У судах я бываю нячаста, але ўвесь досьвед маіх кантактаў з судовай уладай спарадзіў да яе ўстойлівае пачуцьцё недаверу. Гэты досьвед быў у фармаце “ад трэцяй асобы” данесены да чытачоў “Народнай волі” Валерыем Шчукіным у артыкуле “Когда врет омоновец...”, які распачынаўся словамі “Судили Наталью Василевич.”.
У гэтым досьведзе няма нічога новага і незвычайнага. Судовая ўлада ў жаночым абліччы сьмяецца табе ў твар, і нягледзячы на ўсе доказы тваёй невінаватасьці, скляпаўшы бездакорную судовую пастанову, зачытвае свой вэрдыкт з санкцыяй. Сацыяльна арыентаваная дзяржава, у якой судзьдзям забясьпечваюцца неблагія сацыяльныя гарантыі. У патрэбе ж таго, каб дзяржава была яшчэ і прававой, дзе забясьпечвалася б уся гэтая незалежнасьць судзьдзяў, іх справядлівасьць і бесстароннасьць, людзям даводзіцца задумвацца толькі на лаве падсудных.
У кантактах з судамі я была асобай, якая прыцягвалася да адміністратыўнай адказнасьці, і раптам стала асобай, якая прыцягваецца для ўдзелу ў дзейнасьці суда па ажыцьцяўленьні правасудзьдзя, іншымі словамі, народным засядальнікам. Спачатку мы ўставалі-суд-ідзёт, потым мы сядзелі, цяпер жа будзем засядаць. Такія мэтамарфозы лёсу. І што яшчэ выкіне лёс у сацыяльна арыентаванай дзяржаве?
У Вярхоўным судзе разглядаецца гучная справа. Абвінавачваюцца грамадзяне Канавалаў і Кавалёў, але не іх асобы прыцягваюць увагу шырокай грамадзкасьці. Слухаецца справа пра выбух 11 красавіка 2011 года. Тэрарызм? Артыкул 298? Частка 3? “Зьдзяйсьненьне выбуху... з мэтай...” Не ўсякі выбух, што прывёў за сьмерці людзей і прынёс ім цялесныя пашкоджаньні можа быць кваліфікаваны як “тэрарызм”. Для тэрарызма патрэбная пэўная мэта, а мэтай была, паводле заключэньня абвінаваўцаў, “дэстабілізацыя грамадзкага парадку і застрашэньне насельніцтва”. Пры гэтым, як мы чытаем у той зьлітай у інтэрнэт “Пастанове аб перадачы крымінальнай справы пракурору для накіраваньня ў суд”, выбухі ў Віцебску, пачынаючы з 2000 года Канавалаў рабіў не дзеля застрашэньня насельніцтва, “з хуліганскіх намераў”.
Гледзячы на меркаваньне сьледзтва, злачынная эвалюцыя ня толькі прывяла да ўдасканаленьня выбуховых прыладаў, а таксама маштабаў наступстваў, злачынная эвалюцыя закранула і матывы - ад “хуліганскіх намераў” да “дэстабілізацыі грамадзкага парадку і застрашэньня насельніцтва”. Чаму выбух у сьнежні 2000 года ў пад’езьдзе, які, паводле словаў пастановы пра перадачу справы ў суд, адбыўся з выкарыстаньнем “спэцыяльна прыстасаванага для нанясеньня цялесных пашкоджаньняў, зьнішчэньня ці пашкоджаньня маёмасьці... у выніку якога была створана небясьпека гібелі нявызначанага кола асобаў і прынясеньня ім цялесных пашкоджаньняў”, быў проста хуліганствам; а выбух пад адкрытым небам - на прыпынку ў Віцебску ў 2005 годзе - ужо тэрарызмам.
Для кваліфікацыі ж злачынства, для вызначэньня яго складу ў выпадку з тэрарызмам патрэбна ўстанавіць не толькі факт выбуху ці падпалу, але таксама і мэты, якія ставіліся. Я так разумею, мэты вызначаліся ў залежнасьці ад выніку: калі ў 2000 годзе насельніцтва і ведаць ня ведала пра выбух у пад’езьдзе, значыць, застрашэньня не было; калі ж пасьля выбуху на прыпынку ў Віцебску ў 2005 годзе насельніцтва было застрашанае, значыць ставілася мэта застрашэньня. Таму ў пад’езьдзе - хуліганства, а на прыпынку - тэрарызм.
У 2008 годзе акрамя застрашэньня насельніцтва, на меркаваньне сьледчых, мэты выбухаў прырасьлі яшчэ і дэстабілізацыяй грамадзкага парадку. Чаму ў Віцебскім выбуху бачаць толькі застрашэньне, а дэстабілізацыя зьяўляецца ўсяго толькі ў 2008 годзе, а паўтараецца ў 2011? І чаму сьледчыя не кваліфікуюць выбух у мэтро як забойства - наўмыснае супрацьпраўнае пазбаўленьне жыцьця двух ці больш асобаў, зьдейсьненае агульнанебясьпечным спосабам, з асаблівай жорсткасьцю, з хуліганскіх намераў (арт. 139 ч.2)?
Значыць, у сьледчых ёсць доказы таго, што ў 2005 годзе выбухі зьдзяйсьняліся з мэтай застрашэньня насельніцтва, а ў 2008 і 2011 - з мэтай застрашэньня і дэстабілізацыі? І не толькі велічынёй наступстваў яны адрозьніваюць ад больш раньніх хуліганскіх выбухаў, але і мэтамі, якія ставілі перад сабой меркаваныя злачынцы?
У судах я бываю нячаста, але заняткі па крымінальным праве не прагульвала, і задачкі на правільнае вызначэньне складу злачынства рашала ўважліва. Строгая мова крымінальнага кодэксу адрозьніваецца ад звычайнай мовы, якой карыстаюцца “радзі краснага слаўца”. Адны і тыя ж зьнешне дзеяньні могуць быць кваліфікаваныя па розных артыкулах крымінальнага кодэксу ў залежнасьці ад матываў ажыццяўленьня гэтых дзеяньняў.
Клясычны прыклад з заняткаў крымінальнага права - выпадак з шапкай. Ідзе сабе мінак у шапцы. Да яго падбягае іншы чалавек і шапку з галавы схапіў, і далей пабег. Калі ў злодзея было завалоданьне чужой маёмасьцю з карысьлівай мэтай (шапку прапіць, прадаць, самому насіць), то гэта будзе рабаўніцтва. Калі ж злодзей троху адбег з шапкай, а потым яе, дапусьцім, падпаліў, разарваў на шматкі і г.д., то ягоныя дзеяньні ня мелі карысьлівай мэты, а шапкай ён завалодаў з хуліганскіх намераў (парушыў грамадзкі парадак і выказаў яўную непавагу да грамадзтва, суправадзіўшы гэта зьнішчэньнем ці пашкоджаньнем чужой маёмасьці). Мінак застаўся без шапкі і яму, як бы, усё роўна, ён пацярпеў аднолькава. А для кваліфікацыі злачынства намеры істотныя.
Выбух 2011 года скалануў Беларусь. Загінулі людзі. Многія атрымалі цялесныя пашкоджаньні. Мноства людзей перажыло фізычны і маральны боль. Насельніцтва было запужанае. Суд мае ня толькі вызначыць ступень віны Канавала і Кавалёва ў тым, што адбылося на станцыі мэтро “Кастрычніцкая”, але вызначыць, ці былі гэтыя трагічныя падзеі актам тэрарызму.
У гэтым досьведзе няма нічога новага і незвычайнага. Судовая ўлада ў жаночым абліччы сьмяецца табе ў твар, і нягледзячы на ўсе доказы тваёй невінаватасьці, скляпаўшы бездакорную судовую пастанову, зачытвае свой вэрдыкт з санкцыяй. Сацыяльна арыентаваная дзяржава, у якой судзьдзям забясьпечваюцца неблагія сацыяльныя гарантыі. У патрэбе ж таго, каб дзяржава была яшчэ і прававой, дзе забясьпечвалася б уся гэтая незалежнасьць судзьдзяў, іх справядлівасьць і бесстароннасьць, людзям даводзіцца задумвацца толькі на лаве падсудных.
У кантактах з судамі я была асобай, якая прыцягвалася да адміністратыўнай адказнасьці, і раптам стала асобай, якая прыцягваецца для ўдзелу ў дзейнасьці суда па ажыцьцяўленьні правасудзьдзя, іншымі словамі, народным засядальнікам. Спачатку мы ўставалі-суд-ідзёт, потым мы сядзелі, цяпер жа будзем засядаць. Такія мэтамарфозы лёсу. І што яшчэ выкіне лёс у сацыяльна арыентаванай дзяржаве?
У Вярхоўным судзе разглядаецца гучная справа. Абвінавачваюцца грамадзяне Канавалаў і Кавалёў, але не іх асобы прыцягваюць увагу шырокай грамадзкасьці. Слухаецца справа пра выбух 11 красавіка 2011 года. Тэрарызм? Артыкул 298? Частка 3? “Зьдзяйсьненьне выбуху... з мэтай...” Не ўсякі выбух, што прывёў за сьмерці людзей і прынёс ім цялесныя пашкоджаньні можа быць кваліфікаваны як “тэрарызм”. Для тэрарызма патрэбная пэўная мэта, а мэтай была, паводле заключэньня абвінаваўцаў, “дэстабілізацыя грамадзкага парадку і застрашэньне насельніцтва”. Пры гэтым, як мы чытаем у той зьлітай у інтэрнэт “Пастанове аб перадачы крымінальнай справы пракурору для накіраваньня ў суд”, выбухі ў Віцебску, пачынаючы з 2000 года Канавалаў рабіў не дзеля застрашэньня насельніцтва, “з хуліганскіх намераў”.
Гледзячы на меркаваньне сьледзтва, злачынная эвалюцыя ня толькі прывяла да ўдасканаленьня выбуховых прыладаў, а таксама маштабаў наступстваў, злачынная эвалюцыя закранула і матывы - ад “хуліганскіх намераў” да “дэстабілізацыі грамадзкага парадку і застрашэньня насельніцтва”. Чаму выбух у сьнежні 2000 года ў пад’езьдзе, які, паводле словаў пастановы пра перадачу справы ў суд, адбыўся з выкарыстаньнем “спэцыяльна прыстасаванага для нанясеньня цялесных пашкоджаньняў, зьнішчэньня ці пашкоджаньня маёмасьці... у выніку якога была створана небясьпека гібелі нявызначанага кола асобаў і прынясеньня ім цялесных пашкоджаньняў”, быў проста хуліганствам; а выбух пад адкрытым небам - на прыпынку ў Віцебску ў 2005 годзе - ужо тэрарызмам.
Для кваліфікацыі ж злачынства, для вызначэньня яго складу ў выпадку з тэрарызмам патрэбна ўстанавіць не толькі факт выбуху ці падпалу, але таксама і мэты, якія ставіліся. Я так разумею, мэты вызначаліся ў залежнасьці ад выніку: калі ў 2000 годзе насельніцтва і ведаць ня ведала пра выбух у пад’езьдзе, значыць, застрашэньня не было; калі ж пасьля выбуху на прыпынку ў Віцебску ў 2005 годзе насельніцтва было застрашанае, значыць ставілася мэта застрашэньня. Таму ў пад’езьдзе - хуліганства, а на прыпынку - тэрарызм.
У 2008 годзе акрамя застрашэньня насельніцтва, на меркаваньне сьледчых, мэты выбухаў прырасьлі яшчэ і дэстабілізацыяй грамадзкага парадку. Чаму ў Віцебскім выбуху бачаць толькі застрашэньне, а дэстабілізацыя зьяўляецца ўсяго толькі ў 2008 годзе, а паўтараецца ў 2011? І чаму сьледчыя не кваліфікуюць выбух у мэтро як забойства - наўмыснае супрацьпраўнае пазбаўленьне жыцьця двух ці больш асобаў, зьдейсьненае агульнанебясьпечным спосабам, з асаблівай жорсткасьцю, з хуліганскіх намераў (арт. 139 ч.2)?
Значыць, у сьледчых ёсць доказы таго, што ў 2005 годзе выбухі зьдзяйсьняліся з мэтай застрашэньня насельніцтва, а ў 2008 і 2011 - з мэтай застрашэньня і дэстабілізацыі? І не толькі велічынёй наступстваў яны адрозьніваюць ад больш раньніх хуліганскіх выбухаў, але і мэтамі, якія ставілі перад сабой меркаваныя злачынцы?
У судах я бываю нячаста, але заняткі па крымінальным праве не прагульвала, і задачкі на правільнае вызначэньне складу злачынства рашала ўважліва. Строгая мова крымінальнага кодэксу адрозьніваецца ад звычайнай мовы, якой карыстаюцца “радзі краснага слаўца”. Адны і тыя ж зьнешне дзеяньні могуць быць кваліфікаваныя па розных артыкулах крымінальнага кодэксу ў залежнасьці ад матываў ажыццяўленьня гэтых дзеяньняў.
Клясычны прыклад з заняткаў крымінальнага права - выпадак з шапкай. Ідзе сабе мінак у шапцы. Да яго падбягае іншы чалавек і шапку з галавы схапіў, і далей пабег. Калі ў злодзея было завалоданьне чужой маёмасьцю з карысьлівай мэтай (шапку прапіць, прадаць, самому насіць), то гэта будзе рабаўніцтва. Калі ж злодзей троху адбег з шапкай, а потым яе, дапусьцім, падпаліў, разарваў на шматкі і г.д., то ягоныя дзеяньні ня мелі карысьлівай мэты, а шапкай ён завалодаў з хуліганскіх намераў (парушыў грамадзкі парадак і выказаў яўную непавагу да грамадзтва, суправадзіўшы гэта зьнішчэньнем ці пашкоджаньнем чужой маёмасьці). Мінак застаўся без шапкі і яму, як бы, усё роўна, ён пацярпеў аднолькава. А для кваліфікацыі злачынства намеры істотныя.
Выбух 2011 года скалануў Беларусь. Загінулі людзі. Многія атрымалі цялесныя пашкоджаньні. Мноства людзей перажыло фізычны і маральны боль. Насельніцтва было запужанае. Суд мае ня толькі вызначыць ступень віны Канавала і Кавалёва ў тым, што адбылося на станцыі мэтро “Кастрычніцкая”, але вызначыць, ці былі гэтыя трагічныя падзеі актам тэрарызму.
