Кожны сьвятар вам скажа, што чым большая пагроза навісае над нашым жыцьцём, чым гэтае жыцьцё цяжэйшае, тым з большай ахвотай мы арыентуемся на вечнасьць, спадзяемся на яе. Здараюцца, штопраўда, і выпадкі суцэльнага адчаю. У сярэднявеччы людзям жылося непараўнана больш цяжка, чым цяпер, і таму жыцьцё пасьля сьмерці ім здавалася больш відавочным, натуральным і дасягальным. Доказ таму – “Боская камэдыя” Дантэ або фрэска Апошняга суду ў Сыкстынскай капэле ў Ватыкане. Калі ж чалавек жыве добра, заможна і спакойна – тады яму зусім ня хочацца прызнаваць відавочны факт – а менавіта, што сьмерць набліжаецца, што яна не за гарамі. Тэолягі кажуць, што чым больш чалавек укаранёны ў гэтым жыцьці, тым больш яно мае характар экзыстэнцыяльнай безвыходнасьці. Толькі гэтым можна путлумачыць, чаму менавіта ў найбольш разьвітых і заможных краінах сьвету самы высокі працэнт самазабойстваў.
У сёньняшнім сьвеце можна добра бачыць, як уласьніцтва паглынае глыбіню і насычанасьць нашага жыцьця. А што ж тады ёсьць сапраўдным яго багацьцем, і чаму вялікія мастакі пераконваюць нас, што адна глыбока перажытая пакута можа выклікаць большае натхненьне, чым дзясяткі перажытых асалодаў? У адной заходняй краіне студэнты-філёзафы вырабілі вялікі плякат з выявай шыкоўнай вілы і падпісалі побач зь ёй: “Шчасьце ў цану не ўваходзіць”. Пры гэтым сучасная тэалёгія не заклікае, вядома, апяваць пакуты і бядоту. Нам прапануецца адно ня бачыць у сваіх праблемах і цяжкасьцях толькі і толькі нэгатыў, або нават прыкметы нейкага пракляцьця. У ідэале трэба ўспрымаць усё як дар і нават у бядоце і нягодах спрабаваць жыць сумленна і з надзеяй на Хрыста. Царква перакананая, што калі вочы вернікаў будуць скіраваныя на Хрыста, то гэта здолее ў нябачны спосаб узбагаціць, вызваліць і паглыбіць іх жыцьцё аж да поўні быцьця.
А як практычна сьвятары вучаць вернікаў жыць з адчуваньнем вечнасьці? На маю просьбу сваё разуменьне жыцьця зь вечнасьцю прадстаўляе Апостальскі візытатар для беларусаў замежжа айцец Аляксандар Надсан.
(а.Надсан: ) "Адчуваньне вечнасьці ёсьць глыбокае і асабістае. Трэба гэтым жыць ужо цяпер. У нас тут быў адзін брат-латыш, памёр на рака. Быў вельмі пабожны, ведаў сваю працу і капліцу. Калі ўжо ляжаў у шпіталі, ён ня меў ніякіх ілюзіяў, што выздаравее. Памятаю, я яго адведаў, кажу: "Ну, брат, як ты адчуваесься?" Ён кажа: "Нічога". Усьміхаецца і кажа: "Пабачымся яшчэ, там..." Разумееш, ён жыў і быў упэўнены ў тым, што будзе далей жыць з Богам, а тут – гэта пачатак такога жыцьця. Але ведаеш, кожнаму цяжка думаць, што на зямлі канчаецца жыцьцё – так што нешта ёсьць у самім чалавеку. Але і хрысьціяне, і вернікі іншых канфэсіяў ведаюць, што гэта не канец, а толькі пачатак. Хоць што такое вечнасьць? Адчуваньне вечнасьці вельмі цяжкае, бо мы ня можам сабе гэта ўявіць – як гэта жыць вечна? У цяперашнім жыцьці трэба рабіць высілак ці то ў малітве, ці то ў думках. Таму для нас важнае жыцьцё цяперашняе, бо ад яго якраз залежыць вечнасьць. Калі ты сапраўды верыш у вечнасьць, ты стараесься пражыць жыцьцё так, каб і твая вечнасьць была шчасьліваю. Былі сьвятыя... Але і многія людзі нашыя простыя гэтае адчуваньне таксама маюць. Нам, інтэлігентам, гэта адчуваць цяжэй, мы навучыліся шмат якіх рэчаў, яны шмат што перабіваюць у нас, але трэба старацца, рабіць высілак жыць у вечнасьці ўжо цяпер. Не чакаць апошняй хвіліны жыцьця на зямлі, а ўмець жыць у вечнасьці цяпер, у кожную хвіліну жыцьця зямнога. Нехта сказаў... Здаецца адзін біскуп, які мяне рукапалагаў: "Жывем з думкай пра сьмерць, а паміраем з надзеяй жыцьця вечнага". Тое самае я бычыў у нашага добрага айца Язэпа Германовіча, калі ён паміраў. Я памятаю, які ён быў актыўны, зьлёг толькі пару дзён перад сьмерцю. Яму цяжка было гаварыць, дык ён напісаў картачку: "Пакіньце мяне паміраць у супакоі". Ён быў прыгатаваны да гэтага. Для яго сьмерць не была страшнай, бо ён ішоў да Таго, з Кім жыў праз усё сваё жыцьцё – да Госпада свайго".
Вось такія думкі пра вечнасьць айца Аляксандра Надсана. Як ён сказаў, трэба рабіць высілкі ўжо сёньня, бо менавіта ад нашага сёньняшняга жыццья залежыць вечнасьць. Айцец Аляксандар Надсан прывёў таксама цікавы афарызм уніяцкага біскупа, які яго рукапалагаў у сьвятары. Той біскуп сказаў, што жыць трэба з думкай пра сьмерць, а паміраць трэба з надзеяй на вечнасьць.
У рэальным сьвеце, калі людзям памірае нейкі блізкі чалавек, яны пачынаюць іншымі вачыма глядзець на пэрспэктыву вечнага жыцьця. Калі людзі цяжка хварэюць, робяцца інвалідамі або перасягаюць рысу сярэдняга веку – зноў жа яны пачынаюць задумвацца аб вечнасьці. І вось калі на жыцьцё чалавека пачынае выразна ўплываць думка, што яго адказнасьць сягае нашмат далей, чым тыя два квадратныя мэтры на могілках, якія атрымае некалі кожны з нас, тады ён пачынае раптам дараваць і перамяняцца, стаецца больш актыўным, больш поўна выкарыстоўвае час. А нават і стаецца больш міласэрным... Эвангельскае разуменьне вечнасьці, такім чынам, заклікае нас да актыўнасьці. Зразумела, сьмяротнасьць чалавека ёсьць цяжарам, але зь іншага боку яна дадае чалавечаму жыцьцю прысмак непаўторнасьці і дарослай адказнасьці.
А як беларусы глядзяць на пэрспэктыву вечнага жыццья? Наш карэспандэнт Севярын Квяткоўскі правёў апытаньне на менскіх вуліцах. Ён пытаўся ў людзей, ці вераць яны ў жыцьцё пасьля сьмерці.
(Спадарыня: ) "Апошнім часам задумваюся, што можа быць там. Ня толькі з рэлігійнага гледзішча. Але перакананая, што лепш нам цяпер жыць лепш, чым на тым сьвеце".
(Хлопец: ) "Я веру ў Бога, значыць, я веру, што пасьля сьмерці ёсьць жыцьцё".
(Студэнт: ) "Не задумваўся нават. Пэўна, так... Штосьці ж ёсьць. Усякія выпадкі бываюць. Бо ж, надта ж проста, чалавек паржыў свой век, і ўсё. Штосьці яшчэ ёсьць, іншае".
(Спадар:) "Ня ведаю, я такой філязофіяй не займаюся".
(Спадар:) "Я агностык – і не атэіст, і ня вернік, пасяродку".
(Спадар: ) "Пасьля сьмерці – іншая форма жыцьця, якую мы нашым розумам ня можам усьвядоміць. Інакш было б занадта проста. Усё мае працяг".
(Спадар: ) "Цяжка сказаць веру я, ці ня веру. Няма дадзеных, ні за, ні супраць. Пажывем, пабачым... Дакладней, памрэм – пабачым".
(Дзяўчына: ) "Па-мойму, жыцьцё пасьля сьмерці ўжо пачалося (сьмяецца). Не, насамрэч, веру. Я веру ў Бога. Я праваслаўная, веру што дзесьці там зьверху штосьці ёсьць".
Як няцяжка заўважыць нават з гэтага апытаньня Севярына Квяткоўскага, больш аптымістычна на жыцьцё пасьля сьмерці глядзець вернікі-хрысьціяне. Так іх вучыць іх вера і іх царква.
Нехта мог бы сказаць, што Хрысьціянства зьяўляецца рэлігіяй страху, што яно выпрацоўвае ў людзях эгаізм і жаданьне забясьпечыць сябе пасьля сьмерці. Ясна, што некаторыя хрысьціяне перажываюць сваю веру нэўратычна і да пэўнай меры паталягічна. Але гэта не азначае, што эвангельская вестка пра вечнае жыцьцё зьяўляецца паратункам для баязьліўцаў. Усьведамленьне мэты і адказнасьці выхоўвае чалавека, дазваляе яму жыць праўдзіва, дадае ў нашае жыцьцё трагічную шчырасьць і глыбіню. Вестка пра жыцьцё пасьля сьмерці вызваляе чалавека, бо ўлада любога дыктатара або таталітарнага рэжыму не перасягае межы зямнога існаваньня і часу. Менавіта вера дазваляла людзям пераносіць пакуты ў нацысцкіх лягерах. Як напісаў у адным са сваіх артыкулаў чэскі каталіцкі тэоляг Вацлаў Пасьпішыл, вернікі павінны навучыцца жыць тут і цяпер, не ўцякаць у марах да будучыні і ўспрымаць прысутнасьць вечнасьці як невымоўную глыбіню кожнага імгненьня нашага быцьця. Гэта цяжка, але іншага выйсьця людзі ня маюць. Вацлаў Пасьпішыл заклікае не забывацца, што людзі зьяўляюцца вучнямі і спадкаемцамі Таго, у Кім вечнасьць крытычна, трагічна, выратавальна і пераможна сустракаецца з канкрэтным часам чалавечай гісторыі. Вечнасьць, паводле Пасьпішыла, сапраўды прысутная тут і цяпер пад выглядам асьвечанага хлеба і віна, яна ўвасабляецца і ў царкве, якая сама ёсьць праломам вечнасьці ў часе...
На заканчэньне яшчэ раз нагадаю прыведзеныя айцом Аляксандрам Надсанам словы ўніяцкага біскупа, які некалі яго пасьвяціў у сьвятары. Той біскуп сказаў: “Жывем з думкай пра сьмерць, і паміраем з надзеяй на жыцьцё вечнае...”
