Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Лябёдка на рацэ Лебядзе, што ў Нёман упадае


Віталь Сямашка, Шчучынскі раён Новая перадача сэрыі “Палітычная геаграфія”.

Калі ад Жалудка, як называюць мястэчка на шчучынскі манер, вы зьвернеце на запылены прасёлак на Ашмянцы, а пасьля здолееце не зусім растрэсьціся на ямінах, яны штокрок у Барцяках (там неяк прайшла калёна савецкіх танкаў), дык патрапіце на сьцяжыну, паабапал якой рапс ды лубін у рост чалавека. Кілямэтраў празь сем яна вывядзе вас на раздарожжа, дзе стаяць крыж ды кінутая хата. Але вы так і ня ўбачыце ўказальніка месца, якое шукаеце. Аж пакуль ня зойдзеце ў адную з тузіну хатаў, што стаяць пасярод палёў на кілямэтровай адлегласьці адна ад аднае. Там, мабыць, пачуеце-такі: вы ў Лябёдцы.

(Карэспандэнт: ) “А чаму Лябёдку Лябёдкай назвалі?”

(Люцына: ) “Рака Лебяда ў Нёман упадае. І расьце ў нас лебяда, як дрэвы. На сотках ня выпаліш, у рост чалавека! Мо з-за таго й Лебяда…”

(Карэспандэнт: ) “Але ласкава назвалі — Лябёдка!”

(Люцына сьмяецца: ) “Лябёдка — чыста па-беларуску… Быў калісьці тут маёнтак, нейкі пан і абслуга, распрадаў гэту зямлю. Потым там войт Скабэйка жыў, дык гэта я застала, таксама многа зямлі меў. Як мэр гораду над намі ўсімі быў гэты войт. Потым у турме памёр пры камуністах, за Сталіным. А сын самы малодшы ёсьць тут…”

75-гадовая Люцына Францаўна распавяла, што ў 1950-я гады з засьценку хацелі зрабіць вёску, але, як той казаў, усё сапсавала кватэрнае пытаньне — дзяржава не дала ніякай дапамогі навасёлам. І тыя зьехалі. Скажу адразу, што і галоўная мэта маёй вандроўкі таксама не была дасягнутая. Хоць усім дванаццаці бабулькам, што жывуць у Лябёдцы, я задаваў аднолькавае пытаньне…

(Карэспандэнт: ) “Пра братоў Іваноўскіх ня чулі?”

(Галасы: ) “О, ня нашая памяць… Не, не, ня чулі, ня ведаем… Я ня ведаю, нічога ня чула пра Іваноўскіх”.

Так што ў Лябёдцы мне давялося для яе жыхароў, так бы мовіць, выконваць ролю першаасьветніка. Бабулькі зь цікаўнасьцю слухалі мае расповеды пра шляхецкі старабеларускі род Іваноўскіх, вядомы з 16 стагодзьдзя пад гербам “Рагаля”, што меў маёнткі ў васьмі ваяводзтвах ВКЛ . Іваноўскія былі старастамі, скарбнікамі, стольнікамі ды гараднічымі. Але Лябёдка, па ўсім відаць, перажыве сваё існаваньне і застанецца ў памяці нашчадкаў як месца, дзе нарадзіўся Вацлаў Іваноўскі — заснавальнік Беларускай рэвалюцыйнай партыі, апрацоўнік першага буквару сучаснае беларускай мовы. Як стваральнік выдавецтва “Загляне сонца і ў нашае ваконца “, што фактычна адкрыла Янку Купалу. Прафэсар Варшаўскага ўнівэрсытэту і, нарэшце, бургамістар Менску, забіты партызанамі ў 1943-м.

68-гадовая Леакадзія Каляда распавяла, што сувязь пакаленьняў перарвалася ў мястэчку ў 1930-я гады, калі лебядкоўцы масава зьехалі на заробкі ў Амэрыку. Праўда, спачатку я запытаўся ў спадарыні Леакадзіі:

(Карэспандэнт: ) “А хто ж гэта вам прозьвішча такое сьвяточнае даў?”

(Леакадзія, сьмяецца: ) “Гэта муж быў Каляда. Бацька яго быў у Амэрыцы, там і далі. Езьдзіў працаваць. Ён прыехаў сюды ў госьці, і мяжу закрылі — усё. Так ён і застаўся тут. Там грошай шмат зарабіў. Там тыя грошы й засталіся — шкадаваў, бедны… Але і так 16 гектараў зямлі купіў. Ой, тут ніякай справядлівасьці няма — падманваюць, ашукваюць ды больш нічога”.

(Карэспандэнт: ) “Думаеце, уся ўлада ашуквае?”

(Леакадзія: ) “Уся. І Лукашэнка таксама”.

(Марыя: ) “Ад Лукашэнкі напраўду нейкія прамыя зьдзекі. Ну далі бы транспарт гной вывезьці — ведаюць, адзінокія жанчыны, чаму ім ня даць якойсьці дапамогі?! Калі да начальніка падыдзеш, дык вух-вух-вух — не акажацца. Як хочаш, так і жыві…”

Гэта на ровары пад’ехала ды ўключылася ў размову Марыя Сушко. У Лябёдцы яна маладзейшая за ўсіх. Яна аднекуль цягнула тры мяхі сечкі для кароўкі. Дапамагаю дайсьці да хаты, дзе знаёмлюся зь яе сястрой Гэляй — жывуць удвух. Па двары ходзяць у гумовых ботах, бо ўвесь двор завалены гноем. Пытаюся, чаму:

(Гэля: ) “Карова навязаная стаіць, дажджы пайшлі, усё заліла… У брудзе прападаем”.

(Карэспандэнт: ) “Аўталаўка мо якая прыходзіць?”

(Марыя: ) “Цяпер мала людзей, няма да каго прыходзіць. Я, прыкладам, зьежджу на ровары, куплю вось гэтым хатам. А ўзімку нясу мяшок на плячах — таму хлеба, таму булку. А пад той крыж не пад’яжджае, ніхто ня будзе траціць паліва”.

(Гэля: ) “А што за пэнсія 70 тысяч?! Бо раней была малая зарплата. А хто вінны ў гэтай маленькай зарплаце?! Гэта страшна, кожны дзень тут — кашмар…”

Падыходжу да перакошанай хаціны, дзе жывуць таксама сёстры, абодвум за 80, спадарыні Леакадзія ды Ірэна Міцко. Моцна хворыя, бязь лекаў, з хаты амаль не выходзяць.

(Ірэна: ) “Пэнсія? Якое тут, мілы, рэгулярна… Калі грошы маюць, тады вязуць. А дровы самі купляем”.

(Леакадзія: ) “А здароўя няма ніякага. Сваіх ня маем дзяцей, а родныя — памрэш, дык мо прыедуць”.

Яшчэ адная сустрэча — з 36-гадовым, бамжаватага выгляду Антонам Пуцком. Нідзе не працуе. Жыве на пэнсію спаралізаванага бацькі ды маці, што мае хваробу Паркінсона.

(Антон: ) “Карова, каты, качкі, куры — усё трымаем. А во мая бульба, дрыгва раней была, роў вырылі. Гаспадарку трымаюць у засьценку, хто можа, а хто не — не трымае…”

На разьвітаньне зь Лябёдкай пытаюся ў вядомай ужо Люцыны Францаўны:

(Карэспандэнт: ) “А як вы думаеце, будуць такія засьценкі выжываць ці памруць з апошнімі жыхарамі?”

(Люцына: ) “Канечне, памруць. Як я памру, каб і не стаяла гэтае страхоцьце! Лябёдкі ня будзе, будзе адная Лебяда. А мы дажываем”.

Жыхары Лябёдкі ў літаральным сэнсе не паміраюць з голаду, бо побач вёска Барцякі, куды яшчэ прыходзіць аўталаўка і дзе векавыя дрэвы ствараюць прыцемкі ў самы сонечны дзень. Тут жывуць 43 чалавекі, зь іх толькі 11 працуюць. Пры гэтым хаты стаяць часам за 4–5 мэтраў адна ад адной.

Пачуўшы сабачы брэх ды ўбачыўшы на двары грузавік ГАЗ-53, заходжу ў хату наўздагад ды знаёмлюся са спадарыняй Санюковіч. Веру Фёдараўну месьцічы, як аказалася, абралі старастай. Таму, як той казаў, за язык яе цягнуць не даводзіцца. Найперш спытваю, чаму так шчыльна пабудаваныя дамы.

(Санюкевіч: ) “Бачыце, раней не давалі вялікіх пляцаў, гэта цяпер па гектары зямлі. Па-сямейнаму ішло. Вось Пашуковы — участачак вам, тут і будуйцеся. Пашукоўшчына ў Барцяках! Хаты густанаселеныя, усе пэнсіянэры, інваліды. Ніхто іх не глядзіць. Адзін тэлефон стары, ня робіць. Выходзілі аж на Горадню, ня могуць наладзіць. А як прыйдзецца увосень ці ўзімку газ правесьці ці “хуткую” выклікаць ці, ня дай Божа, быў у нас пажар у вёсцы — праз 7 кілямэтраў людзі прылецелі ратаваць, а ў нас не рабіў нават тэлефон, і не было каму тушыць. Во мы з гэтым сьляпым — я цягала ваду, брала выварку і яго цягнула разам, так і тушылі… Дарога лядашчая, узімку няма каму пачысьціць. Зьвярталася ў пассавет, там нуль увагі. Добра, што дзіцячы доктар у нас, ёсьць да каго зьвярнуцца”.

Заходжу да Алены Буталевіч. Машына, што забірае яе на працу ў Жалудок — бадай, адзіная магчымасьць выбрацца ў сьвет. Аўтобусы пасьля памянёных савецкіх танкаў сюды даехаць ня могуць. Аднак лепшага жыцьця Алена Станіславаўна, як і ўсе барцякоўцы, шукаць ужо не зьбіраецца.

(Буталевіч: ) “Мне 44 гады, што мне да пэнсіі… Сто даляраў я атрымліваю, але сёньня паехала касмэтыкі сабе набрала, і ўсе грошы — жах!”

(Карэспандэнт: ) “Тым ня менш, вас ратаўніцай называюць у вёсцы…”

(Буталевіч: ) “Ну, просяць у мяне ціск памераць, гіпэртанічную крызу здымаю, калю ўколы. Ідуць днём і ноччу. І ў чатыры, і ў пяць раніцы падымуць — бах, бах! Хворыя людзі…”

Даведаўшыся пра прыезд карэспандэнта Радыё “Свабода”, падышлі іншыя месьцічы. Ян Макарэвіч, беспрацоўны, да прыкладу, тут жа выявіў свае краязнаўчыя здольнасьці:

(Макарэвіч: ) “Тут калісьці вялікі бор быў. Пайшла назва — Барцякі. Пасьля лес выкарчавалі, дрыгву асушылі…”

Марыя Бурэвіч, даярка, літаральна зацягвае мяне да сабе. У адным пакоі тут невядома як умяшчаюцца аж восем чалавек. Ім насамрэч ёсьць за што наракаць на ўладу ды жыцьцё.

(Марыя: ) “Асабліва ўзімку, па бездарожжы, трэба ісьці 3 кілямэтры да фэрмы па пояс у сьнезе — ніхто ня чысьціць. Пасадка бульбы, самі наймаем апрацоўваць. Буракі нахабна прымушаюць браць: хочаш ня хочаш, ёсьць здароўе ці няма здароўя…”.

(Макарэвіч: ) “У мяне жонка інфаркт атрымала, буракі далі — бо ты зямлю бярэш. А дапамогі ніякай! Хочаш рукамі, хочаш зубамі — дзяры! Я б узяў у рукі ўладу, быў бы горшы, як Лукашэнка — як Сталін! Убачыў, хто робіць — той жыве. Хто ня робіць, той не жыве! Кінуў працу з-за таго, каб не рабіць. Буду днём спаць, ноч красьці, гавару адкрыта!”

Настрой зьмяніла барцякоўская доўгажыхарка — 90-гадовая цётка Гэля, яна якраз зрабіла вячэру:

(Гэля: ) “А як некалі парсючка заб’еш нявелькага, тыдняў шэсьць. І возьмеш сярэдзіну, пячонку тую, накрышыш усяго, утушыш, і файна некалі гэдак рабілі!”

(Марыя: ) “Індычае мяса — самае смачнае! Абжарыць, патушыць, морквы, соўса таматнага, каляндры, пятрушкі, часныка. Ну і гусяціна вельмі смачная, калі зь яблыкамі затушыць ды ўнутранасьці на мясарубку задзелаць — ой, смачна…”

Мой самотны настрой зьмяніўся, калі выяжджалі зь вёскі. Дзіва дзіўнае пакаўзаў усё той жа Ян Макарэвіч. На тэлеграфным слупе было вялізнае бусьлінае гняздоўе. Зь яго паважна выглядаў бацька-бусел ды два маленькія бусьляняты. Ніжэй на тры ўзроўні ішлі гняздоўі шпакоў ды вераб’ёў! Ян расказвае:

(Макарэвіч: ) “У 74-м годзе прылецеў бусел, сеў на слуп. Прыехалі электрыкі, хацелі скінуць, не далі мы. Я нагроб сьмецьця — бусел усё яго перанес на гняздо, ня трэба было тачкай вазіць. У дзюбу, і пакрысе. Не адзін прараб ня зробіць такога на слупе. Шчасьце ў нас у вёсцы — буслы. Яны пастаянна вяртаюцца. І мы чакаем іх у нашых Барцяках”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG