Пра вайну гавораць ужо амаль як пра непазьбежнасьць. Такое ўражаньне, што псыхалягічна да яе ўсе гатовыя: нават тыя, хто цьвяроза ўсьведамляе яе магчымыя катастрафічныя наступствы.
Наша «Воронья слободка» нібы забыла пра ўсе свае папярэднія зьніштажальныя пажары. Вялікая мутная бутля з газай ужо зацягнута бабкай на гарышча, і пытаньне толькі ў тым, калі «Мікіта Прахін» чыркне запалкай. І тады слабодка-такі шугане. Як там у Ільфа і Пятрова:
«Все было ясно. Дом был обречен. Он не мог не сгореть. И, действительно, в двенадцать часов ночи он запылал, подожженный сразу с шести концов».
Амаль як у 1939-м
Тыя нямногія, хто яшчэ памятае перадваенную атмасфэру 1939-га, кажуць, што цяпер усё вельмі падобна. І ўльтыматумы, і бясплённыя перамовы, і ваяўнічыя заявы, і агульная атмасфэра. І калі чытаеш нядаўнюю цытату міністра Лаўрова («Нашай цярплівасьці настаў канец. Мы вельмі цярплівыя; ведаеце, што мы доўга запрагаем. Запрагалі мы вельмі доўга, вось зараз час нам ехаць. Вось чакаем, калі фурман на тым возе нам адкажа канкрэтна на нашы прапановы»), не пакідае дзіўнае ўражаньне, што ўсё гэта ўжо чытаў недзе ў гістарычных дакумэнтах. Калі не глядзець на прозьвішча, то цалкам можа здацца, што гэта не расейскі міністар, а рэйхсміністар Ёахім Рыбэнтроп раздражнёна пасылае апошнія ўльтыматумы на адрас Польшчы ўлетку 1939 году. Маўляў, мы доўга трывалі. Ня будзе «польскага калідора» ў Данцыг — пашкадуеце.
І здаецца, што вось-вось адбудзецца нешта падобнае да гісторыі, якая здарылася 31 жніўня 1939 году ў Гляйвіцы, калі пераапранутыя ў польскія мундзіры эсэсаўцы напалі на памежную нямецкую радыёстанцыю: гэтая правакацыя стала фармальнай падставай для гітлераўскага ўварваньня ў Польшчу.
І вось ужо з усіх савецкіх рэпрадуктараў штодня па некалькі разоў гучыць бадзёрае:
Если завтра война, если враг нападет,
Если темная сила нагрянет, —
Как один человек, весь советский народ
За любимую Родину встанет...
І гэтаму савецкаму чалавеку настойліва даводзяць: хоць вайна і будзе, але хуткая, пераможная, малой крывёй і на чужой тэрыторыі.
А на другім баку мяжы ўстрывожаных польскіх сялян і рамесьнікаў, якія штовечар прыпадаюць да сваіх лямпавых прымачоў, гэтак жа супакойваюць палітыкі: нават калі Нямеччына нападзе, з намі — Францыя і Вялікая Брытанія. Пратрымаемся першыя дні, а там з захаду па ворагу ўдараць саюзьнікі...
Цяпер хоць гэтых ілюзіяў няма. Украінцы ведаюць: пойдуць расейскія танкі на Харкаў і Марыюпаль — ня варта чакаць, што NATO пачне ваяваць за Ўкраіну. Ніхто нікому нічога і не абяцае. Захад не зьбіраецца пасылаць сваіх сыноў за тысячы кілямэтраў ад сваіх межаў, на ўсход, дзе дзіўнаватыя былыя браты высьвятляюць паміж сабой адносіны. Крэмль гэта таксама цьвёрда ведае і разглядае як слабасьць Захаду, як зручны шанец для нападу. І гэта толькі дабаўляе дроў у топку, якая ўжо напоўніцу разгарэлася, і полымя ўжо шугае праз адчыненыя дзьверцы, пагражаючы вось-вось падпаліць хату.
Дрожджы гісторыі
Ну добра, Пуцін заклапочаны сваім месцам у гісторыі. Фантомныя імпэрскія болі не даюць спаць начамі. Неймаверна моцнае імкненьне ўвайсьці ў гісторыю вялікім зьберагальнікам і памнажальнікам імпэрскіх прастораў. Крым здаецца занадта малым дасягненьнем, каб стаць у падручніках побач з Кацярынай ІІ і Аляксандрам І, якія пашырылі імпэрыю на мільёны квадратных кілямэтраў. Калі паставіць на калені Ўкраіну, калі змусіць яе да «пакорлівасьці і братэрства», падагнаўшы танкі пад Кіеў і Адэсу — тады гэта, у ягоным уяўленьні, напэўна, і будзе выкананьнем ягонай вялікай гістарычнай місіі.
А што ж Лукашэнку з усяго гэтага? У гэтай сувязі мне ўспамінаецца такая гістарычная постаць, як вугорскі рэгент Міклаш Хорці, які ў 1938–1939 гадах лісьліва падтакваў Гітлеру, прапаноўваў тэрыторыю Вугоршчыны для агрэсіўных атак вэрмахту, сам падчас вайны не прапускаў магчымасьці адшчыкнуць ад аслабелых суседзяў кавалкі чужых земляў — Закарпацкую Ўкраіну, часткі Славаччыны і румынскай Трансыльваніі. Хоць потым адным зь першых хаўрусьнікаў Гітлера зразумеў, куды вецер дзьме, і ўжо ў 1942 годзе пачаў сакрэтныя перамовы з Захадам. А пазьней ледзь пасьпеў уцячы ад міжнароднага трыбуналу і дажываў свае дні, прытулены партугальскім дыктатарам Салазарам.
Відавочна, разьлік на тое, што калі пачнецца вайна і калі адным з напрамкаў расейскай агрэсіі стане беларуска-ўкраінская мяжа, хто там стане ўспамінаць пра беларускія праблемы, пра нелегітымнасьць Лукашэнкі і ягоныя спосабы ўтрыманьня ўлады? Пераможная вайна магла б апраўдаць усё. Даведзенаму да галечы і поўнага бяспраўя грамадзтву можна паказаць парад перамогі з масавым уручэньнем якога-небудзь бліскучага новапрыдуманага ордэна «За покорение бандеро-фашистской Украины». Якія могуць быць пытаньні да пераможцы? Усе павінны забыць пра ўнутраныя праблемы і шчыльна згуртаваць шэрагі вакол правадыра — абаронцы радзімы.
Іншая справа, што войны рэдка заканчваюцца так, як на тое разьлічваюць галоўнакамандуючыя, якія іх распальваюць.
Пасьля вялікай вайны сьвет ніколі не бывае такім, як перад ёй. Пра «данцыскі калідор» у 1945-м ужо мала хто ўспамінаў. І ўвогуле, гэты калідор забралі — разам з Данцыгам, Кёнігсбэргам, Штэцінам, Брэслаў і яшчэ парай соцень тысяч квадратных кілямэтраў — трацінай былой нямецкай тэрыторыі. Пра лёс галоўнага падпальшчыка вайны і ўспамінаць няма чаго.
Вайна прысьпешвае і каталізуе ўсе працэсы. Для гісторыі гэта такія дрожджы, з дапамогай якіх усё, што ў спакойныя пэрыяды займала дзесяцігодзьдзі, адбываецца за месяцы і тыдні.
Як руска-японская вайна пачатку мінулага стагодзьдзя, якая скончылася для царскага рэжыму рэвалюцыяй. Як Першая сусьветная, якая зьнішчыла ўсе старыя эўрапейскія імпэрыі і славалюбных імпэратараў, якія тую вайну распачалі. Як савецка-польская для нашага рэгіёну, у полымі якой згарэла бальшавіцкая мара пра сусьветную рэвалюцыю. Як савецка-афганская ў 80-я гады мінулага стагодзьдзя, у выніку якой канчаткова зьнясілеў СССР.
Калі толькі Пуцін сапраўды наважыцца распачаць гэтую вайну і калі Лукашэнка, як ён абяцае, «не застанецца ўбаку» і далучыцца да яе, аўтарытарныя рэжымы і ў Маскве, і ў Менску наўрад ці дажывуць да заканчэньня баявых дзеяньняў. Прынамсі, так сьведчыць гісторыя (якая нікога нічому ня вучыць). І гэта ці не адзіная суцяшальная выснова для тых, хто цяпер пакутуе ад беларускай дыктатуры і расейскай «амаль-дыктатуры».
А ў астатнім... Нейкая фантасмагорыя: Расея на парозе вайны з Украінай, Беларусь гатовая далучыцца. Дзе вы, барацьбіты за мір, пацыфісты, захавальнікі сьвяшчэннай памяці пра мільёны ахвяраў апошняй вайны? Вуліцы і плошчы што ў Маскве, што ў Менску, — бязьлюдныя і спакойныя. Тыя, хто хацеў, мог ці паспрабаваў бы сказаць «Не!» авантурнай мілітарысцкай палітыцы, — ці ў турмах, ці ў эміграцыі.
На добры лад, яны б павінны цяпер енчыць і лемантаваць — маці, якія будуць праводзіць на гэтую нікому не патрэбную вайну невядома дзеля якіх інтарэсаў сваіх сыноў і якія потым асуджаныя атрымліваць целы гэтых сыноў у цынкавых трунах. Але хто ім дазволіць пратэставаць у сёньняшняй Беларусі?
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
Пагроза нападу Расеі на Ўкраіну
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
