сабе літаральна нічога. У іх, між іншым, няма імёнаў.
І я сабе думаю: вось прыём, каб зацікавіць публіку пайсьці на беларускую пастаноўку. П’еса заходняга аўтара плюс зь лёгкім налётам эротыкі. На афішы намёк: дзьве голыя лялькі, яна і ён.
Бо якія звычайна рэчы ставяць на беларускай мове? «Сьмяхотныя», як напісаў калісьці адзін з пачынальнікаў нацыянальнага тэатру. Сьмешныя, прасьцейшыя для ўспрыманьня. Як нашы этнаграфічныя куткі: лапці, кашуля з арнамэнтам і гэтак далей.
Калісьці пісьменьнікі майго пакаленьня ў Менску вырашылі: каб прывучыць чытачоў да беларускай кнігі, трэба пісаць дэтэктывы. Яны мелі рацыю. Але гэта бадай закончылася нічым. Чаму? Таму што дзяржава фанабэрліва паказала, што ёй ня ўсё роўна — на якой мове чытаюць кнігі. Трэба каб на расейскай, як было заўжды. Беларускія школы з імпэтам яна закрывала.
Дык вось, любая не «сьмяхотная» пастаноўка можа сьведчыць аб сьвядомай спробе рэжысэра знайсьці новага гледача і да беларускай мовы прыцягнуць. Але-але… Калі мы пацікавіліся напярэдадні прэм’еры квіткамі, іх было колькі хочаш. Заля была напалову запоўненай. Прычым гэта меншая заля, малая сцэна! І гэта прэм’ерны паказ! Нібы сучасная п’еса пастаўленая, нібы, хоць і даволі цнатлівая, але ўсё ж «клубніца». Але глядач не пайшоў.
Я папросту перажываў. Раней крыху іранічна ставіўся да працы тэатру па распаўсюду квіткоў. Можна было ўбачыць у дзень прэм’еры сярод запоўненай залі пару пустых шэрагаў. Нехта пагадзіўся выкупіць квіткі, але ў той арганізацыі ня ходзяць у тэатар, яны глядзяць тэлевізар. Альбо працуюць пагалоўна ў другую зьмену. І хацелі б, не змаглі. Выбачайце… Гэтым разам выглядала, што мэтанакіравана запаўненьнем залі не займаліся, прынамсі пацярпелі фіяска. І было шкада, што такая карціна назіралася на спэктаклі на беларускай мове.
Чаму ў такі спрыяльны час, у прыемнае надвор’е публіка непадалёк ад тэатру піла на вуліцы за столікамі піва, але не зацікавілася афішай «Паляваньня на пацукоў»? Літровы куфаль каштуе шэсьць рублёў, квіток на спэктакль — восем.
Ці мае адказ рэжысэр Генадзь Мушперт? Ня ведаю. Я прыйшоў дамоў і ўзяў зборнік сучаснай аўстрыйскай п’есы, што прывёз апошнім разам з Варшавы. Быў пад вокладкай і Турыні. Больш сьвежая п’еса «Новы год». Скажам шчыра: чытаць ягоныя рэчы малапрыемная справа, гэта аўтар брутальных сытуацый і даволі жорсткага пісьма. (Хаця іншыя аўстрыйскія аўтары ад яго стараюцца не адставаць). Але трэба сказаць таксама, што «Паляваньне на пацукоў» прыкметна састарэла. Гэта п’еса 1971 году. Успомнім: тады нашай марай быў магнітафон, пажадана касэтны, што было тады навінкай. Сёньня хто аб іх успамінае? Што і як мы сёньня слухаем?
Так прыблізна адбылося і з п’есамі, у прыватнасьці, Пэтэра Турыні. Ён піша нястомна і ўсё пра сучасныя рэаліі. Чаму ж на гарадзенскую сцэну трапіла такая, скажам, старызна? Думаецца, таму, што ўсё да нас прыходзіць праз Расею, праз расейскія пераклады. «Паляваньне на пацукоў» паставіў першы раз правінцыйны Тульскі тэатар. Адбылося гэта даўным-даўно, яшчэ Гарбачоў кіраваў. Тады гэта была навіна, але сёньня такой не здаецца.
Як на мяне, я б ужо лепей паставіў Эльфрыду Елінэк, зямлячку Турыні. П’есы яе таксама брутальныя. Таксама перакладзеныя на расейскую. Але яны больш сучасныя, больш сьвежыя за «Паляваньне на пацукоў». І — якая выдатная магчымасьць! — на афішы можна пазначыць, што аўтарка — ляўрэатка Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры…
Чым закончылася «Паляваньне…»? Як героі бязьлітасна стралялі безабаронных пацукоў, так і самі загінулі ад кулі. На іх знайшліся нейкія клоўны (Турыні любіць усё клоўнскае), прынялі за пацукоў у цёмны час сутак. Памыліліся. І не заўважылі.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
