Жадан. Ці застаўся Ленін у галовах?

Украінскі паэт, празаік, перакладчык, грамадзкт актывіст піша пра дэкамунізацыю ва Ўкраіне.

Дзе дэкамунізацыя

І вось мы едзем з горада Дняпра ў горад Крапіўніцкі. Праўда дзеля гэтага нам трэба выехаць з тэрыторыі Днепрапятроўскай вобласьці і ўехаць на тэрыторыю вобласьці Кіраваградзкай. Украінскія рэаліі апошніх гадоў маюць ня толькі трагічны выгляд — часам яны выглядаюць цалкам гратэскава. Але ніхто і не абяцаў, што ўсім усё будзе зразумела.

Часам мы проста не заўважаем, у якім сьціснутым часавым адрэзку нам усім давялося апынуцца. У нашых рэаліях пра гісторыю не абавязкова казаць у мінулым часе. Гісторыя, па вялікім рахунку, гэта паветра, якім мы сёньня штодня дыхаем. Паветра гэта не заўсёды сьвежае і гаючае, але іншага ў нас проста няма. Гэтак жа, як няма ў нас іншай гісторыі. Ёсьць гэтая, зь яе доўгім і цяжкім рэхам смаку, зь яе траўмамі, комплексамі і страхамі. У прыватнасьці, са страхам пераацэнкі каштоўнасьцяў, са страхам зазірнуць у хатнюю шафу і ўбачыць там несымпатычныя табе наогул шкілеты. Гэта значыць, са страхам называць рэчы сваімі імёнамі.

Ці застаўся Ленін у галовах?

Вельмі добра памятаю ўсе гэтыя дэкамунізацыйныя дыскусіі чатыры гады таму. Памятаю адчай у вачах прыхільнікаў помнікаў Леніну і рашучасьць у вачах тых, каго гэтыя помнікі не задавальнялі. Магло падацца, што галоўным пытаньнем было менавіта гэта — стаяць ці не стаяць у тым ці іншым населеным пункце ленінскай постаці. Мабыць, так яно і было, і важнасьць гэтага пытаньня сапраўды ня варта недаацэньваць. Бо абараняць тады, вясной 14-га, выходзілі ня нейкіх, асобна ўзятых палітыкаў — абаранялі і адстойвалі менавіта патрэбу пазбавіцца (або неабходнасьць пакінуць) пэрсанальнага Леніна ў сваёй галаве. Гэта значыць, ня так Леніна, вядома, як усяго таго, што за ім стаяла, увесь той набор гісторыка-культурных сымбаляў і мэтафар, якія сёньня захаваліся перш за ўсё па той бок лініі фронту. Затое па гэты бок лініі фронту Ленін не выстаяў. Прынамсі, яго няма на плошчах і вуліцах. А вось застаўся ён у галовах — пытаньне складанае. Хоць надзвычай важнае.

Сапраўды, наколькі зьмянілася наша ўспрыманьне дэкамунізаваных імёнаў і прозьвішчаў? Нашых — я маю на ўвазе, вядома, ня толькі тых, хто выступаў супраць савецкай гістарычнай і ідэалягічнай спадчыны яшчэ да таго, як гэта стала «часткай дзяржаўнай палітыкі» — я кажу таксама і пра тых, хто сумняваўся, да канца не разумеў, лічыў немэтазгодным або адкрыта адмаўляў. Што сёньня думае шэраговы грамадзянін Украіны аб помніках Леніну, якія прыбралі зь яго горада? Не бяруся сьцьвярджаць, але магу выказаць здагадку, што ня думае наогул. Раптам аказалася, што непахіснасьць і недатыкальнасьць многіх сьветапоглядных канцэптаў, якія насаджваліся нам, як нешта, што ў прынцыпе ня можа быць аддадзена рэвізіі і перагляду («Гэта наша гісторыя», «гэта наша мінулае»), даволі сумнеўнымі і няяснымі, а самі канцэпты лёгка губляюць сваю вагу і сакральнасьць, варта толькі на іх паглядзець крытычна і справядліва. Іншая справа, наколькі мы здольныя на падобную крытычнасьць і бесстароннасьць.

Час працуе на нас усіх

Гэта даволі дзіўнае адчуваньне — знаходзіцца ў такой непасрэднай блізкасьці да гісторыі, мець магчымасьць дакрануцца рукой да яе скуры, адчуць яе цяпло, ці ўвогуле — зьмену яе тэмпэратуры. Бо справа, па вялікім рахунку, не ў перайменаваньні як такім — любую вуліцу заўсёды можна перайменаваць, справа ў тых зьменах — зьнешніх і схаваных — якія за ўсім гэтым стаяць. Справа ў часе, які так ці інакш працуе на нас, на нас усіх — і згодных і нязгодных — у часе, які мы пражываем на вуліцах і плошчах нашых гарадоў. Ты жывеш, прывыкаючы да плошчы Абаронцаў Украіны, і заўважаеш, як незаўважна гэта назва становіцца часткай навакольнай прасторы, як на яе пачынаюць нармальна рэагаваць нават таксісты (якія ў прынцыпе ня могуць нармальна рэагаваць на жыцьцё), заўважаеш, як зьнікаюць з памяці старыя, дадэкамунізаваныя назвы, а галоўнае — заўважаеш, наколькі без іх натуральна. Неяк так і павінна быць, хіба не?

Вось і ў Крапіўніцкім, куды мы ў канцы прыяжджаем, нам тлумачаць, што гараджане да новай назвы прызвычаіліся, што па Кіраве не сумуюць, што ўсё ідзе, як і павінна ісьці. А мы і разумеем, што суразмоўцы нашыя людзі хоць і сымпатычныя, аднак прадузятыя, што яны першымі выступалі за адмову ад папярэдняй назвы, а ўсё адно — слухаем іх, аналізуем, робім высновы. Ну так што нам усім застаецца, калі гаворка ідзе пра нашу краіну? Слухаць, аналізаваць, рабіць высновы.

Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.