Якая зона — нам аднолькава
«Кілямэтраў можа дваццаць ці трыццаць нахадзіла», — пэнсіянэрка Раіса Карніенка літаральна страсае зь сябе прыстасаваны пад заплечнік белы поліпрапіленавы мяшок ці не з-пад цукру. У яго й зьбірае лісічкі ды ўсякія іншыя грыбы, што трапляюцца на пакручастых лясных сьцежках.
Раіса расхінае «пашчу» свайго мяха-заплечніка, глыбока запускае туды рукі і дастае на паверхню жменю лісічак:
«Кіляграмаў пяць калі набярэцца, то, лічы, дзесяць рублёў зарабіла. Раней у краме Двор-Савічы прымалі лісічкі па 3 рублі, а цяпер толькі па два. А за імі ж трэба столькі пасоўгацца», — зь непрыхаванай ноткай крыўды заўважае пэнсіянэрка.
Раіса жыве ў вёсцы Грушнае Брагінскага раёну — у той самай буфэрнай ахоўнай зоне побач з Палескім дзяржаўным радыяцыйна-экалягічным запаведнікам, якая нядаўна ўказам кіраўніка дзяржавы была скасаваная.
«Была тая ахоўная зона ці яе ўжо ня будзе, нам аднолькава. Хіба, можа, міліцыі паменее», — кажуць вясковыя жыхары.
«У мяне пэнсія — 146 рублёў»
Такой думкі трымаецца й сама Раіса, чые пяцёра дзяцей ужо вырасьлі, але з прычыны складанай эканамічнай сытуацыі ў краіне дагэтуль маюць патрэбу ў падтрымцы.
«У мяне пэнсія — 146 рублёў, — кажа кабета. — Хіба я магу выжыць без гароду, бязь лесу? А яшчэ дачка ў дэкрэце, трэцім дзіцем цяжарная — ёй трэба дапамагаць. Здам лісічкі — харчоў вазьму, шмотку якую».
«Хаджу дзікімі сьцежкамі»
Кабета ходзіць па грыбы амаль штодня. Далёка ходзіць, бо ведае ў навакольлі грыбныя мясьціны ў бярэзьніку ды баравым лесе. І на радыяцыю ўжо махае рукой:
«А што рабіць? Скласьці рукі й паміраць? Скупшчыкі прымаюць лісічкі з нашага лесу, значыць, не такая й вялікая ў іх радыяцыя. Во хаджу, зьбіраю, сама спажываю — і жывая. Дзікімі сьцежкамі хаджу. Паймалі раз, аштрафавалі. Штраф той — паўпэнсіі маёй. Значыць, мне трэба яшчэ больш грыбоў зьбіраць, каб і на штраф, і на жыцьцё хапіла».
Хадзіць у лес Раіса не баіцца. Нездарма ж кажуць: баючыся ваўкоў, застанесься без грыбоў. Сустрэне, бывае, лася, а то і зубра. Але не чапае іх, не галёкае, і яны ціхамірна пасьвяцца. Ваўкі, дзякаваць Богу, не трапляліся: улетку ім пажывы і без таго хапае. Горай толькі, што на лясных дарогах неспадзявана зьяўляюцца «УАЗікі» лясной аховы: тут ужо пільнасьці ня страчвай, бо пападзеш, як Жучка ў студню.
«Думаеце, мне гэта трэба — па лесе шастаць, ногі біць? — пытаецца Раіса і сама ж адказвае: — А ніколечкі! Жыцьцё гоніць у лес».
Ахоўнікі лавілі ў запаведніку
У Грушным, суседніх вёсках Просмычы, Савічы ўсе, хто мае сілы, зьбіраюць грыбы ды ягады — і ніякія «зоны» ім не перашкода. Бывае, пераходзяць нават «шлях» — старую шашу Брагін — Камарын, за якой ляжыць радыяцыйна-экалягічны запаведнік.
«Пару разоў ахоўнікі лавілі мяне ў запаведніку, — прыгадвае 45-гадовы вясковец Віктар Галаваха. — Штрафавалі за збор грыбоў. А я з гэтых лісічак жыву. У мяне цукровы дыябэт ды іншыя балячкі. У 2014-м прызналі інвалідам трэцяй групы, а праз год адабралі інваліднасьць. Гомельская МРЭК параіла лёгкую працу, а ў нас, у Грушным, ні лёгкай, ні цяжкай працы — аніякай».
Віктар дадае, што за ваколіцай аграрнае таварыства «Чамярыскі» аднаўляе закрытую пасьля чарнобыльскай катастрофы жывёлагадоўчую фэрму, каб гадаваць цялушак. Але там толькі два работнікі і спатрэбіліся.
Вакол вёскі Двор-Савічы землі абрабляе саўгас «Камарынскі». Тэхніку яны ганяюць ажно з самога мястэчка Камарын — амаль за чатыры дзясяткі кілямэтраў. Тутэйшы люд ім таксама не патрэбен.
«Па здароўю я, канечне, ужо ня здолею на трактары рабіць, — скрушна заўважае Віктар. — А іншага занятку няма. Увесь наш даход разам з маці — яе пэнсія ды тыя невялікія грошы, што зараблю на лісічках. Дык скажыце, буду я глядзець на радыяцыю, зьбіраючы грыбы, ці не?»
Маці Віктара, Тамара Апанасаўна, бядуе, што ня можа нічым дапамагчы сыну:
«Я ўжо не магу нават тыя ж лісічкі зьбіраць. А калі памру, то сын застанецца без капейкі. Адзін, хворы такі. І да пэнсіі яму яшчэ як да неба. Калі б не зьнялі інваліднасьць, то хоць 120 рублёў меў бы».
Цэзій і стронцый
Лёс свайму сыну вяскоўка Тамара, можна сказаць, выбрала сама, калі пасьля чарнобыльскай катастрофы не скарысталася магчымасьцю перасяліцца з сям’ёю з Грушнага ў чысьцейшыя мясьціны Беларусі. Цэзію тут выпала небагата, у межах 5 кюры, а вось са стронцыем не пашэнціла. Гэтым радыеактыўным ізатопам зямля моцна ўсеяная — 1,7 кюры на квадратны кілямэтар. Ня лепшая сытуацыя са стронцыем-90 і ў Просмычах, Двары-Савічы, дзе многія жыхары засталіся жыць і пасьля Чарнобылю, не пакінулі свае сядзібы.
Па другі бок «старога шляху» на Камарын, куды нярэдка вяскоўцы заходзяць у пошуках грыбоў, стронцый перавышае ўжо 2 кюры на квадратны кілямэтар, у Новым Сцепанове і таго болей — 3,7 кюры.
Стронцый грыбы паглынаюць з глебы ня так моцна, як цэзій, але ж і з арганізма чалавека ён, калі трапляе, па сутнасьці, не выводзіцца — асядае ў касьцях. Калі верыць навуковым дасьледаваньням, сярэдняя колькасьць радыеактыўнага цэзію ў грыбах пры забруджваньні тэрыторыі 2-5 кюры (акурат як вакол Грушнага) складае 3400 бэкерэляў на кіляграм — у 9 разоў вышэй за дапушчальны санітарны ўзровень.
«Мы як каладзкія жукі»
Яшчэ адзін зьбіральнік грыбоў у Грушным — 52-гадовы Рыгор.
«Грыбы зьбіраю, каб было за што купіць хлеба ды цыгарэт. А прозьвішча не скажу. І фатаграфавацца ня буду. Раней я ў пошуках грыбоў пераехаў беларуска-ўкраінскую мяжу. Памежнікі застукалі. Дык мяне столькі пацягалі, што ў той бок і глядзець ужо ня хочацца», — тлумачыць мужчына.
Рыгор толькі што зь лесу. Езьдзіць на ровары. На багажніку прымацаваны ладны кашэль, напоўнены да краёў лісічкамі. Буйнымі й прыгожымі на выгляд.
«Думаю, кіляграмаў сем заважыць, — падсумоўвае вясковец. — Гадзінаў шэсьць зьбіраў — чатырнаццаць рублёў ужо зарабіў».
Бывае, Рыгор бярэ з сабою ў лес сваю грамадзянскую жонку Ніну. Удваіх зьбіраюць больш.
Лісічкі на радыяцыю правяраюць аптавікі
Лісічкі ў Грушным на радыяцыю не правяраюць: бяруць дык бяруць. Скупшчыкі адразу засыпаюць іх у кадушкі, заліваюць салёнай вадою. Правяраюць на радыяцыю аптавікі — ужо калі прамыюць у салёнай вадзе і зробяць мінімальную тэрмічную апрацоўку.
«Мы й самі грыбы спажываем — смажым, у суп дабаўляем. Прывыклі да радыяцыі, як каларадзкія жукі да атруты. Нам ужо без радыяцыі й грыбы нясмачныя», — спрабуе жартаваць вясковец.
Рыгор тутэйшы, родам зь недалёкай вёскі Піркі, якую выселі ў чэрвені 1986 году. У тую вясну Рыгор толькі ажаніўся, а на пачатку лета апынуўся з маладой жонкаю ў Акцябрскім раёне. Думаў, што прыжывецца, бо ў дзевятнаццаць гадоў ужо меў спэцыяльнасьці кіроўцы, токара, трактарыста.
«Уладкаваўся токарам у майстэрню калгасу імя Леніна, — успамінае вясковец. — Месяц папрацаваў, выдаюць грошы — 45 рублёў. Пытаюся: „За што прэмія?“ Бухгальтарка таксама дзівіцца: „Гэта ня прэмія, гэта заробак“. Ну, я адразу й звольніўся, пераехаў з жонкаю ў Хойніцкі раён. Нарадзілі двое дзяцей. Але сямейнае жыцьцё не ўдалося, і я ўжо адзін прыехаў у Грушнае, дзе пуставала нямала хатаў».
Калі быў маладзейшым, езьдзіў на заробкі ў Расею. Цяпер галоўнай крыніцай даходу застаюцца грыбы ды збор мэталялому. Бывае, пэнсіянэрам патрэбна дапамога па гаспадарцы — клічуць і заплацяць пяцёрку ці дзясятку. Дык на лісічках лацьвей зарабіць.
На нейкую сталую працу ў найбліжэйшым ад Грушнага сельгаспрадпрыемстве «Чамярыскі», да якога, аднак, два дзясяткі кілямэтраў, Рыгор нават надзею страціў. І да пэнсіі вяскоўцу сама меней адзінаццаць гадоў.
«Якая там пэнсія?! Год-два — і да сваёй вечнай хаты», — Рыгор ажыўляецца, круціць з газэты самакрутку, акідвае позіркам кашолку з залацістымі лісічкамі. І адразу неяк не зразумець, чаго ў гэтым позірку больш — надзеі ці безвыходнасьці.
