Закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» існуе ў Беларусі з 2010 году. Ягоны артыкул 17 прадугледжвае норму, паводле якой назвы геаграфічным аб’ектам прысвойваюцца на беларускай мове, зь якой шляхам трансьлітарацыі перадаюцца на расейскую.
Гэта добрая норма, бо ў адпаведнасьці зь ёй усе вулічныя паказальнікі ў беларускіх населеных пунктах павінны рабіцца па-беларуску. Павінны, — гэта, вядома, задужа моцнае слова, закон дазваляе пісаць назвы вуліц па-расейску. Але, думаю, самы заўзяты расейскі нацыяналіст не захоча, каб гомельская Гаспадарчая вуліца была нанесена на шыльду па-расейску як «Господарчая улица», згодна з патрабаваньнем беларускага заканадаўства, а не «Хозяйственная».
Я накіраваў чыноўнікам лісты з пытаньнем: ці выкарыстоўваюцца беларускамоўныя шыльды і ці правільна праводзіцца трансьлітарацыя расейскамоўных? Ці ведаюць і выкарыстоўваюць закон чыноўнікі, якія адказваюць за добраўпарадкаваньне населеных пунктаў?
Паспрабуем з гэтым разабрацца і пачнём з Гомельшчыны, самай усходняй часткі Беларусі, што мяжуе як з Расеяй, так і з Украінай.
Намесьнік старшыні Калінкавіцкага райвыканкаму Віктар Замосьцік паведамляе наступнае:
«У адпаведнасьці з артыкулам 17 Канстытуцыі Беларусі дзяржаўнымі мовамі зьяўляюцца беларуская і руская. Акрамя таго, у адпаведнасьці з артыкулам 8 закону „Аб мовах“ у Беларусі мовамі справаводзтва і дакумэнтацыі, а таксама мовамі ўзаемаадносін дзяржаўных органаў, органаў мясцовага кіраваньня і самакіраваньня, прадпрыемстваў, устаноў, арганізацый і грамадзкіх аб’яднаньняў зьяўляюцца беларуская і (або) руская мовы.
Закон не прадугледжвае вядзеньне справаводзтва, дакумэнтацыі, у тым ліку дубляваньне назваў вуліц і іншых паказальнікаў адрасоў, адначасова на дзьвюх дзяржаўных мовах».
«Сядай, Віктар, кол!», — так бы сказаў князь Ярэма Вішнявецкі. А мы проста заўважым, што чыноўнік спасылаецца на Закон аб мовах, але справа тычыцца закону «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў», пра існаваньне якога чыноўнік, магчыма, ня ведае.
Былы старшыня Жлобінскага райвыканкаму Генадзь Суздалеў пераплюнуў свайго калегу з Калінкавіч у веданьні юрыдычных нормаў, якія ня тычацца справы. Да пералічаных Замосьцікам Канстытуцыі і закону «Аб мовах» ён дадаў яшчэ і няведама навошта Кодэкс аб адукацыі. Усе гэтыя акты, на яго думку, «даюць магчымасьць грамадзянам самім выбіраць, на якой зь дзьвюх моваў размаўляць, атрымліваць адукацыю, займацца творчасьцю і г. д. У сувязі з гэтым, шыльды з назвамі вуліц і іншыя надпісы, якія пазначаюць месцазнаходжаньне аб’ектаў, могуць быць як на рускай, так і на беларускай мовах».
Цікавыя высновы, якім бы пазайздросьціў і Кручкоў зь «Пінскай шляхты». Але, тым ня менш, закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» зноў не ўзгаданы. Адпаведна, і спадзявацца на слушную трансьлітарацыю жлобінскіх шыльдаў не выпадае. Спадзяюся, пры новым старшыні Івану Навуменку сытуацыя з шыльдамі зьменіцца ў лепшы бок — пра гэта мы даведаемся неўзабаве.
Намесьніца старшыні Кармянскага райвыканкаму Тацяна Шэхцер, здаецца, пра закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» ведае, хоць магчыма ня ведае пра закон «Аб зваротах грамадзян і юрыдычных асоб», паводле якога адказ на зварот павінен давацца на мове звароту. У маім выпадку зварот быў па-беларуску, але адказ быў падрыхтаваны на расейскай мове. Вось што паведамляецца ў адказе:
«Кормянский районный исполнительный комитет благодарит Вас за предложение. Мы с Вами согласны».
Ну, калі згодныя, то я ўжо гатовы дараваць і расейскамоўны адказ — ня часта сустрэнеш пісьменнага і адэкватнага чыноўніка.
Далей Шэхцер працягвае:
«Все заинтересованные службы ознакомлены с Вашим предложением. Работы по замене уличных указателей будут производиться постепенно при проведении ремонтных работ и наличии финансовых средств».
Гэта ўсё, вядома, правільна і абгрунтавана, але калі закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» прадугледжвае напісаньне вулічных шыльдаў або па-беларуску, або ў трансьлітарацыі зь беларускай, — то ці законнае існаваньне старых расейскамоўных шыльдаў, дзе зь беларускай даецца пераклад? Тэрмінаў замены незаконных шыльдаў закон не вызначае. Але закон і ня кажа, што яны маюць права на існаваньне і могуць быць замененыя пры правядзеньні рамонтных працаў і фінансавых магчымасьцяў для гэтых працаў. Так гэтая замена шыльдаў на дзесяцігодзьдзі можа расьцягнуцца, бо мэтал — ён і ў Беларусі мэтал: зношваецца мала і якасьцяў сваіх ня траціць вельмі доўга.
Дык калі закон не працуе — ці гэта закон? Чыноўнікі, здаецца, лічаць, што калі няма выразнай санкцыі за невыкананьне, закон можна і не выконваць або выконваць у форме «італьянскага страйку».
Калі ў раённых цэнтрах сытуацыя з выкананьнем закону «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» ня вельмі вясёлая, то, магчыма, яна лепшая ў раёнах абласнога цэнтру?
У адміністрацыі Савецкага раёну Гомеля пра закон ведаюць, як ведаюць і пра падзаконныя акты. Акрамя іншага, першы намесьнік кіраўніка адміністрацыі Савецкага раёну Сяргей Кадола паведаміў наступнае:
«У адпаведнасьці з нарматыўнымі актамі перайменаваньне вуліц, а таксама ўзгадненьне адзінага ўзору эскізу вулічных паказальнікаў знаходзяцца ў вядзеньні тапанімічнай камісіі, створанай у Гомельскім гарадзкім выканаўчым камітэце (рашэньне Гомельскага гарвыканкама ад 1999 года № 194).
Зыходзячы з вышэй сказанага, рэкамэндуем накіраваць Вашы прапановы па афармленьні вулічных паказальнікаў у гарадзкую тапанімічную камісію.
Дзякуем Вам за актыўную жыцьцёвую пазыцыю і неабыякавыя адносіны да афармленьня інфармацыйнай прасторы нашага горада».
Мяркуючы па адказе, у адміністрацыі Савецкага раёну за заканадаўствам сочаць, але рэалізоўваць яго не сьпяшаюцца. Дый зыходзячы з сытуацыі, якая склалася ў Гомелі з шыльдамі, тапанімічная камісія з 1999 году так і ня вызначылася з адзіным эскізам вулічных паказальнікаў.
У адных выпадках патрабаваньні закону «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» у Гомелі выконваюцца, і расейскамоўныя шыльды зьмяняюцца на беларускамоўныя.
Шыльды ў Гомелі
У іншых выпадках патрабаваньні закону ігнаруюцца, замест беларускамоўных шыльдаў вешаюцца новыя расейскамоўныя ў перакладзе зь беларускай.
А бываюць наагул выпадкі, калі ўжо беларускамоўныя шыльды трансьлітаруюць з расейскай мовы на беларускую, тым самым ня толькі парушаючы закон, але і легалізуючы «трасянку».
Бываюць і проста шыльды з памылкамі.
Нават у добрых прыкладах вулічных шыльдаў досыць часта сустракаецца тая хіба, што зь беларускай мовы на расейскую робіцца пераклад, а не трансьлітарацыя.
І гэта пры тым, што сытуацыя з шыльдамі ў Гомелі нашмат лепшая, чым у раённых цэнтрах вобласьці.
Я скарыстаўся прапановай адміністрацыі і зьвярнуўся ў Гомельскі гарадзкі выканаўчы камітэт.
Намесьніца Гомельскага гарвыканкаму Аксана Рудзянок паведаміла:
«Ваша прапанова вырабляць новыя паказальнікі па-беларуску пры правядзеньні прац па замене старых шыльд з назвамі вуліц на новыя будзе разгледжана на чарговым паседжаньні тапанімічнай камісіі Гомельскага гарвыканкаму.
Па выніках рашэньня камісіі адказ будзе дадзены дадаткова».
Я запасься папкорнам, але адказ доўга чакаць мяне не прымусіў.
Згаданая Ала Рудзянок празь месяц паведаміла:
«Дадзенае пытаньне будзе разглядацца дадаткова пры замене аншлагаў у выпадку наяўнасьці фінансаваньня ў бюджэце ў 2014 годзе».
Як бачым, зноў мы вяртаемся да таго, што закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» не ўспрымаецца ўсур’ёз як закон, і яго выкананьне залежыць ад зьбегу абставін. У дадзеным выпадку — ад наяўнасьці фінансаваньня.
2014 год сканчаецца, але сытуацыя з шыльдамі ў Гомелі не палепшылася. Больш за тое, зьяўляюцца новыя расейскамоўныя шыльды, дзе расейскамоўныя назвы не трансьлітараваныя зь беларускай, а перакладзеныя.
Але, магчыма, лепшая сытуацыя на абласным узроўні?
Начальніца галоўнага ўпраўленьня ідэалягічнай працы, культуры і па справах моладзі Гомельскага аблвыканкаму Ірына Даўгала паведаміла:
«Па даручэнні кіраўніцтва Гомельскага аблвыканкаму Ваш зварот разгледжаны галоўным упраўленнем ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі аблвыканкама сумесна з галоўным упраўленнем юстыцыі аблвыканкама і гаррайвыканкамамі вобласці».
Нічога ня скажаш — вялікая нарада атрымалася, столькі вучоных мужоў і жанок сабраліся ў адным месцы, каб шыльдачкі абмеркаваць. Але які вынік? Вынік такі, што ў адказе былі згаданыя толькі Канстытуцыя і закон «Аб мовах», а пра закон «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» ні слова. Нават упраўленьне юстыцыі не дапамагло яго адшукаць, што ўжо казаць пра ідэолягаў і кіраўнікоў раёнаў.
Таму і лягічным было рэзюмэ ідэоляга Даўгалы: «Парадак выкарыстаньня дзяржаўных моў непасрэдна пры афармленьні шыльд з назвамі вуліц і іншымі геаграфічнымі найменьнямі законам ня вызначаны».
Такі вось юрыдычны нігілізм, хоць у законе «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў», як мы ведаем, усё гэта прапісана.
Але напрыканцы вернемся ў раёны, а дакладней — у Акцябрскі раён, праслаўлены Ксюшай Дзягелькай і недарэчнай назвай, якая засталася яму ў спадчыну з савецкіх часоў.
Намесьнік старшыні райвыканкаму Ігар Угрын нормы закону «Аб назвах геаграфічных аб’ектаў» ведае (а як з такой назвай раёну ня ведаць!) і паведамляе:
«Нормай закону ўсталявана трансьлітарацыя геаграфічных назваў зь беларускай мовы на рускую, а не прамы пераклад».
Бінго! Тое, над чым раіліся ідэолягі, юрысты і старшыні раёнаў і гарадоў вобласьці, зьдзейсьнілася — быў дадзены нарэшце правільны адказ! І чаму толькі Ігар Угрын не ў аблвыканкаме, ці хоць бы не намесьнік, а старшыня Акцябрскага райвыканкаму?...
Толькі вось адно, як той казаў, пытаньнечка ўзьнікае — калі ў адпаведнасьці з законам трансьлітарацыя назвы геаграфічнага аб’екту робіцца зь беларускамоўнага варыянту, то чаму Ксюша Дзягелька і Ігар Угрын жывуць у Акцябрскім раёне, а не ў Кастрычніцкім?
Але гэта ўжо іншая гісторыя. А наступным разам мы пагаворым з вамі пра тое, як адлюстраваная беларуская мова на вулічных шыльдах іншых беларускіх рэгіёнаў.
