Я стаю на невялічкім масту праз раку побач зь вёскаю. Я раблю крокі, і мост гойдаецца пада мною. Сям-там з вады тырчаць слупы, на якія некалі й абапіраўся гэты мост. Але з часам яны альбо перагнілі, альбо пахіліся. Ісьці далей, шчыра прызнаюся, не хапае адвагі, бо гэтая пераправа можа рухнуць у любы момант. Мясцовыя жыхары цьвердзяць, што кожны раз, калі яны пераходзяць мост, для іх гэта ператвараецца ў сапраўдную лятарэю: альбо ты без прыгодаў дабярэсься за наступнага берага, альбо звалісься ў ваду. Дзядулі й бабулі наракаюць на тое, што ў сваім узросьце яны ўжо ня могуць утрымліваць раўнавагі на такой хісткай паверхні.
(Даманава: ) “Калі я ішла, паўзла на карачках з сумкаю сваёй наперад”.
Ненадзейны мост раўняе ўсіх: ад апошняга п’яніцы да старасты вёскі Ніны Даманавай. Яна пэнсіянэрка і сочыць за парадкам на грамадзкіх пачатках. Гэта значыць, абавязкі ў яе ёсьць, а вось платы за іхнае выкананьне няма. Спадарыня Даманава хваліцца тым, што калі тутэйшая калектыўная гаспадарка адвяла соткі на неўрадлівым полі, яна паскардзілася ў райвыканкам і вяскоўцы атрымалі новыя надзелы. Гэта была ейнае перамога. А зламаная пераправа для вясковай старасты — своеасаблівая параза, бо абяцаньня свайго яна так і ня выканала.
(Даманава: ) “У 2000 годзе я зьвярталася на імя нашага раённага… гэтага... Грыбанава. Мы тады сабралі подпісы, каб у нас зрабілі мост. Нам паабяцалі. Маўляў, цяпер няма сродкаў, а ў 2001 годзе нам пабудуюць гэты мост”.
(Карэспандэнт: ) “У якім годзе?”
(Даманава: ) “У 2001-м”.
(Карэспандэнт: ) “А сёньня ў нас 2004-ы”.
(Даманава: ) “А ў нас усё так робіцца. А цяпер у нас тут няма ніякай працы. Маўляў, ён вам тут у не патрэбны”.
У Куценцы жыве 42 чалавекі. На выняткам дзьвюх сем’яў — чацьвёра дарослых плюс столькі ж дзяцей — усе астатнія пэнсіянэры. Бабулям і дзядулям бракуе здароўя і элемэнтарнае ўвагі. Гэткія дэфіцыты вымалёўваюцца ў развагах састарэлае Паліны Сурко:
(Сурко: ) “Ніхто не дапамагае. Хочаш, каб хто што зрабіў — плаці, бутэлькі давай. Пэнсія тая ёсьць ці не — а заплаці. А хто што дапаможа? У шпіталі праляжала два тыдні. Прыехала сёньня са шпіталю. Назаўтра папрасіла: прынясіце мне пэнсію. І па сёньня нясуць”.
(Карэспандэнт: ) “А як гэта бяз пэнсіі жывяце?”
(Сурко: ) “Вось і кажу “Дзеўкі, мне пражыць трэба! Я галодна! Я прыехала, мне трэба набыць, каб нешта зьесьці!” Вось такое нашае жыцьцё. Мы жывём у пакутах. Ох, Божа мой Божа! Дзіця маё залатое, так мы і гібеем у гэтай вёсцы. Я нікуды не зьвярталася, бо сілаў няма, а заехаць няма чым. Трэба дровы выпісаць, а як мне туды зайсьці? Я ўжо думала-думала над гэтым, але ня ведаю, як прыйдзецца”.
(Карэспандэнт: ) “А як людзі ставяцца да тых уладаў, якія наверсе?”
(Сурко: ) “Гараджане жывуць у раскошы, вось яны на Лукашэнку і наракаюць. А каб яны жылі так, як вяскоўцы, яны бы лішняга не гаварылі. Не гаварылі бы на чалавека. А Лукашэнка ўсім нам жыцьцё даў. Як прэзыдэнтам іншы стане, адбярэ ад нас пэнсію”.
(Карэспандэнт: ) “Чаму гэта так?”
(Сурко: ) “Нас так пужаюць”.
(Карэспандэнт: ) “Мне падавалася раней, што людзі свае пэнсіі зарабілі, а ня тое што ім Лукашэнка дае”.
(Сурко: ) “Мы зарабілі. Мы зарабілі — правільна, дзіця, правільна!”
(Карэспандэнт: ) “А хто вас так пужае?”
(Сурко: ) “Ёсьць тут такія”.
(Карэспандэнт: ) “Пакажыце пальцам!”
(Сурко: ) “Не-не-не!”
У пэнсіянэркі Любові Статкевіч я запытаўся пра мясцовага дэпутата. Адказ быў ляканічны і пераканаўчы:
(Статкевіч: ) “І дэпутат у нас добры. Як мне што трэба, я пайду скажу. І яна мне дапаможа”.
Дэпутатам у вёсцы Натальля Калесьнікава. Каб растлумачыць, чаму яе так любяць і паважаюць, трэба сёе-тоё распавесьці. Паглядзіце на мапу Любаньскага раёну Менскай вобласьці — і вы зразумееце, што Куценка — глухое паселішча. Каб дабрацца сюды, трэба збочыць з трасы і некалькі кілямэтраў ехаць лясной дарогаю.
Рэйсавыя аўтобусы сюды ходзяць. Але вяскоўцы наракаюць на нязручны расклад руху. Таму насельнікі аддаюць перавагу не дабітым ЛАЗікам, а коням. Менавіта такі транспарт ёсьць у Натальлі Калесьнікавай.
(Калесьнікава: ) “Калі нам трэба некуды ехаць, я іх сваім канём падвожу. Вось і сёньня папрасілі ў Нежын завезьці”.
(Карэспандэнт: ) “Грошы за гэта бераце?”
(Калесьнікава: ) “Не-е-е. Ня дай Бог! Вы што? Зь мяне хапае пэнсіі”.
(Карэспандэнт: ) “Як зараз, дык і выедзем?”
(Калесьнікава: ) “Не. Будзеце ў нас начаваць. Найдам вам тут маладзіцу”.
(Карэспандэнт: ) “А ў вас яшчэ засталіся маладзіцы? А мне сказалі, што адныя пэнсіянэры”.
(Калесьнікава: ) “Ды не, ёсьць і маладыя”.
(Карэспандэнт: ) “Варта застацца на ноч?”
(Калесьнікава: ) “Ну… Бог яго ведае, мусіць, лепей ня трэба”.
Тэма “маладыя жанчыны Куценкі” яшчэ наперадзе. А пакуль — маленькі уступ. Школы ў паселішчы няма. Па адукацыю дзеці езьдзяць у суседнюю вёску Нежын. Сяргей Казакевіч — інвалід 2-й групы. Здароўе для яго ледзь ня самае каштоўнае ў жыцьці. Ён ведае, як лёгка яго згубіць і як цяжка аднаўляць. Болей чым за сябе, спадар Казакевіч клапоціцца толькі за сваіх дзяцей.
(Карэспандэнт: ) “Школа далёка?”
(Казакевіч: ) “Дзесяць кілямэтраў”.
(Карэспандэнт: ) “А паводле часу — колькі ехаць?”
(Казакевіч: ) “Дзесьці гадзіну. Возяць канём. Малаказборніца зьбірае малако, а за адно і дзяцей вязе. І назад іх прывозіць”.
(Карэспандэнт: ) “А ўзімку тады як?”
(Казакевіч: ) “А ўзімку таксама конікам. Шэсьць год малому. На возе зімою праедзе, такія мароз ды завея — хварэе. Тыдзень ходзіць, тыдзень не”.
(Карэспандэнт: ) “А не прапаноўвалі, каб за імі школьны аўтобус езьдзіў?”
(Казакевіч: ) “Нам сказалі, што каб аўтобус езьдзіў, трэба ня меней як дзесяць чалавек. А ў нас адсюль ходзіць толькі чатыры. Зьвярталіся й да старшыні калгасу. Ён сказаў: “Вашыя дзеці, чым хочаце, тым і вазіце”.
* * *
(Спадарыня: ) “А я думаю, хто гэта такія? У мяне ў хаце сама ўборка ідзе. Якраз сяджу на гармоніку іграю. Чую — хтосьці стукае. Ці гэта мне падалося? Пайду, думаю, пагляджу”.
(Карэспандэнт: ) “Чакайце! Чаго гэта вы на гармоніку іграеце, калі ў вас у хаце ўборка?”
(Спадарыня: ) “А ў мяне малая прыбіраецца. Дзеці таксама мусяць прыбірацца. Трэба прывучаць да працы з самага маленства!”
Гэта я ўжо пачаў раней анансаваны расповед пра жанчын Куценкі. Перада мною — зьбіральніца малака, тая самая, якая завозіць у школу дзяцей. Не магу пазьбегнуць спакусы і не сказаць колькі словаў пра ейны вонкавы выгляд. Кабеціне блізу трыццаці. На галаве — хвосьцікі, вусны і вочы размаляваныя. Пазногці срэбранага колеру. Карціну дапаўняюць колер далоняў і ног. Такое ўражаньне, што да сустрэчы са мною спадарыня басанож корпалася ў агародзе, а пасьля не пасьпела прыхарашыцца ля ўмывальніка.
Пасярод гаспадарчага падворку стаіць воз. Разам са спадарыняй мы падыходзім да яго:
(Спадарыня: ) “Паглядзіце на мой воз!”
(Карэспандэнт: ) “Так, проста супэр! Пакрышка ўжо парваная”.
(Спадарыня: ) “Ужо пакрышка ў пакрышцы. За пяць гадоў мне выдзелілі толькі два падшыпнікі. У кола ідзе два падшыпнікі, а колаў чатыры. Вось што хочаш, тое і рабі! Камэры й пакрышкі я набывала ў суседняе вёсцы ў мужыкоў. У мяне на дарозе аглоблі ламаліся. Гужы ірваліся. Я тры вяроўкі сваі на гужы зрэзала. А чуць што якое — старшыня на мяне: “Заяву на стол!” А дзе рабіць? Тут наагул няма дзе рабіць. А мне патрэбна, каб плацілі “дзіцячыя”. Мяне толькі дзіцячыя і выратоўваюць. Я атрымліваю 90 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “На ўсіх ці на адно дзіця?”
(Спадарыня: ) “На дваіх. Але добра і гэта”.
(Карэспандэнт: ) “З такой лысай пакрышкай, з колам “пакрышка ў пакрышцы” — гэта ж небясьпечна езьдзіць па дарозе! А за дзяцей ня страшна?”
(Спадарыня: ) “Страшна! Сур’ёзна кажу, што страшна. Аднаго разу дзеці падалі з возу. У мяне тут станоівцца шэсьць бідонаў, тут два становіцца. У мяне дзецям практычна няма дзе сядзець”.
Улетку надзённыя праблемы падаюцца не такімі ўжо вострымі. Але прыйдзе восень, а там і зіма. Вось тады ў сваёй хаце Паліна Сурко запаліць у грубцы нованапілаваныя дровы.
Дэпутат Натальля Калесьнікава так і будзе падпрацоўваць вясковай таксоўкай. Толькі на зьмену вазу прыйдуць сані.
Пераважная частка інваліднай пэнсіі Сяргея Казакевіча зноў будзе ісьці не на харчы і вопратку, а на лекі для хворых дзяцей.
Апроч школьнікаў, навучальны год пачнецца і для спадарыні малакавозкі.
Адно добрае, што на рацэ Арэсе стане лёд. Дзякуючы гэтаму да наступнае вясны галоўная праблема — небясьпечны мост — ня будзе турбаваць старасту Куценкі Ніну Даманаву.
(Даманава: ) “Калі я ішла, паўзла на карачках з сумкаю сваёй наперад”.
Ненадзейны мост раўняе ўсіх: ад апошняга п’яніцы да старасты вёскі Ніны Даманавай. Яна пэнсіянэрка і сочыць за парадкам на грамадзкіх пачатках. Гэта значыць, абавязкі ў яе ёсьць, а вось платы за іхнае выкананьне няма. Спадарыня Даманава хваліцца тым, што калі тутэйшая калектыўная гаспадарка адвяла соткі на неўрадлівым полі, яна паскардзілася ў райвыканкам і вяскоўцы атрымалі новыя надзелы. Гэта была ейнае перамога. А зламаная пераправа для вясковай старасты — своеасаблівая параза, бо абяцаньня свайго яна так і ня выканала.
(Даманава: ) “У 2000 годзе я зьвярталася на імя нашага раённага… гэтага... Грыбанава. Мы тады сабралі подпісы, каб у нас зрабілі мост. Нам паабяцалі. Маўляў, цяпер няма сродкаў, а ў 2001 годзе нам пабудуюць гэты мост”.
(Карэспандэнт: ) “У якім годзе?”
(Даманава: ) “У 2001-м”.
(Карэспандэнт: ) “А сёньня ў нас 2004-ы”.
(Даманава: ) “А ў нас усё так робіцца. А цяпер у нас тут няма ніякай працы. Маўляў, ён вам тут у не патрэбны”.
У Куценцы жыве 42 чалавекі. На выняткам дзьвюх сем’яў — чацьвёра дарослых плюс столькі ж дзяцей — усе астатнія пэнсіянэры. Бабулям і дзядулям бракуе здароўя і элемэнтарнае ўвагі. Гэткія дэфіцыты вымалёўваюцца ў развагах састарэлае Паліны Сурко:
(Сурко: ) “Ніхто не дапамагае. Хочаш, каб хто што зрабіў — плаці, бутэлькі давай. Пэнсія тая ёсьць ці не — а заплаці. А хто што дапаможа? У шпіталі праляжала два тыдні. Прыехала сёньня са шпіталю. Назаўтра папрасіла: прынясіце мне пэнсію. І па сёньня нясуць”.
(Карэспандэнт: ) “А як гэта бяз пэнсіі жывяце?”
(Сурко: ) “Вось і кажу “Дзеўкі, мне пражыць трэба! Я галодна! Я прыехала, мне трэба набыць, каб нешта зьесьці!” Вось такое нашае жыцьцё. Мы жывём у пакутах. Ох, Божа мой Божа! Дзіця маё залатое, так мы і гібеем у гэтай вёсцы. Я нікуды не зьвярталася, бо сілаў няма, а заехаць няма чым. Трэба дровы выпісаць, а як мне туды зайсьці? Я ўжо думала-думала над гэтым, але ня ведаю, як прыйдзецца”.
(Карэспандэнт: ) “А як людзі ставяцца да тых уладаў, якія наверсе?”
(Сурко: ) “Гараджане жывуць у раскошы, вось яны на Лукашэнку і наракаюць. А каб яны жылі так, як вяскоўцы, яны бы лішняга не гаварылі. Не гаварылі бы на чалавека. А Лукашэнка ўсім нам жыцьцё даў. Як прэзыдэнтам іншы стане, адбярэ ад нас пэнсію”.
(Карэспандэнт: ) “Чаму гэта так?”
(Сурко: ) “Нас так пужаюць”.
(Карэспандэнт: ) “Мне падавалася раней, што людзі свае пэнсіі зарабілі, а ня тое што ім Лукашэнка дае”.
(Сурко: ) “Мы зарабілі. Мы зарабілі — правільна, дзіця, правільна!”
(Карэспандэнт: ) “А хто вас так пужае?”
(Сурко: ) “Ёсьць тут такія”.
(Карэспандэнт: ) “Пакажыце пальцам!”
(Сурко: ) “Не-не-не!”
У пэнсіянэркі Любові Статкевіч я запытаўся пра мясцовага дэпутата. Адказ быў ляканічны і пераканаўчы:
(Статкевіч: ) “І дэпутат у нас добры. Як мне што трэба, я пайду скажу. І яна мне дапаможа”.
Дэпутатам у вёсцы Натальля Калесьнікава. Каб растлумачыць, чаму яе так любяць і паважаюць, трэба сёе-тоё распавесьці. Паглядзіце на мапу Любаньскага раёну Менскай вобласьці — і вы зразумееце, што Куценка — глухое паселішча. Каб дабрацца сюды, трэба збочыць з трасы і некалькі кілямэтраў ехаць лясной дарогаю.
Рэйсавыя аўтобусы сюды ходзяць. Але вяскоўцы наракаюць на нязручны расклад руху. Таму насельнікі аддаюць перавагу не дабітым ЛАЗікам, а коням. Менавіта такі транспарт ёсьць у Натальлі Калесьнікавай.
(Калесьнікава: ) “Калі нам трэба некуды ехаць, я іх сваім канём падвожу. Вось і сёньня папрасілі ў Нежын завезьці”.
(Карэспандэнт: ) “Грошы за гэта бераце?”
(Калесьнікава: ) “Не-е-е. Ня дай Бог! Вы што? Зь мяне хапае пэнсіі”.
(Карэспандэнт: ) “Як зараз, дык і выедзем?”
(Калесьнікава: ) “Не. Будзеце ў нас начаваць. Найдам вам тут маладзіцу”.
(Карэспандэнт: ) “А ў вас яшчэ засталіся маладзіцы? А мне сказалі, што адныя пэнсіянэры”.
(Калесьнікава: ) “Ды не, ёсьць і маладыя”.
(Карэспандэнт: ) “Варта застацца на ноч?”
(Калесьнікава: ) “Ну… Бог яго ведае, мусіць, лепей ня трэба”.
Тэма “маладыя жанчыны Куценкі” яшчэ наперадзе. А пакуль — маленькі уступ. Школы ў паселішчы няма. Па адукацыю дзеці езьдзяць у суседнюю вёску Нежын. Сяргей Казакевіч — інвалід 2-й групы. Здароўе для яго ледзь ня самае каштоўнае ў жыцьці. Ён ведае, як лёгка яго згубіць і як цяжка аднаўляць. Болей чым за сябе, спадар Казакевіч клапоціцца толькі за сваіх дзяцей.
(Карэспандэнт: ) “Школа далёка?”
(Казакевіч: ) “Дзесяць кілямэтраў”.
(Карэспандэнт: ) “А паводле часу — колькі ехаць?”
(Казакевіч: ) “Дзесьці гадзіну. Возяць канём. Малаказборніца зьбірае малако, а за адно і дзяцей вязе. І назад іх прывозіць”.
(Карэспандэнт: ) “А ўзімку тады як?”
(Казакевіч: ) “А ўзімку таксама конікам. Шэсьць год малому. На возе зімою праедзе, такія мароз ды завея — хварэе. Тыдзень ходзіць, тыдзень не”.
(Карэспандэнт: ) “А не прапаноўвалі, каб за імі школьны аўтобус езьдзіў?”
(Казакевіч: ) “Нам сказалі, што каб аўтобус езьдзіў, трэба ня меней як дзесяць чалавек. А ў нас адсюль ходзіць толькі чатыры. Зьвярталіся й да старшыні калгасу. Ён сказаў: “Вашыя дзеці, чым хочаце, тым і вазіце”.
* * *
(Спадарыня: ) “А я думаю, хто гэта такія? У мяне ў хаце сама ўборка ідзе. Якраз сяджу на гармоніку іграю. Чую — хтосьці стукае. Ці гэта мне падалося? Пайду, думаю, пагляджу”.
(Карэспандэнт: ) “Чакайце! Чаго гэта вы на гармоніку іграеце, калі ў вас у хаце ўборка?”
(Спадарыня: ) “А ў мяне малая прыбіраецца. Дзеці таксама мусяць прыбірацца. Трэба прывучаць да працы з самага маленства!”
Гэта я ўжо пачаў раней анансаваны расповед пра жанчын Куценкі. Перада мною — зьбіральніца малака, тая самая, якая завозіць у школу дзяцей. Не магу пазьбегнуць спакусы і не сказаць колькі словаў пра ейны вонкавы выгляд. Кабеціне блізу трыццаці. На галаве — хвосьцікі, вусны і вочы размаляваныя. Пазногці срэбранага колеру. Карціну дапаўняюць колер далоняў і ног. Такое ўражаньне, што да сустрэчы са мною спадарыня басанож корпалася ў агародзе, а пасьля не пасьпела прыхарашыцца ля ўмывальніка.
Пасярод гаспадарчага падворку стаіць воз. Разам са спадарыняй мы падыходзім да яго:
(Спадарыня: ) “Паглядзіце на мой воз!”
(Карэспандэнт: ) “Так, проста супэр! Пакрышка ўжо парваная”.
(Спадарыня: ) “Ужо пакрышка ў пакрышцы. За пяць гадоў мне выдзелілі толькі два падшыпнікі. У кола ідзе два падшыпнікі, а колаў чатыры. Вось што хочаш, тое і рабі! Камэры й пакрышкі я набывала ў суседняе вёсцы ў мужыкоў. У мяне на дарозе аглоблі ламаліся. Гужы ірваліся. Я тры вяроўкі сваі на гужы зрэзала. А чуць што якое — старшыня на мяне: “Заяву на стол!” А дзе рабіць? Тут наагул няма дзе рабіць. А мне патрэбна, каб плацілі “дзіцячыя”. Мяне толькі дзіцячыя і выратоўваюць. Я атрымліваю 90 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “На ўсіх ці на адно дзіця?”
(Спадарыня: ) “На дваіх. Але добра і гэта”.
(Карэспандэнт: ) “З такой лысай пакрышкай, з колам “пакрышка ў пакрышцы” — гэта ж небясьпечна езьдзіць па дарозе! А за дзяцей ня страшна?”
(Спадарыня: ) “Страшна! Сур’ёзна кажу, што страшна. Аднаго разу дзеці падалі з возу. У мяне тут станоівцца шэсьць бідонаў, тут два становіцца. У мяне дзецям практычна няма дзе сядзець”.
Улетку надзённыя праблемы падаюцца не такімі ўжо вострымі. Але прыйдзе восень, а там і зіма. Вось тады ў сваёй хаце Паліна Сурко запаліць у грубцы нованапілаваныя дровы.
Дэпутат Натальля Калесьнікава так і будзе падпрацоўваць вясковай таксоўкай. Толькі на зьмену вазу прыйдуць сані.
Пераважная частка інваліднай пэнсіі Сяргея Казакевіча зноў будзе ісьці не на харчы і вопратку, а на лекі для хворых дзяцей.
Апроч школьнікаў, навучальны год пачнецца і для спадарыні малакавозкі.
Адно добрае, што на рацэ Арэсе стане лёд. Дзякуючы гэтаму да наступнае вясны галоўная праблема — небясьпечны мост — ня будзе турбаваць старасту Куценкі Ніну Даманаву.
