Выраз “паміж ліхам і горам” ведаюць усе, гэтак бывае, што зьлева дрэнна, і справа ня лепш. Для Аўгеньні Сьвідэрскай ліха — гэта ясень, а гора — гэта ліпа. А тое, што паміж імі — гэта небясьпечнае жыцьцё ў хаце. Дастатова моцнага ветру — і велічэзныя высахлыя дрэвы ў любы момант могуць накрыць дом. І тады здарыцца бяда.
(Сьвідэрская: ) “Там ліпа стаіць, а тут — ясень. Яны могуць заваліцца. Гэта горш за ўсё. Падавалі, скрозь пісалі, а ніхто ня едзе”.
(Карэспандэнт: ) “А сельсавет пра жыхароў клапоціцца?”
(Сьвідэрская: ) “Каб я не была маці, можа б, хутчэй паклапацілася б. А як яна пра мяне паклапоціцца?”
(Карэспандэнт: ) “А вашая дачка хто?”
(Сьвідэрская: ) “Старшынёй сельсавету”.
(Карэспандэнт: ) “Вось вы бы ў сельсавет і зьвярнуліся”.
(Сьвідэрская: ) “А што той сельсавет? Яны скажуць, каб зьвярталіся ў раён”.
(Карэспандэнт: ) “Вы маці старшыні сельсавету. Можа, вас болей паслухаліся бы?”
(Сьвідэрская: ) “Увогуле, колькі я жыву, ні да воднага старшыні не зьвярталася. А да дачкі зусім не зьвяртаюся. Тады скажуць: “Як для маці, дык і паслухалася”. Таму я й не зьвярталася”.
Верагодная небясьпека зь неба была, ёсьць і будзе. Аўгеньню Сьвідэрскую турбуе іншае. Яна пакутуе штогадзіну. У іх з мужам на дваіх адное гора — гаспадар спаралізаваны ляжыць у хаце. За ім трэба вока.
(Сьвідэрская: ) “Гора здарылася: стары ляжыць, у яго ногі адняліся, згубіў памяць. Яму ўсё думаецца, што ў яго ногі ёсьць. Ён увесь час падымаецца і спрабуе хадзіць. А як падымецца, адразу на падлогу валіцца. Але ён ня лаецца, нічога такога няма. Лекары сказалі, што рады ніякай няма. Маўляў, хочаце, здавайце ў шпіталь. А куды старога здаваць, калі яго трэба пакарміць, пераапрануць? Адныя пампэрсы на яго апранаю. Ён жа ўсё пад сябе робіць, а ня хочацца, каб стары гніў”.
Іван Юрашак — гэта сусед Аўгеньні Сьвідэрскай. Ён з тых, каго звычайна называюць сапраўдным гаспадаром. Жонку пахаваў. А сын жыве ў цэнтры сельсавету. Хоць і самотна, але ў бутэльку стары пакуль што не нырнуў. Дык вось на хату спадара Юрашка, а разам зь ёй і на ўвесь падворак можа паваліцца тая ж самая сухая ліпа. Каму пашчасьціць — бабе Аўгеньні ці дзеду Івану — будзе залежаць ад таго, у які бок падзьме вецер.
(Юрашак: ) “Вунь у мяне ліпіна стаіць. Яна небясьпечная. Я падаваў заяву, але яны не прыехалі, нічога не зрабілі”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму не прыехалі?”
(Юрашак: ) “Няма такога прыстасаваньня”.
(Карэспандэнт: ) “Гэтае прыстасаваньне называецца піла”.
(Юрашак: ) “Піла. Але трэба, каб нейкі чалавек разьбіраўся, як тое дрэва зьняць, там жа электрадрот. Але ніхто наконт гэтага не прыехаў”.
Хутка пэнсіянэр Міхаіл Сіміненка будзе сьвяткаваць маленькі юбілей. Пры званьні старасты Орцаў ён ужо 10 гадоў. Асноўны абавязак — сачыць за парадкам у паселішчы. Самастойна ён ніякіх вясковых праблемаў вырашыць ня ў стане. Гэтым звычайна займаецца сельсавет з дазволу Мёрскага райвыканкаму. А пра небясьпеку ад высахлых дрэваў спадар Сіміненка выказаўся так:
(Сіміненка: ) “Праблема тут, натуральна, існуе. А як яе вырашыць? Тут шмат пэнсіянэраў. Можна было бы сабраць моладзь. Але вы ведаеце, як з моладзьдзю. Каб моладзь сабралася, ёй трэба заплаціць”.
(Карэспандэнт: ) “А грошай няма?”
(Сіміненка: ) “А грошай няма!”
Працягваю тэму стасункаў мясцовай улады і жыхароў Орцаў. Падамо гісторыю Ніны Лебедзевай. Адно толькі заўважу: да пэнсіі кабеціна была настаўніцаю, і ўсе дзейныя асобы — гэта ейныя колішнія вучні.
(Лебедзева: ) “Не зьвяртаюць увагі на пэнсіянэраў у пытаньні дроваў. У сельсавет я зьвярталася. Старшыня сельсавету гаворыць: “Дровы ёсьць, але няма магчымасьці прывезьці”. А мой зяць працуе ў лясу. Ён там нешта выкраіў, тое-сёе. І дровы мне прывезьлі. Я наняла людзей, каб пакалолі. Я ім кажу: “Гена, Сярожа, я вам заплачу грошы”. Яны пайшлі, усё за ноч прапілі. А назаўтра прыходзяць: “Ніна Сямёнаўна, а можа вы яшчэ грошай дасьцё?”
Часам у Орцы прыяжджаюць раённыя вэртыкальнікі. З гэтай нагоды ладзяць сход жыхароў. Ён адбываецца ў тутэйшай краме — па-першае, клюбу ў паселішчы няма, а па-другое, сталых насельнікаў ня так тут ужо і шмат, яны бязь цяжкасьцяў зьмяшчаюцца ў гандлёвую залю. Жонка старасты Вікторыя Сіміненка — гаспадыня. Так сама, як і для любой іншай жанчыны, крама для яе, гэта найперш месца, дзе можна набыць харчы.
(Карэспандэнт: ) “Што ў Орцах людзі ядуць? Што звычайна ў іх на сталах бывае?”
(Сіміненка: ) “У нас няма такога, як у горадзе. Там усё сьвежае, а тут ужо ня так. Іншы раз і хлеб могуць завезьці ня першай сьвежасьці”.
(Карэспандэнт: ) “А што ў вас лепш за ўсё атрымліваецца гатаваць? Падзяліцеся рацэптам”.
(Сіміненка: ) “Я жыла ва Ўкраіне і навучылася варыць украінскі боршч. Заліваеш у рандолю вады, кладзеш кавалачак мяса, бульбу і капустку, бурачок, моркву, спэцыі ўсялякія — кмену, перцу й часнаку, лаўровы ліст. Робім паджарку. Гэта ўсё падчас варкі. Падліву робім: тлушч, цыбульку падсмажваем, пасьля трошкі мукі, таматны соўс. Разводзім гэта вадзічкай і заліваем у боршч. Кладзем туды вяршкоў. Распавесьці гэтага не распавядзеш. Трэба на справе!”
(Арцімовіч: ) “Усё ў нас добрае. Пэнсію атрымліваю. А што мне болей трэба? Хапае мне пэнсіі. Атрымліваў 30 тысяч і жыў, а цяпер — 139”.
Вось такая простая жыцьцёвая арытмэтыка ў Пётры Арцімовіча. Ён бадай адзіны жыхар Орцаў, які сам падышоў да мяне. А дакладней будзе сказаць, пад’ехаў на возе.
(Карэспандэнт: ) “Вы чым займаецеся?”
(Арцімовіч: ) “Я з двароў малако зьбіраю. Гэта ў мяне ўжо лічыцца падзаработкам — 18–19 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “Калі ў вас пэнсія вялікая, навошта вам дадатак?”
(Арцімовіч: ) “А чаго мне сядзець у хаце, як гультаю? Памаленьку комкаюся. Пэнсіянэр-та мусіць працаваць!”
(Карэспандэнт: ) “Ён жа ўжо на пэнсіі…”
(Арцімовіч: ) “Дык застоіцца! А так жыць весялей”.
(Карэспандэнт: ) “А людзям грошы за малако ў час вяртаюць?”
(Арцімовіч: ) ”Кожныя дзесяць дзён”.
(Карэспандэнт: ) “Шмат плацяць?”
(Арцімовіч: ) “Паабяцана за кіляграм па 3 500”.
(Карэспандэнт: ) “Якія праблемы ў Орцах ёсьць?”
(Арцімовіч: ) “Вёска пусьцее. Няма нічога вясёлага”.
(Карэспандэнт: ) “А хто вам перашкаджае весяліцца?”
(Арцімовіч: ) “Нічога нідзе няма. Была ў нас танцпляцоўка, але ўсё ўжо састарэла і прапала. Дваццаць пяць дамоў. Які тут клюб можа быць?”
Сярод напалову пустой соннай вёскі вялікі дом Алены Стушулёнак выдзяляецца гулкім дзіцячым сьмехам. Шматдзетная сям’я жыве на самым далёкім ускрайку Орцаў.
(Стушулёнак: ) “У вёсцы я ўвогуле люблю жыць. Бядую толькі, каб у час нам плаціліся грошы. А так можна жыць і ў вёсцы. Па гарадах трохі езьдзіла. У Менску неаднойчы была, але ўсё адно дома мне болей падабаецца”.
(Карэспандэнт: ) “Звычайна наадварот: маладыя людзі імкнуцца зь вёскі ехаць у горад”.
(Стушулёнак: ) “Папросту цяжка ў вёсцы жыць. А 12-й лягла, а ў чатыры трэба падымацца на фэрму. Ня кожны можа гэта вытрымаць, ні кожнаму гэта падабаецца. А як прызвычаісься — здаецца, так і трэба”.
(Карэспандэнт: ) “Колькі ў вас дзяцей?”
(Стушулёнак: ) “Шэсьць. Яны жывуць добра. Яны адно за адным даглядаюць і дапамагаюць. Мужавы бацькі дапамагаюць шмат: нядаўна далі грошы, каб дзьвюм дачкам пантофлі набылі. Сельсавет таксама ніколі нас не пракідвае”.
(Карэспандэнт: ) “А што гэта за дапамога?”
(Стушулёнак: ) “Добрымі словамі. Часам падарункі даюць”.
Разважаючы пра жыцьцё ў Орцах, Алена Стушулёнак дзеліцца сваімі назіраньнямі. На яе вачах зьмяняюцца ня толькі пакаленьні жыхароў. На зьмену вясковаму ладу жыцьця прыходзіць зусім іншы:
(Стушулёнак: ) “На месцы пэнсіянэраў прыйдуць дачнікі. Тут шмат хто дачы набывае, бо старыя дамы таньней каштуюць, іх лягчэй набыць. Вёска ўсё адно жыве. Ня тое што едзеш — і навокал пустыя закінутыя хаты. Усё тут дагледжана”.
Сапраўды, шмат якія спусьцелыя хаты пайшлі пад лецішчы. Карэнныя жыхары кажуць, што такіх сядзібаў становіцца ўсё болей і болей. А гэта значыць, што хуткім часам Орцы зь вёскі ператворацца ў дачны пасёлак. І ён будзе ажываць толькі ў цёплы час году.
(Сьвідэрская: ) “Там ліпа стаіць, а тут — ясень. Яны могуць заваліцца. Гэта горш за ўсё. Падавалі, скрозь пісалі, а ніхто ня едзе”.
(Карэспандэнт: ) “А сельсавет пра жыхароў клапоціцца?”
(Сьвідэрская: ) “Каб я не была маці, можа б, хутчэй паклапацілася б. А як яна пра мяне паклапоціцца?”
(Карэспандэнт: ) “А вашая дачка хто?”
(Сьвідэрская: ) “Старшынёй сельсавету”.
(Карэспандэнт: ) “Вось вы бы ў сельсавет і зьвярнуліся”.
(Сьвідэрская: ) “А што той сельсавет? Яны скажуць, каб зьвярталіся ў раён”.
(Карэспандэнт: ) “Вы маці старшыні сельсавету. Можа, вас болей паслухаліся бы?”
(Сьвідэрская: ) “Увогуле, колькі я жыву, ні да воднага старшыні не зьвярталася. А да дачкі зусім не зьвяртаюся. Тады скажуць: “Як для маці, дык і паслухалася”. Таму я й не зьвярталася”.
Верагодная небясьпека зь неба была, ёсьць і будзе. Аўгеньню Сьвідэрскую турбуе іншае. Яна пакутуе штогадзіну. У іх з мужам на дваіх адное гора — гаспадар спаралізаваны ляжыць у хаце. За ім трэба вока.
(Сьвідэрская: ) “Гора здарылася: стары ляжыць, у яго ногі адняліся, згубіў памяць. Яму ўсё думаецца, што ў яго ногі ёсьць. Ён увесь час падымаецца і спрабуе хадзіць. А як падымецца, адразу на падлогу валіцца. Але ён ня лаецца, нічога такога няма. Лекары сказалі, што рады ніякай няма. Маўляў, хочаце, здавайце ў шпіталь. А куды старога здаваць, калі яго трэба пакарміць, пераапрануць? Адныя пампэрсы на яго апранаю. Ён жа ўсё пад сябе робіць, а ня хочацца, каб стары гніў”.
Іван Юрашак — гэта сусед Аўгеньні Сьвідэрскай. Ён з тых, каго звычайна называюць сапраўдным гаспадаром. Жонку пахаваў. А сын жыве ў цэнтры сельсавету. Хоць і самотна, але ў бутэльку стары пакуль што не нырнуў. Дык вось на хату спадара Юрашка, а разам зь ёй і на ўвесь падворак можа паваліцца тая ж самая сухая ліпа. Каму пашчасьціць — бабе Аўгеньні ці дзеду Івану — будзе залежаць ад таго, у які бок падзьме вецер.
(Юрашак: ) “Вунь у мяне ліпіна стаіць. Яна небясьпечная. Я падаваў заяву, але яны не прыехалі, нічога не зрабілі”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму не прыехалі?”
(Юрашак: ) “Няма такога прыстасаваньня”.
(Карэспандэнт: ) “Гэтае прыстасаваньне называецца піла”.
(Юрашак: ) “Піла. Але трэба, каб нейкі чалавек разьбіраўся, як тое дрэва зьняць, там жа электрадрот. Але ніхто наконт гэтага не прыехаў”.
Хутка пэнсіянэр Міхаіл Сіміненка будзе сьвяткаваць маленькі юбілей. Пры званьні старасты Орцаў ён ужо 10 гадоў. Асноўны абавязак — сачыць за парадкам у паселішчы. Самастойна ён ніякіх вясковых праблемаў вырашыць ня ў стане. Гэтым звычайна займаецца сельсавет з дазволу Мёрскага райвыканкаму. А пра небясьпеку ад высахлых дрэваў спадар Сіміненка выказаўся так:
(Сіміненка: ) “Праблема тут, натуральна, існуе. А як яе вырашыць? Тут шмат пэнсіянэраў. Можна было бы сабраць моладзь. Але вы ведаеце, як з моладзьдзю. Каб моладзь сабралася, ёй трэба заплаціць”.
(Карэспандэнт: ) “А грошай няма?”
(Сіміненка: ) “А грошай няма!”
Працягваю тэму стасункаў мясцовай улады і жыхароў Орцаў. Падамо гісторыю Ніны Лебедзевай. Адно толькі заўважу: да пэнсіі кабеціна была настаўніцаю, і ўсе дзейныя асобы — гэта ейныя колішнія вучні.
(Лебедзева: ) “Не зьвяртаюць увагі на пэнсіянэраў у пытаньні дроваў. У сельсавет я зьвярталася. Старшыня сельсавету гаворыць: “Дровы ёсьць, але няма магчымасьці прывезьці”. А мой зяць працуе ў лясу. Ён там нешта выкраіў, тое-сёе. І дровы мне прывезьлі. Я наняла людзей, каб пакалолі. Я ім кажу: “Гена, Сярожа, я вам заплачу грошы”. Яны пайшлі, усё за ноч прапілі. А назаўтра прыходзяць: “Ніна Сямёнаўна, а можа вы яшчэ грошай дасьцё?”
Часам у Орцы прыяжджаюць раённыя вэртыкальнікі. З гэтай нагоды ладзяць сход жыхароў. Ён адбываецца ў тутэйшай краме — па-першае, клюбу ў паселішчы няма, а па-другое, сталых насельнікаў ня так тут ужо і шмат, яны бязь цяжкасьцяў зьмяшчаюцца ў гандлёвую залю. Жонка старасты Вікторыя Сіміненка — гаспадыня. Так сама, як і для любой іншай жанчыны, крама для яе, гэта найперш месца, дзе можна набыць харчы.
(Карэспандэнт: ) “Што ў Орцах людзі ядуць? Што звычайна ў іх на сталах бывае?”
(Сіміненка: ) “У нас няма такога, як у горадзе. Там усё сьвежае, а тут ужо ня так. Іншы раз і хлеб могуць завезьці ня першай сьвежасьці”.
(Карэспандэнт: ) “А што ў вас лепш за ўсё атрымліваецца гатаваць? Падзяліцеся рацэптам”.
(Сіміненка: ) “Я жыла ва Ўкраіне і навучылася варыць украінскі боршч. Заліваеш у рандолю вады, кладзеш кавалачак мяса, бульбу і капустку, бурачок, моркву, спэцыі ўсялякія — кмену, перцу й часнаку, лаўровы ліст. Робім паджарку. Гэта ўсё падчас варкі. Падліву робім: тлушч, цыбульку падсмажваем, пасьля трошкі мукі, таматны соўс. Разводзім гэта вадзічкай і заліваем у боршч. Кладзем туды вяршкоў. Распавесьці гэтага не распавядзеш. Трэба на справе!”
(Арцімовіч: ) “Усё ў нас добрае. Пэнсію атрымліваю. А што мне болей трэба? Хапае мне пэнсіі. Атрымліваў 30 тысяч і жыў, а цяпер — 139”.
Вось такая простая жыцьцёвая арытмэтыка ў Пётры Арцімовіча. Ён бадай адзіны жыхар Орцаў, які сам падышоў да мяне. А дакладней будзе сказаць, пад’ехаў на возе.
(Карэспандэнт: ) “Вы чым займаецеся?”
(Арцімовіч: ) “Я з двароў малако зьбіраю. Гэта ў мяне ўжо лічыцца падзаработкам — 18–19 тысяч”.
(Карэспандэнт: ) “Калі ў вас пэнсія вялікая, навошта вам дадатак?”
(Арцімовіч: ) “А чаго мне сядзець у хаце, як гультаю? Памаленьку комкаюся. Пэнсіянэр-та мусіць працаваць!”
(Карэспандэнт: ) “Ён жа ўжо на пэнсіі…”
(Арцімовіч: ) “Дык застоіцца! А так жыць весялей”.
(Карэспандэнт: ) “А людзям грошы за малако ў час вяртаюць?”
(Арцімовіч: ) ”Кожныя дзесяць дзён”.
(Карэспандэнт: ) “Шмат плацяць?”
(Арцімовіч: ) “Паабяцана за кіляграм па 3 500”.
(Карэспандэнт: ) “Якія праблемы ў Орцах ёсьць?”
(Арцімовіч: ) “Вёска пусьцее. Няма нічога вясёлага”.
(Карэспандэнт: ) “А хто вам перашкаджае весяліцца?”
(Арцімовіч: ) “Нічога нідзе няма. Была ў нас танцпляцоўка, але ўсё ўжо састарэла і прапала. Дваццаць пяць дамоў. Які тут клюб можа быць?”
Сярод напалову пустой соннай вёскі вялікі дом Алены Стушулёнак выдзяляецца гулкім дзіцячым сьмехам. Шматдзетная сям’я жыве на самым далёкім ускрайку Орцаў.
(Стушулёнак: ) “У вёсцы я ўвогуле люблю жыць. Бядую толькі, каб у час нам плаціліся грошы. А так можна жыць і ў вёсцы. Па гарадах трохі езьдзіла. У Менску неаднойчы была, але ўсё адно дома мне болей падабаецца”.
(Карэспандэнт: ) “Звычайна наадварот: маладыя людзі імкнуцца зь вёскі ехаць у горад”.
(Стушулёнак: ) “Папросту цяжка ў вёсцы жыць. А 12-й лягла, а ў чатыры трэба падымацца на фэрму. Ня кожны можа гэта вытрымаць, ні кожнаму гэта падабаецца. А як прызвычаісься — здаецца, так і трэба”.
(Карэспандэнт: ) “Колькі ў вас дзяцей?”
(Стушулёнак: ) “Шэсьць. Яны жывуць добра. Яны адно за адным даглядаюць і дапамагаюць. Мужавы бацькі дапамагаюць шмат: нядаўна далі грошы, каб дзьвюм дачкам пантофлі набылі. Сельсавет таксама ніколі нас не пракідвае”.
(Карэспандэнт: ) “А што гэта за дапамога?”
(Стушулёнак: ) “Добрымі словамі. Часам падарункі даюць”.
Разважаючы пра жыцьцё ў Орцах, Алена Стушулёнак дзеліцца сваімі назіраньнямі. На яе вачах зьмяняюцца ня толькі пакаленьні жыхароў. На зьмену вясковаму ладу жыцьця прыходзіць зусім іншы:
(Стушулёнак: ) “На месцы пэнсіянэраў прыйдуць дачнікі. Тут шмат хто дачы набывае, бо старыя дамы таньней каштуюць, іх лягчэй набыць. Вёска ўсё адно жыве. Ня тое што едзеш — і навокал пустыя закінутыя хаты. Усё тут дагледжана”.
Сапраўды, шмат якія спусьцелыя хаты пайшлі пад лецішчы. Карэнныя жыхары кажуць, што такіх сядзібаў становіцца ўсё болей і болей. А гэта значыць, што хуткім часам Орцы зь вёскі ператворацца ў дачны пасёлак. І ён будзе ажываць толькі ў цёплы час году.
