Прапануем вам тры гісторыі сьвядомага пераходу на беларускую мову.
«Мне ўжо было ўсё роўна, што падумае муж, як адрэагуюць бацькі, ці прымуць беларускамоўную маму дзеці»
Вікторыя жыве ў Менску, у яе двое дзяцей, раней яна працавала доўлай, цяпер шукае новую працу. Яшчэ 10 гадоў таму пачынала пісаць па-беларуску ў сацсетках, але спроба аказалася няўдалаю — былі і папрокі ў недасканалым валоданьні моваю, і непрыняцьце ў сям’і.
— Я тады была актыўнай удзельніцай жаночага форуму і паспрабавала там пісаць па-беларуску. Мяне так «зашэймілі» за русізмы, памылкі і сумесь тарашкевіцы і наркамаўкі, што я зноў перайшла на расейскую. Дадаў мне няўпэўненасьці і муж. Ён расеец, які большасьць жыцьця пражыў у Беларусі. І ён вельмі грэбліва ставіўся да беларускай мовы. Казаў, што гэта мёртвая мова, і падсьмейваўся зь мяне. Гэта не дадавала мне ўпэўненасьці. Я тады была маладзейшая і слабейшая. Таму пераход на мову адбыўся значна пазьней. Але я заўжды з радасьцю пераходзіла на беларускую мову, калі зьяўляўся нехта, з кім можна было паразмаўляць. І гэта было цудоўна і прыемна.
Галоўным штуршком для пераходу на беларускую мову сталі падзеі 2020 году, кажа жанчына.
— Тады пачала пісаць на дзьвюх мовах. Спачатку на беларускай мове, а потым давала пераклад на расейскую. Але гэта было вельмі нязручна. Канчаткова я перайшла на родную мову, калі пачалася агрэсія Расеі ва Ўкраіне. Гэта было нейкае азарэньне. Мне ўжо было ўсё роўна, што падумае муж, як адрэагуюць бацькі, ці прымуць беларускамоўную маму дзеці. Я проста зразумела, што хачу захаваць беларускую мову. А ёсьць толькі адзін спосаб гэта зрабіць — пачаць размаўляць самой.
Вікторыя расказвае, што беларускую мову яна «ўсмоктвала» зь дзяцінства, гледзячы беларускае тэлебачаньне, слухаючы радыё, удзельнічаючы ў здымках «Калыханкі».
— Можна лічыць, што я расла ў беларускамоўным асяродзьдзі, нягледзячы на тое, што ў сямʼі ў мяне размаўлялі па-расейску. Потым была школа, дзе мова давалася мне лёгка. Але пасьля школы я беларускай мовай зусім не карысталася, акрамя выпадкаў, калі сустракала каго-небудзь беларускамоўнага. І атрымоўвалася гэта вельмі ненатуральна. Не было лёгкасьці. Я запіналася і завісала амаль на кожным слове.
Азіраючыся назад, Вікторыя аналізуе, чаму яна баялася карыстацца беларускай мовай.
— Асяродзьдзе ў мяне было расейскамоўнае. Муж лічыў мову мёртвай. І ў той час гэта былі актуальныя для мяне прычыны, каб размаўляць па-расейску. Мне патрэбна было дарасьці да таго стану, калі мне стане ўсё роўна, што скажа муж, як ён будзе жартаваць, як я буду кантактаваць зь іншымі людзьмі. І патрэбныя былі нейкія абставіны, якія падштурхнулі б мяне да пераходу на родную мову. Хто ж ведаў, што гэтымі абставінамі стануць рэвалюцыя і вайна!
Жанчына згадвае, што перайсьці на беларускую мову ёй было складана псыхалягічна.
— Было складана зьвярнуцца да выпадковага чалавека па-беларуску. Напрыклад, у чарзе, ці да касіра, ці да чалавека ў транспарце. Зьяўлялася дзіўная няўпэўненасьць: ці зразумеюць мяне? Ведаў і словаў хапае, бо я ўжо амаль два гады пісала па-беларуску. Слоўнікам досыць часта карыстаюся. Мне падабаецца пазбаўляцца русізмаў і знаходзіць прыгожыя і смачныя беларускія словы. Гэта такая асалода імі карыстацца. Можна сказаць, што я зьбіраю калекцыю з такіх словаў. Асабліва радуе, калі я нешта кажу, і словы самі прыходзяць у галаву, нібыта памяць продкаў іх мне дасылае.
Паступова мянялася і стаўленьне ў сямʼі да беларускай мовы.
— Як я ўжо казала, муж дрэнна ставіўся да беларускай мовы, але калі ў канцы лютага я паставіла яго перад фактам: я буду размаўляць па-беларуску, нягледзячы на тое, як ты да гэтага ставісься, — ён гэта моўчкі прыняў. Сусьветныя падзеі і на яго паўплывалі таксама. Ён некалькі разоў пажартаваў, а цяпер толькі падказвае мне нейкія словы, калі я раптам русізмы ўжываю.
А вось з бацькамі было больш складана. Мама мне сказала, што на роднай мове трэба размаўляць ад сэрца, а не з палітычных прычын. Зь ёй мы доўга размаўлялі, і я растлумачыла, што я менавіта ад сэрца і размаўляю, і ішла да гэтага шмат гадоў. Тата прыняў прасьцей. Ён украінец. І я спыталася ў яго, ці будзе ён мяне разумець, калі я буду гаварыць па-беларуску. Ён адказаў, што будзе. Дочкі паставіліся па-рознаму. Старэйшай падабаецца і самой паразмаўляць са мной на трасянцы. А малодшая крыху зьдзекуецца і часам кажа, што не разумее мяне. Канечне, калі ёй выгадна мяне не разумець. :)
Пытаюся: якая рэакцыя людзей найбольш парадавала Вікторыю?
— Пасьля пераходу на родную мову я крыху баялася рэакцыі людзей. Асабліва страшна было запытацца ў маладога вайскоўца ў аўтобусе, ці выходзіць ён. Але былі і вельмі прыемныя рэакцыі. Некалькі разоў мне выпадковыя людзі казалі: «Дзякуй за мову!» Бывае, што пытаюцца, як доўга размаўляю па-беларуску і чаму вырашыла перайсьці на яе. Яшчэ мне вельмі падабаецца, калі чалавек, зь якім я размаўляю, сам пачынае пераходзіць на беларускую. І я бачу, што яму падабаецца гэта. Ён можа забываць нейкія словы, але ён проста зьзяе ад задавальненьня.
Вікторыя ўсьвядоміла, што яна ўжо пачала і думаць па-беларуску.
— У «Сямнаццаці імгненьнях вясны» выведніцу выдала тое, што яна, нараджаючы дзіця, крычала на роднай — расейскай — мове. Для мяне расейская больш «родная», па сутнасьці. На ёй я за жыцьцё размаўляла значна больш. Але ў стрэсавай сытуацыі, калі трэба хутка нешта сказаць, я ўжо раблю гэта па-беларуску. Такім чынам, можна ўжо сказаць, што я пачала думаць па-беларуску.
Для тых, хто хоча пачаць гаварыць па-беларуску, парады Вікторыі наступныя: не баяцца памылак і русізмаў.
— Заняцца паляваньнем на прыгожыя беларускія словы, шукаць іх і дадаваць у свой слоўнікавы запас. Дзекаць, цекаць, джэкаць і гэкаць з асалодай. :) І яшчэ вы абавязкова сустрэнеце тых, хто скажа вам — «Дзякуй за мову», і вы адчуеце адзінства з гэтымі людзьмі. Вам усьміхнуцца з асаблівай пяшчотай. Вам адкажуць па-беларуску, і гэта будзе тое самае адчуваньне, якое было ў нас у 20-м.
«Беларуская мова зрабіла мяне багацейшай»
Алена, вядомая блогерка (дзеля бясьпекі захоўваем ананімнасьць і не паведамляем тэматыку яе блогу) прыняла рашэньне гаварыць і пісаць па-беларуску пасьля 24 лютага, калі пачалася вайна Расеі супраць Украіны. Гэта была і грамадзянская пазыцыя, і спосаб выказаць сваё стаўленьне да падзеяў, пры тым, што непасрэдна пра вайну яна ня піша.
— Я блогерка, і калі пачалася вайна, паўстала праблема — як пісаць далей. Мая тэма далёкая ад палітыкі, я ніколі не хацела рабіць свой блог шырокім і пісаць пра ўсё на сьвеце, я хацела, каб быў вузкі профіль. Некалькі тыдняў я нічога не пісала, а ў нейкі момант пачала пісаць у блогу па-беларуску. І гэта адразу прыхіліла для мяне шмат чытачоў, быў вельмі добры водгук.
Раней, калі я вяла блог па-расейску, знаходзіліся людзі, які папракалі: што ж вы робіце, тут такое адбываецца, а вы пра сваё пішаце. А як не пісаць? Я гэтым грошы зарабляю, я не магу не пісаць, гэта мая праца. Як толькі я перайшла на беларускую мову, гэтая праблема адразу зьнікла.
Алена вучыла беларускую мову ў школе, і пераход з расейскай на беларускую адбыўся досыць лёгка. Яна пэрыядычна карыстаецца слоўнікам і электронным перакладчыкам. Часам не адразу знаходзіць патрэбныя словы — і лічыць гэта натуральным.
— Беларуская мова зрабіла мяне багацейшай. Але цяпер здараецца, што і на расейскай мове нейкае слова шукаю, бо не магу беларускае слова на расейскую перакласьці. Напрыклад, не магу знайсьці аналяг па-расейску слову «замінаць». Мне падаецца, што ў расейскай мове няма слова, якое так добра будзе азначаць гэты працэс.
Што да беларускамоўнага асяродзьдзя, то ёсьць два бізнэсы, зь якімі я супрацоўнічаю на беларускай мове. А таксама ёсьць вясковыя беларускамоўныя блогеры, зь якімі я кантактую. Дарэчы, назіраю, што як толькі людзі пераяжджаюць жыць на вёску, вельмі хутка становяцца беларускамоўнымі.
Блогерка кажа, што здабыла празь беларускую мову новых кліентаў.
— Раней беларуская мова была для некаторых як мова фрыкаў, маглі неадэкватна рэагаваць. Цяпер усё зьмянілася... З нэгатыўнымі рэакцыямі не сутыкалася ніводнага разу. Мабыць, не хаджу туды, дзе гэта можа быць. Сторыс я раблю толькі па-беларуску, а вялікія пасты часам пішу яшчэ па-расейску. Паступова лепей уваходзіць у мову.
Пытаюся Алену пра парады навічкам, як лепей пачаць гаварыць і пісаць па-беларуску.
— Мая парада — не пакідаць расейскую мову, а мець дзьве мовы. Гэта робіць нас багацейшымі, як і тая ж ангельская мова. Можна ведаць некалькі моваў, гэта не азначае выкінуць адну зь іх у сьметніцу. Я не лічу расейскую няроднай мовай. Зь дзяцінства я на ёй размаўляла і думала. Зь нейкіх глябальных матываў дзяржаваў гэтая мова была мне родная, а не беларуская. Што ж я ўжо зраблю? Так атрымалася, я тады не выбірала нічога. Зараз я выбіраю дзеля ўнутраных матываў беларускую мову ў якасьці роднай, але адмаўляцца ад расейскай не лічу добрай ідэяй. Цяпер я магу нармальна гаварыць і пісаць на дзьвюх мовах.
«Я ганаруся тым, што размаўляю па-беларуску»
Мянчук Паша Цеплата, актывіст, валянтэр, цырульнік, у 2021 годзе быў змушаны зьехаць зь Беларусі ва Ўкраіну, а адтуль у Польшчу, калі пачалася вайна. У лістападзе 2021 году ён вырашыў гаварыць і пісаць у сацсетках па-беларуску.
— Складана сказаць, чаму я прыняў такое рашэньне. Я жыў ва Ўкраіне, краіне, якая пакутуе ад расейскай агрэсіі, я адчуваў гэта. І хоць ніхто ніколі не забараняў ва Ўкраіне гаварыць па-расейску, гэта ўсё адно ўплывала. Мяне выгнала з маёй краіны ўлада, якая трымае курс на інтэграцыю з Расеяй, якая забівае родную мову, аддае краіну пад акупацыю. Таксама я жыў са сваёй беларускамоўнай сяброўкай, і гэта стала важнай часткай таго, што я перайшоў на беларускую мову.
Пераход на беларускую мову ня быў лёгкім, расказвае Паша.
— Мой так званы «бацька» (бяру ў двукосьсе, таму што ён вельмі нядобры чалавек), які нарадзіўся ў Казахстане, усё маё жыцьцё — пакуль я не абарваў камунікацыю — казаў, што беларуская — гэта сапсаваная расейская мова, як і ўкраінская, што такой мовы няма і быць ня можа, і да таго падобнае.
У мяне ў школе былі ўрокі беларускай мовы, але іх вяла ня самая прыемная для мяне настаўніца. І разам з устаноўкамі «бацькі», што «мы татары, і ўвогуле беларуская мова — ня мова», мне было неактуальна яе вучыць. Але, як аказалася, памяць нешта зафіксавала, і цяпер я больш-менш вольна размаўляю, што для мяне вельмі дзіўна, папраўдзе.
Паша прызнаецца, што раней практычна не сустракаў людзей, якія гаварылі па-беларуску.
— Думаю, гэта вельмі моцна залежыць ад атачэньня. І ў маім — такіх людзей не было... Я ганаруся тым, што размаўляю па-беларуску. На жаль, пакуль не магу гаварыць па-беларуску заўсёды, бо калі стамляюся, бывае вельмі нялёгка думаць, падбіраць словы.
Граматыкі і правілаў ніколі ня ведаў і ня ведаю дагэтуль. Гавару выключна паводле адчуваньняў. Калі пішу пасты ці паведамленьні і ня памятаю словаў, карыстаюся цудоўным ботам у тэлеграме «Белазар». Як жа я рады, што ёсьць людзі, якія зрабілі яго. Гэта так моцна дапамагае.
Паводле Пашы, рэакцыя на ягоную беларускамоўнасьць выключна пазытыўная.
— Аднойчы ўкраінскамоўная дзяўчына наўпрост напісала мне: «Я дзякую табе за тваю беларускую мову». Гэта было вельмі прыемна. І я пачаў думаць па-беларуску. А яшчэ! Мая партнэрка кажа мне, што я пачаў гаварыць у сьне па-беларуску.
Вось што Паша раіць усім тым, хто хоча перайсьці на беларускую мову:
— Самае галоўнае — гэта пачаць. У мяне было так. Я спачатку пачаў пісаць па-беларуску як магу. Калі чагосьці ня ведаў, карыстаўся дапамогай «Белазара». Потым пачаў гаварыць па-беларуску, але толькі калі на твары была маска (таму што сорамна было, ня ведаў, як я кантралюю міміку, і ўвогуле было вельмі няспрытна). А потым яно неяк само пайшло.
