Гэтыя тэмы ў «Праскім акцэнце» абмяркоўваюць юрыст, адмысловец у канстытуцыйным праве, сябра Грамадзкай канстытуцыйнай камісіі Іван Пляхімовіч і палітычныя аналітыкі Валер Карбалевіч і Сяргей Навумчык.
17 сакавіка 1991 году ў Савецкім Саюзе прайшоў рэфэрэндум аб захаваньні СССР. У Беларусі прагаласавала «за» 82,7% тых, хто ўзяў удзел у галасаваньні.
Карбалевіч
- Для большасьці беларусаў, як і для большасьці беларускай намэнклятуры, распад СССР быў горшым варыянтам
- Алесь Адамовіч невыпадкова назваў Беларусь антыперабудовачнай Вандэяй
- Калі Гарбачоў казаў, што да яго быў застой, то многім беларусам гэта было незразумела
- У Беларусі той сацыялізм, які існаваў, ацэньваўся са знакам плюс
- Галасаваньне за захаваньне СССР было ў Беларусі даволі шчырым
- Калі гістарычныя працэсы насьпелі, іх немагчыма спыніць нічым, ніякімі рэфэрэндумамі
- ГКЧП таксама быў спробай захаваць СССР, але і яна скончылася няўдачай
- Лукашэнка ўвесь час кажа, што распад СССР быў вялікім няшчасьцем. Атрымліваецца, што незалежная дзяржава ўзьнікла ў выніку няшчасьця
- Калі Лукашэнка сёньня пагодзіцца на далучэньне Беларусі да Расеі, я ня думаю, што парлямэнт прагаласуе за страту сувэрэнітэту
- Напрыканцы 90-х гэта было магчыма, тады і грамадзкая думка была няўстойлівая, была моцная настальгія па СССР
- Сёньня ў Беларусі ёсьць кансэнсус наконт сувэрэнітэту, гэта адзінае пытаньне, па якім расколатае беларускае грамадзтва мае супольную пазыцыю
Навумчык
- У Беларусі правядзеньне саюзнага рэфэрэндуму ўхваліў не Вярхоўны Савет, а толькі яго прэзыдыюм. Але нават і пасяджэньня прэзыдыюму не было
- Дземянцей пусьціў «апытальны ліст», і чальцы прэзыдыюму ВС там расьпісаліся, прычым ня ўсе
- Цэнтар усімі сіламі спрабаваў захаваць уладу
- Фармулёўка пытаньня рэфэрэндуму наконт роўнасьці нацыяў гучала цынічна ў кантэксьце таго, што тады адбывалася на ўскрайках імпэрыі, скажам, у Карабаху, Азэрбайджане, Грузіі, Літве
- Мы, прадстаўнікі апазыцыі БНФ, патрабавалі даць нам слова на БТ для выступу супраць захаваньня СССР. Нам было адмоўлена
- Апытаньні, якія тады праводзілі ў СССР, паказалі, што толькі 6% тых, хто галасаваў «за», разумелі, які праект саюзнай дамовы ім прапануецца
- Працэдура выхаду рэспублік са складу СССР была такой жа складанай, як цяпер у Беларусі працэдура імпічмэнту прэзыдэнта
- ЦК КПСС не займаўся грунтоўна нацыянальнымі пытаньнямі
- Гарбачову варта сказаць дзякуй за тое, што распад СССР адбыўся праз адносна невялікую кроў
- Калі сёньня Лукашэнка захоча (ці яго прымусяць) падпісаць дамову аб уключэньні Беларусі ў склад Расеі, то абедзьве палаты Нацыянальнага сходу прагаласуюць за гэта, і ніякая Канстытуцыя ім не перашкодзіць гэта зрабіць
- Ён можа нават правесьці рэфэрэндум, і Ярмошына намалюе патрэбныя лічбы
Пляхімовіч
- У фармулёўцы пытаньня рэфэрэндуму адначасова гаварылася і пра фэдэрацыю, і пра сувэрэнітэт рэспублік, якія яе складаюць
- Суб’ектамі фэдэрацыі зьяўляюцца несувэрэнныя ўтварэньні
- Гэтая фармулёўка ўтрымлівала ўнутраную супярэчнасьць
- Але гэта — працяг фармулёвак, якія былі ў Канстытуцыях рэспублік
- Паводле Канстытуцыі БССР ад 1978 году Беларусь — сувэрэнная сацыялістычная рэспубліка
- У гэтай фармулёўцы галоўнае было — ідэалёгія
- Юрыдычная абавязковасьць у тым рэфэрэндуме была, яна палягала ў тым, што нельга скасаваць Савецкі Саюз зьверху, што такое рашэньне ня маюць права прыняць саюзныя ўлады
- Аднак у савецкіх Канстытуцыях было замацаванае права рэспублік на выхад з Саюзу. І вынікі рэфэрэндуму гэтае права не маглі скасаваць
- У канстытуцыях краінаў ЭЗ яны пагаджаюцца з абмежаваньнем свайго сувэрэнітэту на карысьць Зьвязу
- У праекце Канстытуцыі, распрацаваным Грамадзкай канстытуцыйнай камісіяй, па маёй прапанове ў першых радках сказана пра сувэрэнітэт Беларусі
- І ў дзейнай Канстытуцыі ёсьць норма, што Беларусь на добраахвотнай аснове можа ўваходзіць у міждзяржаўныя саюзы і выходзіць зь іх
- У праекце Канстытуцыі мы запісалі, што рашэньне Беларусі аб уваходжаньні ў міждзяржаўныя саюзы і пра выхад зь іх павінна прымацца на агульнанацыянальным рэфэрэндуме
- Законы і Канстытуцыя краіны павінны мець большую юрыдычную сілу, чым прававыя акты кіроўных органаў міждзяржаўных утварэньняў, у якія ўваходзіць краіна
