— Ці лёгка навучыцца чытаць-пісаць беларускай лацінкай?
— Лёгка, асабліва калі вы валодаеце клясычным, несавецкім правапісам. Уся справа — у замене эквівалентных літар. У сеціве ёсьць адмысловыя лацінізатары, а таксама і навучальныя матэрыялы.
Важна не натрапіць на фэйкавую лацінку, якіх апошнім часам зьявілася нямала і якія, наадварот, разбураюць згаданую эквівалентнасьць ды спрыяюць разнабою. За праўдзівай лацінкай — вялізная традыцыя і цэлая бібліятэка кніг і пэрыёдыкі пераважна даваенных (да 1939 году) беларускіх выдавецтваў.
— Чаму ў даведніках пра ахвяраў сталінізму абавязкова ўказваюць, калі і якім савецкім органам чалавек быў рэабілітаваны? Хіба гэта сёньня каму-небудзь важна?
— Важна, напэўна, для сваякоў ахвяры ў нейкіх бытавых і цывільных справах. Магчыма і для ўнутранага спакою камусьці істотна, што чалавека афіцыйна прызналі невінаватым. Што да публічнай прасторы і ў маральным пляне гэтыя зьвесткі нічога ня значаць, бо рэабілітавала тая самая ўлада, якая і рэпрэсавала.
— БНР як дзяржава не адбылася. Чаму тады важны акт 25 сакавіка 1918 году?
— Найвялікшы ўчынак, які робіць нацыя ў сваёй гісторыі — крок да сваёй незалежнай дзяржаўнасьці. Гэта як узьнясеньне ў будучыню і сьцьверджаньне сабе і сьвету: Мы ёсьць, з намі трэба лічыцца. Нездарма Дзень незалежнасьці ўва ўсіх народаў — галоўнае дзяржаўнае сьвята.
Калі б не было акту 25 сакавіка, бальшавікі ня вымушаныя былі б пайсьці на стварэньне БССР, і Беларусь заставалася б «Северо-Западным краем» Расеі да сёньня. Больш гэткага шанцу ў нас не было і невядома, калі б у будучыні ён зьявіўся.
— Чаму дыктатары заўсёды чапляюцца за ўладу, а нармальныя прэзыдэнты па сканчэньні кадэнцыі спакойна пакідаюць пасаду?
— Розьніца ў тым, хто куды імкнецца. Першыя баяцца за свае злачынствы трапіць у турму, а другія імкнуцца за свае дасягненьні трапіць у гісторыю.
— Калі ў Беларусі будзе адна дзяржаўная мова, беларуская, што гэта дасьць людзям?
— Па-беларуску загавораць усе службовыя асобы. Міліцыя, судзьдзі, пракуроры, уся чынавенская бюракратыя. Паспрабуйце ўявіць, як гэта будзе, і вы пабачыце, што такія суды проста ня змогуць быць нацэленыя на рэпрэсіі, што такі бюракрат ня зможа свавольна пагарджаць наведнікамі, што такі міністар ня зможа ігнараваць нацыянальныя інтарэсы.
Радыкальна палепшыцца клімат у грамадзтве, зьявіцца павага да чалавека. Гэткі парадак існуе ў дэмакратычных краінах і немагчымы без адзінай дзяржаўнай нацыянальнай мовы.
— Як разумець формулу: ісьціна адна на ўсіх, а праўда ў кожнага свая?
— Гэта формула расейскай улады, яна значыць, што адной праўды — няма. І спадзявацца няма на што, і дамагацца няма чаго. Бо ісьціна падаецца як нешта вузкацаркоўнае. Заўважце, што на іншыя мовы гэтая формула не перакладаецца, бо і праўда, і ісьціна называюцца адным словам — праўда. Калі ж праўды няма, на яе месца прыходзіць хлусьня. Тыя ж «выбары», у праўдзівасьць якіх ніхто ня верыць, тая ж прапаганда замест навін... Выкараненьне праўды з грамадзкага жыцьця тлумачыць усё, што робіць цяперашні рэжым. Ён папросту перастаўляе беларускі паравоз на расейскія рэйкі.
— Ці ёсьць прынцыповае адрозьненьне беларушчыны савецкай ад несавецкай?
— Савецкая адмаўляе беларускую гісторыю, бо пачынае яе з бальшавіцкага перавароту 1917 году ў Расеі. У 1923 годзе савецкі паэт Міхась Чарот пісаў: «Трынаццатай песьняй прарочу Беларусі лапцюжнай славу... Беларусь болей слухаць ня хоча пра Рагнеду і Ізяслава». Несавецкая беларушчына, наадварот, пачынае гісторыю ад Рагнеды і Ізяслава, праз эпоху Адраджэньня (гуманізму) і незалежніцкія паўстаньні 19 стагодзьдзя.
Шмат было спробаў аб’яднаць гэтыя дзьве плыні, але савецкі ген адмаўленьня і комплекс неданацыі перашкаджае ў гэтай справе да сёньня.
Думкі, выказаныя ў аўтарскіх рубрыках, перадаюць погляды аўтараў і не адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
❓ Задайце ваша пытаньне. Telegram: @SvabodaBelarus; Signal: +37068643669
