«Не магу маўчаць» — словы, якімі тлумачаць свой сыход зь дзяржаўнае працы людзі самых розных прафэсіяў. Калі вы зь іхнага ліку — напішыце нам пра сваю гісторыю і сваё рашэньне на адрас: radiosvaboda@gmail.com
22 чэрвеня 2003 году памёр Васіль Быкаў. Гэты дзень і застанецца ў гісторыі Беларусі як дзень ягонага сыходу. Але ж была яшчэ адна падзея, якая засталася ў цені сьмерці Быкава. Пра яе мне расказаў нядаўні рэдактар сайта mlyn.by, колішні супрацоўнік АТН, паэт Зьміцер Арцюх. На 22 чэрвеня 2003 году быў заплянаваны перавод усіх навін на Беларускай тэлевізіі на расейскую мову. Так і хочацца дадаць: „без абвяшчэньня вайны“. Чым кіраваўся той, хто прызначыў сваю вайну беларускай мове ў галоўным эфіры менавіта на гэтую дату? Няўжо і тут вылезла захапленьне „нямецкім парадкам“?
Зьміцер Арцюх нарадзіўся пад Наваградкам, у вёсцы Рутка. Школа ў вёсцы Ваўковічы, куды хадзіў мой суразмоўца, была беларускай не намінальна. Натхнёныя сваім настаўнікам матэматыкі, вучні выдавалі насьценгазэту з назвай „Жыве Беларусь!“ У той газэце вучні зьмяшчалі свае вершы, краязнаўчыя матэрыялы ды фотарэпартажы школьнага жыцьця. Затым пэдагагічны каледж, журфак БДУ. Праца ў галоўных дзяржаўных СМІ. Якая скончылася „па ўласным жаданьні“ ў сёлетнім жніўні.
Зьміцер Арцюх, журналіст:
— У 1998 годзе я паступіў на факультэт журналістыкі. Нас вучылі справядлівасьці, аб’ектыўнасьці. Цудоўныя выкладчыкі. Не было адчуваньня, што ідзе прапаганда нейкага аднаго погляду, адной ідэалёгіі. Мы павінны аб’ектыўна ацэньваць сытуацыю і аб’ектыўна падаваць інфармацыю. І гэты прынцып да сёньняшняга часу ў мяне асноўны. І іншага я трываць не хачу. І варыцца ў гэтым таксама не хачу. Яшчэ да БДУ я пачаў працаваць на Беларускім радыё. Потым, ужо быўшы студэнтам журфаку, я пачаў працу на АТН. Спачатку карэспандэнтам, а потым рэдактарам выпуску. Яшчэ на беларускай мове навіны выходзілі. І самым балючым ад працы ў АТН быў пераход навін на расейскую мову. Я тады працаваў рэдактарам выпуску.
Калі я прыехаў у Менск, мне вельмі хацелася пазнаёміцца з Васілём Быкавым. На жаль, ня склалася. І неяк перад працай мне вельмі трывожна спалася. Сьніў Васіля Быкава. Што ён прыходзіць да нас на тэлевізію, праводзіць нейкую нараду, нешта апавядае. Раніцай думаю – што за дзіўны сон? Выходжу, саджуся ў машыну. Мне кажуць — Быкаў памёр. А ў гэты дзень навіны на БТ пераводзілі на расейскую мову. Такі быў загад, з гэтага дня навіны перавесьці на расейскую мову. Не было ніякай плаўнасьці. Выйшлі вядоўцы ў эфір і пачалі чытаць па-расейску. Для мяне гэта быў шок. Я, памятаю, яшчэ прасіў — давайце сёньня, у памяць пра Быкава, на беларускай мове выйдзем. Не пагадзіліся. Неяк спакойна ўспрынялі. Трэба — значыць трэба. Загады кіраўніцтва трэба выконваць, дзе б ты ні працаваў. Вось такое ў мяне было завочнае знаёмства з Васілём Быкавым.
Пасьля БТ я некалькі гадоў працаваў у часопісе „Промышленная безопасность“, дзе не было ніякай ідэалёгіі. Я там адпачываў. Пачалася творчасьць, пісаліся вершы, стварыў паэтычны тэатар „Арт.С“. Разам з Аксанай Спрынчан. Добры быў час. Я быў рады, што пайшоў з тэлевізіі. Потым зрабіў фільм „Наваградзкая Галгофа“ -- пра закатаванага ў 1937-м годзе сьвятара Мікалая Мядзьвецкага. Пасьля працаваў у амэрыканскім дабрачынным фондзе. Потым — шэсьць гадоў рэдактарам сайту ў Сьвята-Елісавецінскім манастыры. А потым мяне запрасілі на сайт mlyn.by Гэта сайт „Мінскай праўды“. Навіны Менскай вобласьці, заснавальнік аблвыканкам. Сайт не асабліва палітычны. Жыцьцё людзей, мясцовыя падзеі, сьвяты. Цікава было працаваць. Праца не ішла ў разрэз з маімі поглядамі. Я рабіў матэрыялы асьветніцкія, прысьвечаныя праваслаўю. А потым у нас напярэдадні выбараў памянялася кіраўніцтва. І стаў мяняцца фармат. Дагэтуль мы асьвятлялі паездкі прэзыдэнта на Меншчыну. А потым пачалося больш і больш. І ўвесь прэзыдэнт зьявіўся на сайце Менскай вобласьці. Кожная падзея, зьвязаная зь ім, зьяўлялася на абласным сайце. Можа, так і трэба? Усё ж прэзыдэнт. Чаму б і не?
Я не хацеў галасаваць за Аляксандра Лукашэнку. Мой выбар -- Сьвятлана Ціханоўская. Перад выбарамі я пачаў хадзіць зь белай стужачкай. У Доме прэсы глядзелі на мяне вельмі зьдзіўлена. Але я такой белай варонай быў не адзін. Яшчэ пара чалавек было. Асноўная маса... Можа, людзі і падтрымлівалі, але не паказвалі. Я не адчуваў у гэтым нічога кепскага. Я лічу, што маю права на сваю пазыцыю. І калі я зразумеў, што выбары праваліліся, што яны перабаршчылі... Ну напісалі б 60%. Людзі б супакоіліся праз пэўны час. А тут быў проста шок. Усе мае знаёмыя, сябры, родныя галасавалі не за яго. Адкуль восемдзесят?
Я звольніўся не адразу. Была спроба зь сябрамі арганізаваць страйк. Для гэтага трэба зьбіраць подпісы. Калі ўжо беларуская тэлевізія забаставала, дык чаму мы, „Мінская праўда“, ня можам падтрымаць? Вызваліць палітвязьняў, пералік галасоў, перавыбары. Нармальныя патрабаваньні. Пачаў зьбіраць подпісы. Гэта было вельмі напружана, падпольна. Стварылі ў тэлеграм-канале групу і там абмяркоўвалі гэтыя ўсе падзеі.
Не пасьпелі сабраць усе подпісы, мяне выклікаюць да дырэктара „Мінскай праўды“ Ларысы Коршун. Са мною пайшлі ўсе, хто падтрымаў сваімі подпісамі. Людзі пачалі выказвацца, што нельга так выпускаць матэрыялы, што такіх загалоўкаў не павінна быць, што трэба аб’ектыўна асьвятляць абодва бакі. Я выказаў сваё незадавальненьне тым, што вось прыйшоў матэрыял, карэспандэнт піша: маці шукае свайго сына. Езьдзіла і на Акрэсьціна, езьдзіла і ў Жодзіна. Кажа міліцыянту: „Ён пайшоў у адной маечцы. А там жа холадна. Я яму швэдар узяла, а не магу яго знайсьці“. А добры міліцыянт яе супакойвае: „Не хвалюйцеся. Там цёпла. Іх добра кормяць“. Я чытаю гэты матэрыял і разумею, што ня можа такога быць! І я павінен сваімі рукамі гэта ў інтэрнэт выпускаць? Я не хачу ўдзельнічаць у гэтым!
Іншыя людзі таксама пачалі выказваць сваю незадаволенасьць. Вырашылі, што з заўтрашняга дня будзем усё асьвятляць з двух бакоў. І тыя мітынгі, і тыя. Я ўжо так узрадаваўся. Можа, што-небудзь і зрушыцца? А ўвечары мне паведамляюць, што начальства гэтую заяву забрала, зьнішчыла, што яе трэба перарабіць, бо яна непісьменная. І раніцай я вырашыў, што пішу заяву на звальненьне... Не шкадую. І калі з тэлевізіі звальняўся, я не шкадаваў. Таму што гэта ўжо неяк падпірае. Ты ня можаш з гэтым жыць. Калі ты ходзіш на мітынгі, бачыш і адчуваеш тую энэргію людзей, хочацца быць часткай народу. Хочацца працаваць для народу. Гаварыць праўду для народу. Шкадаваньне ёсьць, што не магу гэтага рабіць.
І вось яшчэ адна прычына, зь якой я вырашыў звальняцца. Да выбараў у нас быў адзін заробак. Аклад 800 з капейкамі плюс прэміі з ганарарамі. Пасьля выбараў нам на трыста рублёў падвысілі аклад. А перад гэтым я чытаю, што “вось, тым, хто хадзіць на мітынгі, ім плацяць, яны ўсе купленыя”. Мяне гэта абурыла. Як? А трыста рублёў да акладу — гэта не купляньне? Гэта подкуп людзей, каб сядзелі ў дзяржаўных СМІ і маўчалі. Але я не хачу за сваю пазыцыю браць грошы ні ад тых, ні ад другіх. Для многіх дзіўна было. “Табе, што, кепска? Грошы заплацілі! Сядзі і працуй”. А мяне гэта абурыла. Можа, каб гэтыя грошы далі за два-тры месяцы да выбараў... Каб не было так яўна. А так непрыхавана. І гэта ж ня толькі мне. Там, відаць, усім павысілі аклад. Напэўна, ад гэтага таксама людзі не хацелі звальняцца.
Да мяне звольнілася адна рэдактарка аддзелу, і пасьля мяне яшчэ шэсьць чалавек. Усяго ў холдынгу 94 супрацоўнікі. Гэта пяць выданьняў. Удалося сабраць 26 подпісаў. І то на этапе стварэньня гэтай заявы яе перарабілі. Бо многія былі супраць падаваць яе з палітычнымі патрабаваньнямі. Падавалі супраць цэнзуры, каб журналіст мог адмовіцца ад заданьня, калі яно супярэчыць ягоным поглядам. Чыста журналісцкія патрабаваньні. Але я апошнім пунктам дабавіў выбары. Бо гэта прычына, зь якой усё пачалося. Каб былі нармальна праведзеныя выбары, гэтай сытуацыі б не было. І многія падпісваліся так: „Згодны, акрамя апошняга пункту“. Я зразумеў, што людзі яшчэ не дайшлі да таго ўзроўню, калі сумленьне патрабуе нейкай праўды. Але нікога ня хочацца вінаваціць. Бо ў людзей сем’і, крэдыты...
