Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Магільна: “Мы толькі паглядзелі, як Лукашэнка сядзіць на залатых зьлітках, і душою, хаця й атрымліваем мізэр, рады за сваю краіну”


Зьміцер Бартосік, Узьдзеншчына У гэтую вёску я трапіў на Дзяды ў кампаніі са сваім сябрам, мастацтвазнаўцам Сяргеем Харэўскім. Сяргей даўно хацеў наведаць паселішча, у якім колісь праводзіў ледзь ня кожнае лета. Мяне ж ён спакусіў тым, што, зь яго слоў, менавіта ў Магільным я маю мажлівасьць пабачыць сапраўдныя беларускія могілкі.

Магільна раскінулася на Узьдзеншчыне, на маляўнічым беразе Нёмана. Прычым, маляўніча гэты бераг выглядае нават у перадзімовую пару. Вясковыя вуліцы зьбягаюць зь невысокага берага аж да самай вады. І можна толькі ўявіць, якая раскоша тут летам. Магілянскія могілкі разьлегліся ў сасновым бары за вёскай. Жоўты пясочак, лясная ціша і... ледзь не траціна магіл зь беларускаю моваю на крыжах. Як бы па-блюзьнерску гэта ні гучала, але так ёсьць: на магілянскіх могілках я адчуў радасьць і цеплыню. Бо ўпершыню ў жыцьці сустрэў вось такое. Акрамя нас, па кладах хадзіла немаладога веку кабета. Пазнаёміліся, разгаварыліся. Ірына Іванаўна, магілянка, прыйшла адведаць нябожчыка-мужа.

Карэспандэнт: “Ірына Іванаўна, скажыце, на Дзяды сюды й за Саветамі хадзілі?”

Ірына: “Хадзілі. Чаго ж баяцца? Біць нікога ж ня будуць, што ідзём на могілкі. Там была капліца. Але яна згарэла. Бачыце, сьцежачка якая? Усё жыцьцё бацюшка тут сьвянціў яйкі. У 72-м годзе была навальніца. Дык адны казалі, што гэта ад навальніцы, а іншыя меркавалі, што нехта спаліў. Спаліць ніхто тут ня мог”.

Карэспандэнт: “Хапае магіл, падпісаных па-беларуску...”

Ірына: “Па-беларуску. А як жа?”

Старая паглядзела на мяне з такім зьдзіўленьнем, быццам я зваліўся зь Месяца: маўляў, а на якой мове яшчэ беларусам падпісваць магілы блізкіх. Яшчэ адна патомная магілянка, Лідзія Цыбульская, вядомая на ўсё навакольле як казачніца. Казкі прыдумляў яе дзед, казкі ёй распавядала маці. І сёньня старая Лідзія расказвае казкі ў школах і садках. Напэўна, казка ад старой сялянкі, на сёньняшні дзень, -- лепшая прапаганда роднай мовы. Прынамсі, яе словы гучаць куды натуральней за вершаваныя радочкі многіх сябраў новаўтворанага Саюзу пісацеляў. Але тое, што спадарыня Лідзія распавяла мне пра сваё шчасьлівае даваеннае дзяцінства, я таксама ўспрымаў, як казку. Справа ў тым, што Магільнае колісь стаяла на самай мяжы Камунізму. За бліжэйшым лугам пачыналася буржуазная Польшча.

Цыбульская: “Мы жылі на самай граніцы. Мы не маглі паехаць на луг, ня ўзяўшы ў камэндатуры візы. Былі шпіёны. І лавілі людзі шпіёнаў. А яны часта, бывала, у пуню залезуць і там бываюць. Людзі ж іх заўважаць -- і ў камэндатуру адразу”.

Карэспандэнт: “А што ім патрэбна было, тым шпіёнам?”

Цыбульская: “Ведаеце, аднаго разу сяджу на лавачцы. Ішоў адзін. Шпіён! У карычневым касьцюме, хораша адзеты. Гальштук на ём. І чаму ён аказаўся шпіёнам? Адышоўся ён ад нас, а там стаяў паграбок у людзей, саломай пакрыты. І ён нешта ўзяў і кінуў. Тая салома загарэлася. Ну, хто ж гэта? І яго злавілі. Мы дзеці, дапамагалі лавіць шпіёнаў. У лес пойдзем у грыбы, часта бачым – на хвойцы сядзіць. Адны зьбіраюць, а другія пабеглі ў камэндатуру. Адным словам, дапамагалі камэндатуры”.

Сёньняшнія магілянскія дзеткі ўжо, дзякуй Богу, ня ловяць шпіёнаў. І, падобна да таго, даўно не сьмяюцца з тых, хто гаворыць па-гарадзкому. Яны папросту мараць зьбегчы з роднага Магільнага адразу ж пасьля школы. А пра што ж яшчэ марыць, калі вокны школы глядзяць на разваленую калгасную фэрму? Гутарачы з трыма дзяўчатамі-выпускніцамі, я папытаўся, чаго ім не хапае ў Магільным, каб застацца тут жыць.











Вольга: “Мусіць такі прагрэс адбыцца, каб тут зьявіліся ўстановы, што навучаюць пасьля школы. І каб у іх даваліся нармальныя прафэсіі. Патрэбныя дзяржаве. Сучасныя”.

Хрысьціна: “Каб тут былі такія ж пэрспэктывы, як у горадзе. Каб зьвярталі ўвагу на моладзь”.

Ірына: “Каб сучасны Дом культуры зьявіўся, тэатар. Яшчэ што-небудзь такое”.

Адна зь дзяўчат, якая – падкрэсьлю -- ніколі не жыла ў краіне СССР, марыць навучыцца прафэсіі журналісткі. Слухаючы яе развагі, лішні раз пераконваесься, што колішняя савецкая камэндатура яшчэ доўга будзе стаяць на варце сваіх рубяжоў. Але, адрозна ад 20-х гадоў, са сталіцы сюды не даходзяць зьвесткі пра НРМ з “Народным альбомам”.

Хрысьціна: “Любімая тэматыка – пісаць пра знакамітых людзей маёй мясцовасьці, пра якія-небудзь мерапрыемствы”.

Карэспандэнт: “У Вас ёсьць ужо ўнутраны цэнзар, ці яшчэ няма? Што можна пісаць, а што нельга?”

Хрысьціна: “Пакуль такога няма. Таму што ніхто мне не паказваў, не гаварыў, што можна, што -- не. Мне здаецца, з часам я сама зразумею, што можна пісаць”.

Да вайны ў Магільным жыло дзьве з паловай тысячы людзей. Траціну складалі габрэі. Мястэчка, дзякуючы гандлю, шынкам і рацэ, было вельмі жывым. Сёньня тут засталося чалавек 800. Палова хат прададзена ўжо менчукам пад лецішчы. І кошты на нерухомасьць растуць. Самая лядашчая хацінка каштуе сёньня тысячы тры даляраў.

Самы прыгожы дом у Магільным – дом вясковага старасты, Мікалая Стараверава. На сьценах намаляваны кураняты і пінгвіны, у двары грыбочкі, вожыкі і чарапахі, складзеныя з камянёў. Жонка старасты Валянціна, прыгожая жвавая кабета гадоў 60-ці, літаральна выпраменьвае аптымізм.











Валянціна: “Я насаладжаюся прыродай. Я ў такой мясьціне жыву... Каля лесу. А грыбочкі, а ягадкі... А рэчка недалёка... Каб у душы была паэзія. У нас курортная зона. У нас па 600 чалавек адпачывае ўлетку. Увесь Менск --сюды”.

Карэспандэнт: “А дачы тут купляюцца?”

Валянціна: “Купляюцца. Чаму ж не?

Гаспадара вясёлага дамка я знайшоў у сьлясарнай майстэрні, дзе спадар Мікалай вынаходзіў камбайн для збору ягад.

Карэспандэнт: “Цэлая майстэрня”.

Мікола: “Зрабіў сабе. Тут усё маё багацьце. Аж вочы разьбягаюцца”.

Карэспандэнт: “А што Вы робіце тут?”

Мікола: “Хачу зрабіць бабе камбайна ягады зьбіраць”.

Карэспандэнт: “Зьбіраць ягады? А ніхто да Вас да гэтага не дадумаўся?”

Мікола: “Тут праходзяць галінкі, бобкі тут застаюцца. Назьбіраў, высыпаў у вядро -- і зноў шморгай”.

Параіўшы гаспадару запатэнтаваць такое зручнае і неабходнае ноў-хаў, я схіліў старасту да менш вясёлай гаворкі -- пра сёньняшні дзень Магільнага.











Мікола: “Вазьміце Вы калгасьнікаў нашых. Ім няма дзе працаваць. Бо няма ў нас нічога, акрамя кароў. Дояць у нас пяць даярак -- і на гэтым усё. Сьвінафэрма была. Няма. Трактары якія ёсьць -- саляркі няма. А як далей жыць? Набралі крэдытаў. Загналі калгас у глыбокую яму: больш за два мільярды пазыкі”.

Карэспандэнт: “А якія заробкі?”

Мікола: “Мой сын, як працаваў на жніве памочнікам камбайнэра, ён зарабляў і па трыста, і па чатырыста, і па пяцьсот. А вось прыходзіў на тым тыдні да мяне. Пытаюся: “Як жа ж у цябе справы, як праца?” “Ай, – кажа, – бацька, трэба ўцякаць. Бо ў тым месяцы зарабіў 50 тысяч”. А двое дзяцей. А жыць як?!”

Але размову нашу перапыніла аптымістка Валянціна.

Валянціна: “Вазьміце самае простае – наша казна. У нас жа нічога не было. Мы былі бедныя. Мы толькі паглядзелі, як Лукашэнка сядзіць на залатых зьлітках, і душою, хаця й атрымліваем мізэр, рады за сваю краіну. За тое, што ў нас у казьне зьявіліся грошы, зьліткі залатыя”.

Уяўляеце карцінку? Сын зарабіў 50 тысяч. Унукам няма на што цукерку купіць. А мама плача з радасьці за Лукашэнку, які расьсеўся на залатых зьлітках. Не, ня зьліткі, а народ залаты дастаўся Аляксандру Рыгоравічу.

Разьвітацца дазвольце рэплікай настаўніцы беларускай мовы Сьвятланы Хатулёвай. Сьвятлана кожны дзень, у сьцюжу і дождж, езьдзіць на папутках за дваццаць кілямэтраў з райцэнтру ў Магільна, каб вучыць дзяцей той мове, якая гэтай дзяржаве непатрэбна. Дзякуючы такім Сьвятланам, мова яшчэ жыве-такі ў галовах юных вяскоўцаў. І сваю штодзённую шэрую працу магілянская настаўніца не называе адраджэньнем.

Сьвятлана: “Адраджаць трэба тым людзям, якія ня думалі ні пра сваю радзіму, ні пра сваю Бацькаўшчыну. А што такое Бацькаўшчына для кожнага з нас? Гэта мая работа, гэта мае родныя, гэта мая зямля, па якой я хаджу. Іншай у мяне няма. І тым людзям, якія не задумваліся пра ўсё гэта, трэба нешта адраджаць: успамінаць, хто яны, што яны, дзе яны, каму пакінуць імя сваё. Чалавек жыве і, напэўна, ня думае пра будучыню. Я ж працую сёньня, каб пасьля мяне засталася нейкая будучыня”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG