Ці засталіся шанцы, што кіраўнік Беларусі разьверне сваю пазыцыю адносна каранавірусу? Ці ўплывае на ягоныя рашэньні грамадзкая думка, чаму ён яе ігнаруе? Навошта Лукашэнка папракае мэдыкаў?
Гэтыя пытаньні ў «Праскім акцэнце» абмяркоўваюць аглядальнікі Свабоды Валер Карбалевіч і Юры Дракахруст.
Сьцісла:
Дракахруст: Магчыма, у Лукашэнкі разьлік на беларускае шчасьце, на беларускую ўдачу.
Імпульсы ад грамадзкай думкі ўспрымае, адчувае і дзяржаўны апарат, «ножкі трона». А калі гэтыя «ножкі» захістаюцца, з тронам могуць здарыцца розныя нечаканасьці.
Беларусы — ня самыя зацятыя ў сьвеце нацыяналісты, яны ня надта лічаць сябе абраным народам.
А раптам нейкі папулярны доктар можа скласьці яму і палітычную канкурэнцыю?
Карбалевіч: Лукашэнка ўзьвёў сваё стаўленьне да пандэміі на ўзровень прынцыпу, ідэалёгіі, амаль рэлігійнай веры.
Раней Лукашэнка адчуваў грамадзтва, асабліва свой электарат, на ўзроўні пачуцьця. А цяпер не адчувае.
І невялікая колькасьць дзяцей у школах — гэта таксама ў пэўнай меры ёсьць галасаваньне беларусаў.
Функцыя бізнэсу ў Беларусі — дапамагаць выжываць беларускай сацыяльнай мадэлі, у якой дамінуе дзяржаўны сэктар.
Цыганкоў: 23 красавіка Лукашэнка сабраў нараду зь бюракратычнай назвай «Аб першачарговых захадах па забесьпячэньні ўстойлівай работы эканомікі і сацыяльнай сфэры ва ўмовах сусьветнай эпідэміялягічнай сытуацыі». Ці зьмянілася хоць у нечым стаўленьне кіраўніка Беларусі да праблемы каранавірусу? Раней аглядальнікі і камэнтатары заяўлялі, што калі зьявяцца дастаткова пагрозьлівыя лічбы заражаных і памерлых, то Лукашэнка, магчыма, зьменіць сваё стаўленьне. Але, як мне падаецца, ён ужо столькі нагаварыў і зрабіў за гэтыя два месяцы, што кардынальны паварот цяпер немагчымы. А калі лічбы сапраўды будуць сур’ёзна нарастаць, то ўлада проста пачне хаваць гэтыя лічбы, маніпуляваць зь імі, маўляў, чалавек памёр ад букету хваробаў, а не ад каранавірусу. А вы як лічыце, ці можна ўжо не спадзявацца на зьмену палітыкі?
Дракахруст: Я не выключаю такога павароту. Ён і на гэтай нарадзе сказаў, як і раней гаварыў: мы будзем сачыць за сытуацыяй, мы ня будзем адкідаць прапановы САЗ, мы можам нават і карантын увесьці, калі будзе ў ім патрэба.
Мне здаецца, што ён для сябе правёў нейкую рысу, за якой палітыка будзе мяняцца. Напэўна, пакуль, зь яго гледзішча, ступень распаўсюду хваробы не такая высокая, каб кардынальна мяняць палітыку.
На ўчорашні дзень у Беларусі, паводле афіцыйных дадзеных, было 849 захварэлых на мільён насельніцтва. Я параўнаў, якое становішча было ў многіх краінах сьвету, калі ў іх быў такі самы ўзровень заражанасьці. Гэта было некалькі тыдняў таму ў такіх краінах, як Гішпанія, Італія, Бэльгія, Вялікая Брытанія. Дык там на той момант было ўжо ад 40 да 90 памерлых на мільён насельніцтва.
Гэта значна больш, чым у Беларусі — цяпер, паводле афіцыйных дадзеных, гэта 6 памерлых на мільён. Беларускія лічбы памерлых, можа, не зусім праўдзівыя, але наўрад ці ў 10 разоў. Магчыма, Лукашэнка лічыць, што калі ў Беларусі будзе не 6, а 60 — тады будзем варушыцца. А пакуль не — дык не.
Цыганкоў: Ці будзе сэнс Лукашэнку мяняць палітыку празь некалькі тыдняў, калі ўжо будзе позна ў любым сэнсе? Альбо будзе выбух, які ўжо і карантынам не спыніць, альбо, паколькі прайшло ўжо два месяцы, лічбы захворваньня самі па сабе разьвернуцца ў іншы бок?
Дракахруст: Лукашэнка робіць выбар паміж рознымі рызыкамі. Ёсьць рызыка, пра якую вы, Віталь, сказалі — экспанэнтнага росту захворваньня і сьмерцяў ад яго. Тым больш што захады асабістай засьцярогі, пра якія вы прыгадалі, у Беларусі ня вельмі шырока ўжываюцца, у адрозьненьне ад шмат якіх іншых краінаў сьвету. Гэта паказала міжнароднае сацыялягічнае апытаньне, якое праводзілася ў 58 краінах, у тым ліку і ў Беларусі.
Магчыма, у Лукашэнкі разьлік на беларускае шчасьце, на беларускую ўдачу. Лічбы паказваюць, што, незалежна ад палітыкі па барацьбе з пандэміяй, ёсьць выразнае адрозьненьне — ва Ўсходняй Эўропе значна меншы ўзровень захворваньня і сьмяротнасьці ад каранавірусу. Чаму — гэта загадка.
Магчыма, ён разьлічвае на ўдачу. Хоць паводле ўзроўню захворваньня Беларусь ужо пераўзыходзіць усіх суседзяў.
Карбалевіч: Думаю, спадзявацца на радыкальны разварот палітыкі Лукашэнкі ня варта. Бо Лукашэнка ўзьвёў сваё стаўленьне на пандэміі на ўзровень прынцыпу, ідэалёгіі, амаль рэлігійнай веры. Ягоная пазыцыя — гэта выклік, дэманстрацыя.
Дый факты гэта пацьвярджаюць. Чым больш разьвіваецца эпідэмія, тым больш зацята Лукашэнка выступае супраць ізаляцыі і нейкіх мінімальных абмежавальных захадаў.
Вось гэтая сытуацыя з школьнымі вакацыямі. Іх працягнулі 3 красавіка, калі ў краіне быў 351 чалавек, заражаны COVID-19. 17 красавіка, калі было прынята рашэньне працягваць заняткі, такіх было 4779.
Ці возьмем парад, суботнік, футбольны чэмпіянат. Ці вось зацятае імкненьне, заклікі да таго, каб людзі ішлі ў храмы, крытыка тых, хто заклікаў вернікаў не хадзіць у царкву.
Тут справа не ў эканоміцы, эканамічны чыньнік не галоўны ў той палітыцы, якую праводзіць улада. Тут справа ў псыхалёгіі. Найперш у тым, каб уладарыць над жыцьцём і сьмерцю людзей.
Ну, а з статыстыкай, відавочна, адбываецца маніпуляцыя. Яна падганяецца пад устаноўку Лукашэнкі, што ад каранавірусу ў Беларусі не паміраюць.
Цыганкоў: Паводле сацыялягічнага апытаньня Беларускай аналітычнай майстэрні, якой кіруе Андрэй Вардамацкі, 86% беларусаў лічаць, што рэакцыя краіны (чытай, улады) на пандэмію была недастатковая. Ці ўплывае разуменьне гэтага факту на дзеяньні кіраўніцтва дзяржавы? Падчас гэтай нарады Лукашэнка ўвесь час нібыта апраўдваўся. Але ці хвалюе яго на сёньня грамадзкая думка? Ніхто ня кажа, што ў Беларусі дэмакратыя, а аўтарытарныя рэжымы могуць і не зважаць на грамадзкую думку? Дык, можа, Лукашэнка сваімі паводзінамі якраз гэта і дэманструе?
Дракахруст: Да пэўнай ступені — так. Але гэта ілюзія, паводле прымаўкі, што для мышы страшней за ката зьвера няма. Любая ўлада — аўтарытарная ці дэмакратычная — залежыць ад грамадзкай думкі. Так было тысячагодзьдзі чалавечай гісторыі, калі ніякай дэмакратыяй і ня пахла. Vox populi, народная думка зьмятала рэжымы і больш магутныя, чым Лукашэнкаў.
І калі мае месца татальнае непрыняцьце, нязгода, то гэта можа мець наступствы і ў аўтарытарнай сыстэме. Імпульсы ад грамадзкай думкі ўспрымае, адчувае і дзяржаўны апарат, «ножкі трона». А калі гэтыя «ножкі» захістаюцца, з тронам могуць здарыцца розныя нечаканасьці.
І гэты матыў ціску грамадзкай думкі адчуваецца ва ўсіх апошніх выступах Лукашэнкі, калі ён кажа, што толькі зусім лянівы сабака цяпер ня лае яго. Ён адчувае гэтыя 86%.
І калі ён кажа, што яму ўвесь час «падкідаюць» абмежавальныя меры — гэта ж ён ня толькі апазыцыю мае на ўвазе, але і свой апарат. І мы бачым, што на месцах улада і асобныя міністэрствы гэтыя абмежавальныя меры явачным парадкам уводзяць. Яны на гэтыя 86% таксама рэагуюць.
Карбалевіч: Так, непасрэднай залежнасьці ад электарату, як у дэмакратычных краінах, у Беларусі няма. Таму, у пэўным сэнсе, у Лукашэнкі разьвязаныя рукі. Але, згодзен, поўнага ігнараваньня грамадзкай думкі ён дапусьціць ня можа.
Аднак пытаньне ў тым, ці ведае Лукашэнка грамадзкія настроі. Да ўсіх дасьледаваньняў незалежных структур ён ставіцца зь недаверам, лічыць гэта варожымі дзеяньнямі. Я ўзгадваю, як у перадачы «Клюб рэдактараў» сьмяяліся з структуры Вардамацкага. Маўляў, гэта тая, якая ў Варшаве, гэта ён з Варшавы праводзіў апытаньні, як сьмешна.
Што тычыцца дзяржаўнай сацыялёгіі, то я ня ўпэўнены, што яна рэальна існуе. Дзесьці год таму я на адным сэмінары чуў выступ дырэктара Інстытуту сацыялёгіі АН Беларусі Генадзя Каршунова. Уражаньне было вельмі дзіўнае. Я нават выступіў і сказаў — прабачце, гэта не сацыялёгія.
Зьвярніце ўвагу, Лукашэнка ўвесь час апраўдваецца, спрачаецца найперш з расейскімі мэдыя, якія няправільна, на яго думку асьвятляюць палітыку ў Беларусі, з апазыцыяй. А вось што тычыцца грамадзкай думкі, то, здаецца, Лукашэнка спадзяецца на яе разуменьне, падтрымку.
Мяркую, праблема ў тым, што раней ён адчуваў грамадзтва, асабліва свой электарат, на ўзроўні пачуцьця. А цяпер не адчувае.
Цыганкоў: Валер, пра тое, што Лукашэнка не адчувае настроі грамадзтва, апазыцыйныя палітыкі і камэнтатары кажуць даўно, і ў 2011-м, калі была дэвальвацыя, і ў 2017-м, калі былі пратэсты «дармаедаў». І калі гэта так, дык што з таго? Ці ёсьць хоць нейкія палітычныя наступствы для яго?
Карбалевіч: Дык незалежная сацыялёгія пацьвярджае падзеньне даверу да Лукашэнкі ў параўнаньні з 1990–2000-мі гадамі.
А чаму гэтая страта даверу грамадзтва да ўлады не трансфармуецца ў нейкія палітычныя вынікі, таксама даўно ёсьць адказ: жорсткі аўтарытарны рэжым, адсутнасьць выбараў, апатычнае грамадзтва, якое не гатовае да рэвалюцыі.
Цыганкоў: Тое, што ў Эўропе (пасьля месяца жорсткага карантыну) многія краіны пачынаюць аслабляць рэжым ізаляцыі — Лукашэнка трактуе ў сэнсе «вось яны зразумелі свае памылкі». Ці падзяляе грамадзкая думка такое разуменьне, што карантын на Захадзе і ў Расеі — «памылка», а беларускі арыгінальны шлях адзіна правільны? Ці лічаць беларусы, што яны ў сьвеце адзіныя разумныя і правільныя, а ўсе астатнія ідуць «не ў нагу»?
Дракахруст: Вы слушна апісалі мэханізм, які дае гэтыя 86% непрыняцьця дзяржаўнай палітыкі беларускай улады. Справа ня ў тым, што за карантын выступаюць незалежныя мэдыя ці апазыцыя. На масавую сьвядомасьць цісьне моц прыкладаў, тое, што ўвесь сьвет — і Захад, і Расея, і Кітай — ідзе іншым шляхам, чым Беларусь.
Беларусы — ня самыя зацятыя ў сьвеце нацыяналісты, яны ня надта лічаць сябе абраным народам. Ня ў тым справа, што людзі параўноўваюць лічбы, аналізуюць балянс стратаў і выгадаў той ці іншай палітыкі. Справа ва ўстаноўцы — ідучы шляхам, адрозным ад усяго астатняга сьвету, мы ня можам мець рацыю.
Карбалевіч: Мяркую, беларусы сапраўды ня лічаць сябе «адзінымі правільнымі». І дасьледаваньні прафэсара Вардамацкага пра гэта сьведчаць. Праблема ў тым, што, акрамя БТ, беларусы глядзяць і расейскія тэлеканалы. Плюс інтэрнэт. Да таго ж у часы крызісу насельніцтва звычайна зьвяртаецца да незалежных мэдыя. Дый заявы Лукашэнкі супярэчлівыя і часам шакуючыя. Напрыклад, што ад каранавірусу ў Беларусі ніхто не памірае.
Калі б гаворка ішла толькі пра спыненьне эканомікі, то тут, магчыма, Лукашэнка і меў бы падтрымку большасьці. Але парад, суботнік, вяртаньне дзяцей у школы дэзавуюе ягоныя рацыянальныя аргумэнты наконт таго, што спынім эканоміку, а што есьці будзем. І невялікая колькасьць дзяцей у школах — гэта таксама ў пэўнай меры галасаваньне беларусаў.
Цыганкоў: Перад нарадай прадстаўнікі малога і сярэдняга бізнэсу, усе людзі, якія найбольш пацярпелі ад каранавірусу, чакалі нейкіх рашэньняў па дапамозе ад кіраўніцтва дзяржавы. Але Лукашэнка заявіў літаральна — «Ніхто нікому нічога ня дасьць». І відавочна, што мэтанакіраванага ратаваньня прыватнага бізнэсу ня будзе, хутчэй грошы будуць аддадзеныя дзяржаўным прадпрыемствам. Чаму?
Карбалевіч: Па-першае, грошай у бюджэце асабліва няма. Па-другое, такі падыход цалкам выцякае з той эканамічнай палітыкі, якую праводзіць Лукашэнка ўсе амаль 26 гадоў. Функцыя бізнэсу ў Беларусі — дапамагаць выжываць беларускай сацыяльнай мадэлі, у якой дамінуе дзяржаўны сэктар. Усе гады зь бюджэту дапамагалі дзяржпрадпрыемствам. Чаму цяпер павінна быць па-іншаму?
Стаўленьне Лукашэнкі да бізнэсу — чыста інструмэнтальнае. Гэта «кубышка», скарбонка, зь якой у цяжкі момант можна нешта ўзяць. Ён ужо неаднаразова казаў бізнэсоўцам — вы ня бедныя, дастаньце з «кубышак» грошы, замест таго каб езьдзіць адпачываць на дарагія курорты, падтрымайце сваіх найманых работнікаў.
Дракахруст: Валер мае рацыю — гэта ў значнай ступені ідэалёгія, мы памятаем сэнтэнцыі пра «вашывых блохаў». Але ёсьць і іншая матывацыя. Прыватны бізнэс, за выключэньнем ІТ, дае невялікую долю экспарту. Асноўны прыток замежнай валюты даюць вялікія дзяржаўныя прадпрыемствы. Паслугі рэстарацый не экспартуеш. А БелАЗы менавіта на экспарт і ідуць.
Да таго ж у беларускай дзяржаўнай сыстэме прадстаўнікі дзяржаўнага сэктару маюць мацнейшыя лабісцкія цягліцы, чым прадстаўнікі прыватнага сэктару.
Цыганкоў: Лукашэнка зноў даволі зьняважліва выказаўся пра дактароў, заявіўшы: «Мы пачыналі гэтую барацьбу толькі сіламі Міністэрства аховы здароўя. І зь некаторай такой расслабленасьці нашых лекараў. Я б сказаў, што ў асобных выпадках — расхлябанасьці. І гэта прывяло да таго, што мы атрымалі гэтую заразу ў некалькіх дзясяткаў лекараў. І нам давялося лячыць лекараў». На фоне таго, што ў грамадзтве сёньняшняя праца мэдыкаў успрымаецца як гераічная, нават спэцназаўцы робяць флэшмобы, дзе кажуць ім «Дзякуй», па дзяржаўных тэлеканалах трансьлююцца ролікі ў падтрымку іхнай працы — Лукашэнка дапускае такія рэплікі. Чаму і навошта?
Дракахруст: Я б патлумачыў гэта банальнай рэўнасьцю. Мы бачылі тое самае ў адносінах да Пятра Машэрава. Нелюбоў Лукашэнкі да Машэрава ня мае ніякай ідэалягічнай подбіўкі — Машэраў быў цьвёрдакаменны камуніст. Для Лукашэнкі ў народу павінен быць толькі адзін герой. А тут зьяўляюцца нейкія іншыя героі, вось цяпер дактары. Не выключаю, што ён нават практычна пралічвае — а раптам нейкі папулярны доктар можа скласьці яму і палітычную канкурэнцыю? А раптам народная думка сфакусуецца на нейкім доктару-герою? А навошта Лукашэнку такія героі?
Карбалевіч: У Лукашэнкі сярэднявечнае ўяўленьне пра ўладу і падданых. Усё насельніцтва Беларусі — гэта падданыя ўладара. У тым ліку і лекары. Як заявіла калісьці Натальля Качанава, яшчэ ў статусе віцэ-прэм’ера, кажучы пра бюджэтнікаў: «Вы ўсе гасударавы людзі». Вось ён і ўшчувае сваіх падданых. Таксама ён папракае памерлых людзей за тое, што яны псуюць статыстыку. Маўляў, самі вінаватыя, бо не гуляюць у хакей, назьбіралі шмат хваробаў, набралі лішнюю вагу. З гледзішча нармальнай лёгікі гучыць дзікавата. Але калі глядзець на сытуацыю з гледзішча ўдзельнага князя эпохі фэадалізму, то ўсё становіцца на свае месцы. Ён валадар над жыцьцём і сьмерцю сваіх падданых. Якія пытаньні?
Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў