Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці мажлівае зьяўленьне ці стварэньне новага маральнага аўтарытэту беларускае нацыі?


Валянціна Аксак, Менск Паўтары гады Беларусь пражыла без свайго маральнага лідэра Васіля Быкава – ці мажлівае паўтарэньне ягонага фэномэну? Навошта ствараецца “клюб выбітных асобаў” і хто ў яго патрапіць? І ці патрэбныя беларусам увогуле маральныя і духоўныя айцы нацыі? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў нашай менскай студыі шукаюць адказу знаны філёзаф і культуроляг Валянцін Акудовіч і мастак, галоўны рэдактар часопісу “PARTISAN” Артур Клінаў.

(Валянціна Аксак: ) “Ці быў у Вашым дзяцінстве чалавек, які стаўся для Вас бясспрэчным аўтарытэтам? Калі ласка, спадар Акудовіч”.

(Валянцін Акудовіч: ) “Гэта былі самыя розныя і людзі, і нават літаратурныя героі. Але я выдзеліў бы аднаго – знакамітага італьянскага філёзафа-камуніста Тамаза Кампанэла, які напісаў “Горад сонца”, слынную праграмную рэч. Прычым напісаў яе, адбываючы тэрмін турэмнага пакараньня, разьбітымі, раздробленымі пальцамі. Бацька яму ўстаўляў аловак між пальцаў (тады дазвалялася бацькам наведваць сваіх дзяцей у турме даволі часта), і ён пісаў вось такім чынам. Я па сёньня згадваю Тамаза Кампанэла, калі хтосьці кажа, што няма ўмоваў пісаць – тое замінае, гэта замінае. Калі ў чалавека ёсьць прага выкласьці штосьці самае істотнае, самае сутнаснае, ён гэта зробіць у любых умовах. Праўда, прайшлі гады – я зразумеў і адваротны бок “Горада сонца”, і ўжо даўно, напэўна, Тамаза Кампанэла для мяне ня ёсьць тым, кім ён быў у маладосьці”.

(Артур Клінаў: ) “Я не магу вызначыць кагосьці аднаго, іх быў цэлы пантэон. У мастацтве гэта быў Ван Гог, а калі я зацікавіўся філязофіяй, заняўся чытаньнем сур’ёзных кніжак, то гэта былі Макс Шцірнэр, Ніцшэ…”

(Аксак: ) “Пасьля 17 кастрычніка ў прыватнай гутарцы адзін вядомы чалавек сказаў мне: вось жа мы напісалі адозву да беларускага народу, яе падпісалі вельмі аўтарытэтныя людзі, а народ наш, выглядае, і не чытаў гэтае адозвы. Але, як на Вашую думку, ці ёсьць сёньня ў Беларусі людзі, якіх можна назваць маральнымі аўтарытэтамі нацыі?”

(Акудовіч: ) “Я думаю, што няма. Больш за тое, я думаю, што іх ня можа і не павінна быць”.

(Клінаў: ) “А я думаю, што ёсьць. Хоць зараз я магу назваць трыццаць ці больш такіх імёнаў, але па пэўных этычных меркаваньнях ня буду гэтага рабіць”.

(Аксак: ) “Доўгі час значная частка беларускага грамадзтва лічыла для сябе бясспрэчным аўтарытэтам Васіля Быкава. Скажыце, калі ласка, спадар Акудовіч, а да Быкава ці былі ў беларусаў маральныя аўтарытэты?”

(Акудовіч: ) “Калі кінуць позірк у рэтраспэкцыю, на пачатак мінулага стагодзьдзя ці на канец ужо пазамінулага стагодзьдзя, калі пачала фармавацца нацыя, то першы, хто прыходзіць на памяць – гэта Янка Купала. Але ці быў Янка Купала духоўным лідэрам, ці быў ён маральным аўтарытэтам народу, гэта яшчэ пытаньне. Кім бясспрэчна, з майго гледзішча, быў Янка Купала, то гэта гонарам нацыі. Але гэта розныя дэфініцыі – гонар нацыі і яе духоўны лідэр”.

(Аксак: ) “Спадар Клінаў, а якімі якасьцямі такая пэрсона мусіць валодаць ці валодае?”

(Клінаў: ) “Маральны аўтарытэт самасьцьвярджае сябе праз служэньне. Што гэта за служэньне? Гэта служэньне ня ўладзе, ня грошам. І нават не абавязкова – служэньне народу: можа быць, але не абавязкова. Хутчэй за ўсё, гэта служэньне вышэйшым інстанцыям, якія ўмоўна можна назваць нябёсамі, маральным імпэратывам, паэзіяй, багамі… Вынікам гэтага служэньня, на мой погляд, ёсьць пэўны сакральны прадукт. І гэты сакральны прадукт якраз і ёсьць тым адзіным крытэрыем маральнага аўтарытэту, бо калі гэты сакральны прадукт сапраўды мае гэты сакрум, ён становіцца сакральным ня толькі для яго творцы, але й для іншых людзей. І творца гэтага сакральнага прадукту робіцца маральным аўтарытэтам для людзей. Для іх ён робіцца мэдыюмам, які змог гэты сакрум ім перадаць, рэтрансьляваць”.

(Аксак: ) “Спадар Акудовіч, як Вы лічыце, ці валодаюць гэтымі якасьцямі тыя рэальныя асобы, якія былі маральнымі аўтарытэтамі, да прыкладу, для чэхаў Вацлаў Гавэл, расейцаў – Андрэй Сахараў, беларусаў – Васіль Быкаў?”

(Акудовіч: ) “Я – ня містык, але, думаю, бяз гэтага пакліканьня, бяз гэтае харызмы наўрад ці можна заняць гэтае месца, сыграць гэтую ролю”.

(Аксак: ) “Некаторыя маладыя беларускія творцы лічаць, што цяпер трэба, выкарыстоўваючы сучасныя тэхналёгіі, ствараць новага маральнага лідэра. Спадар Клінаў, што Вы думаеце пра такія намеры моладзі?”

(Клінаў: ) “Ніякімі піяр-тэхналёгіямі лідэра ня створыш. Палітычнага – можна, духоўнага – наўрад ці...”

(Аксак: ) “Прабачце, што перапыняю, але я ведаю, што ў вас ёсьць ідэя стварыць нешта накшталт клюбу вядомых у сваіх колах людзей. Дзеля чаго? І чым яны там будуць займацца?”

(Клінаў: ) “Не. Гаворка ня йдзе пра клюб. Гэтая ідэя палягае ў тым, што ў сытуацыі сёньняшняе маральнае пустэчы ў грамадзтве людзі – а я маю на ўвазе перад усім людзей культуры, якія сьцьвердзіліся ў пэўных сфэрах – мусяць аб’яднацца і ўзяць на сябе адказнасьць за нацыю, за народ. У гэтым няма ніякага ноў-хаў, такая сыстэма, структура існуе ў кожнай краіне. А калі ўжо зазірнуць у архаічныя часы, то маю на ўвазе нешта кшталту касты жрацоў. Бо маральныя аўтарытэты, яны – мэдыюмы, яны і ствараюць гэтую касту жрацоў ці сьвятарных кароваў, на якіх і кладзецца сур’ёзная маральная адказнасьць за нацыю. Гэта ня будзе фармалізаваная арганізацыя”.

(Аксак: ) “Спадар Акудовіч, што Вы думаеце пра такую ідэю?”

(Акудовіч: ) “Ёсьць сход інтэлігенцыі, ці як там правільна называецца гэтае згуртаваньне. Там сабралі яркіх прадстаўнікоў беларускае інтэлігенцыі – сход гэты існуе ўжо колькі часу, а ці зьмяніў ён сытуацыю, ці стварыў поле маральнасьці, аўтарытэтнасьці, духоўнасьці, я не перакананы. Якраз гэты прыклад для мяне ставіць пад сумнеў і ідэю Артура.

Але мой сумнеў палягае значна глыбей. Разумееце, беларусы – гэта сацыяльная нацыя, калі так можна сказаць. Гэта нацыя не культуры, а нацыя зямлі, лесу, поля. Для беларусаў культура, тэатар, кніга, карціна, нешта яшчэ з гэтага шэрагу ня ёсьць істотным, ня ёсьць вызначальным. Таму я з пэўным сумневам стаўлюся да таго, што вось гэтыя культурніцкія эліты стануць маральным аўтарытэтам для ўсёй нацыі, якая жыве абсалютна ў іншай прасторы.

Вось яшчэ прыклад. У мінулым нумары газэты “Наша Ніва” была вялікая гутарка з айцом Надсанам, і ў рэдакцыйным уступе ён названы духоўным лідэрам беларусаў. Я страшэнна паважаю айца Надсана, я проста захоплены гэтым чалавекам, але ведаеце, чаму ён ня можа быць духоўным лідэрам беларусаў? Таму што беларусы – не рэлігійны народ, таму што містычная складовая беларусаў вельмі маленькая, вельмі слабая. І чалавек, які рэалізоўвае сябе, фантастычна рэалізоўвае, у полі рэлігійнага жыцьця, якое для беларусаў ёсьць недзе на ўзбочыне, гэты чалавек, які ён ня быў бы вялікі, ня можа стаць лідэрам для ўсіх беларусаў, якія арэлігійныя. Гэты прыклад я згадаў дзеля таго, што і дзеячы культуры ўжо ня могуць больш ніколі прэтэндаваць на ролю маральнага канону, таму што яны ў цэлым знаходзяцца наўзбоч цела нацыі”.

(Аксак: ) “Ёсьць што запярэчыць на гэта, спадар Клінаў?”

(Клінаў: ) “Зь некалькімі пунктамі я ня згодны. Па-першае, можна было б казаць, што беларусы – ня нацыя культуры, але гэта датычылася б культуры той Беларусі, якая ўжо зыходзіць, вясковай. Цяпер Беларусь – гэта горад. У горадзе – гэта ўжо нацыя культуры, для якой культура важная рэч. Таму я якраз і кажу пра новыя генэрацыі, для якіх культура зямлі і лесу ўжо мала значыць. Таму перш за ўсё я раблю акцэнт на іх.

Па-другое, што тычыцца сходу інтэлігенцыі, то я лічу, што ягоная генэральная ідэя абсалютна слушная. Іншае пытаньне, што я, паўтараю, ня стаўлю мэты стварыць падобную арганізацыю ці яшчэ адну такую арганізацыю. Гаворка ідзе, каб знайсьці мэдыяльныя мэханізмы ўплыву, разьлякалізаваць гэтых выбітных дзядзькаў, якія сёньня лякалізаваныя ў вузкай інфармацыйнай прасторы. Неабавязкова групаваць іх у нейкія структуры, а зрабіць іх вядомымі якраз па-за гэтымі структурамі, пашырыць уплыў іх сакральнага прадукту на грамадзтва.

І трэцяе, што тычыцца айца Надсана. Цалкам згодны, што беларусы – не рэлігійная нацыя, таму я і лічу, што тут няма сэнсу будаваньня нейкага аднаго дужага фэномэну. Так ці інакш, айцец Надсан, безумоўна, аўтарытэтны ў сваіх колах, нехта аўтарытэтны ў іншых… З гэтых каморак якраз нацыя і складаецца. Няхай яны будуць па дзесяць-дваццаць, сто, тысячу чалавек, але калі яны выбудоўваюцца ў пэўны шэраг і пэўны пласт, тканіну, то зь іх і складаецца нацыя. Таму я вось якраз і кажу пра калектыўны вобраз маральнага аўтарытэту, не пэрсаналізаванага на некім адным”.

(Акудовіч: ) “Разумееце, што здарылася апошнім стагодзьдзем… Цывілізацыя культуры ператварылася ў культуру цывілізацыі. А культура цывілізацыі культуру ў тым разуменьні, пра якое мы гаворым, не прымае. Культуры цывілізацыі не патрэбныя духоўныя айцы, не патрэбныя вялікія мастакі, не патрэбныя філёзафы, не патрэбныя паэты. Ёй патрэбныя – максымум – палітыкі, служкі мас-мэдыяў і дзеячы поп-культуры, розныя там сьпевакі, анэкдотчыкі… І таму зноў гэтыя выбітныя людзі, гэтыя маральныя аўтарытэты, сабраныя ў нейкія соты, вульлі, каморкі, ці паасобку, ці разам, яны апынуцца там жа, спадар Артур – на ўзбочыне, на ўскрайку, зноў яны будуць незапатрабаваныя…”

(Клінаў: ) “Я больш аптымістычна на гэта гляджу, бо лічу, што адзіным мажлівым шляхам у гэтай сытуацыі ёсьць сытуацыя падвойнага тэксту. Трэба проста ў гэтую сфэру поп-культуры актыўна ўваходзіць са сваім тэкстам, рабіць яго двухпавярховым, захоўваць у ім сакральнасьць і важнасьць, і ствараць другі паверх, які можа чытаць масавая аўдыторыя. Калі ісьці такім шляхам, то я думаю, што мы маем шанец”.

(Аксак: ) “Маем шанец” – на гэтай стрымана аптымістычнай фразе і завершым нашую дыскусію”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG