«Я асабіста наведаю Беларусь у ліпені, і мы працягнем дыялёг зь міністрам замежных спраў і зь іншымі прадстаўнікамі ўраду», — сказаў Радыё Свабода міністар замежных справаў Латвіі Эдгарс Рынкевічс падчас міжнароднай канфэрэнцыі ў пытаньнях бясьпекі GLOBSEC 2017 у Браціславе.

— Ці ёсьць ў грамадзтве вашай краіны адчуваньне, што Латвія знаходзіцца на пярэднім краі супрацьстаяньня паміж NATO і Расеяй?

— Я б сказаў, што з 2014 году, ад часу незаконнай анэксіі Крыму і падзеяў на ўсходзе Ўкраіны мы адчуваем вялікую пагрозу міжнароднай бясьпецы. У нейкай ступені, шэраг вайсковых вучэньняў Расеі яшчэ да 2014 году — «Захад-2009», «Захад-2013» — выклікалі насьцярожанасьць. Цяпер мы чакаем «Захад-2017». Я б не сказаў, што ёсьць нейкая паніка ці страх, бо мы ведаем, што мы частка NATO і што мы маем вельмі моцныя гарантыі бясьпекі і абароны. Але ўсё адно адчуваецца зьмена клімату ў рэгіёне.

— Міністар абароны Эстоніі заявіў, што гэтыя вучэньні «Захад-2017» у верасьні могуць стаць «квітком у адзін бок» у Беларусь для расейскіх вайскоўцаў. Наколькі вы падзяляеце гэтыя трывогі?

— Мы, вядома ж, мы вельмі ўважліва сочым за гэтай сытуацыяй. Мы ня лічым, што такія маштабныя вучэньні прынясуць больш стабільнасьці ў рэгіён. Гэта, відавочна, даволі рызыкоўная сытуацыя, і мы павінны быць да яе гатовыя.

Мы спрабуем кантактаваць па двухбаковых каналах з Расейскай Фэдэрацыяй, а таксама праз раду NATO-Расея, каб знайсьці магчымасьць даслаць больш назіральнікаў, наладзіць мэханізмы абмену інфармацыяй і зьменшыць рызыкі. Пакуль што гэта ня вельмі пасьпяховыя спробы, але мы яшчэ маем час.

І так, мы маем засьцярогі, што расейскія войскі, якія ўвойдуць у Беларусь, могуць не сысьці. Мы таксама абмяркоўвалі гэтыя пытаньні зь беларускімі ўладамі, выказвалі сваю заклапочанасьць і будзем працягваць зь імі працаваць, але цяпер мы ня можам выключаць любы сцэнар — у тым ліку і той, пра які вы толькі што згадалі.

Пра санкцыі і дыялёг

— Размаўляючы ў красавіку з карэспандэнтам Радыё Свабода ў Брусэлі, вы сказалі, што санкцыі — гэта ня вельмі добрая ідэя і што варта наладжваць дыялёг зь Беларусьсю. Ці прасоўваецца наперад гэты дыялёг?

— Адносіны паміж Эўразьвязам і Беларусьсю вельмі складаныя і ў нейкай ступені цяжкія. Беларусь — частка праграмы «Ўсходняе партнэрства». Мы разглядаем «Усходняе партнэрства» як праграму, у рамках якой абмяркоўваецца ня толькі эканамічнае супрацоўніцтва ці рэформы, але і такія важныя пытаньні як правы чалавека, дэмакратыя, вяршэнства закону палітычныя свабоды. Гэты дыялёг ідзе няпроста.

Я сам выдаткоўваў шмат часу і намаганьняў падчас нашага старшынёўства ў Эўразьвязе і пазьней падчас дыскусіяў з нашымі беларускімі суразмоўцамі наконт палітвязьняў. Як толькі мы даведаліся пра сытуацыю з падзеямі ў Менску ў канцы сакавіка, калі там адбываліся дэманстрацыі, я быў кантакце са сваім беларускім калегам, каб абмеркаваць гэтае пытаньне.

Я лічу, што хоць мы і ня вельмі задаволеныя ўзроўнем палітычных свабодаў у Беларусі, галоўным шляхам да паляпшэньня сытуацыі ня могуць быць толькі прэс-рэлізы ці ўвядзеньне санкцый. Трэба весьці вельмі цяжкія, і часам, я б нават сказаў, жорсткія дыскусіі з нашымі беларускімі калегамі, каб паспрабаваць збалянсаваць сытуацыю. Я ня бачу, як магчымае ўвядзеньне санкцый можа цяпер дапамагчы ў такіх пытаньнях як вяршэнства закону ці ў іншых далікатных пытаньнях для Беларусі. Мы лічым, што трэба працягваць дыялёг.

Мы бачым, што хаця ёсьць паступовае паляпшэньне, наперадзе велічэзная праца ў іншых сфэрах. І я асабіста бяру на сябе абавязак ісьці па гэтым шляху дыскусій і перамоваў у рамках «Усходняга партнэрства» і на двухбаковай аснове. Я асабіста наведаю Беларусь у ліпені, і мы працягнем дыялёг зь міністрам замежных спраў і зь іншымі прадстаўнікамі ўраду.

— Ваш калега, міністар замежных спраў Літвы Лінас Лінкявічус таксама выступае за дыялёг зь Беларусьсю. Аднак пры гэтым ён кажа, што калі Беларусь вернецца да ранейшай сытуацыі з палітвязьнямі, ён будзе настойваць на вяртаньні санкцыяў. Паводле яго, гэта неабходна, бо інакш Эўразьвяз будзе зусім непасьлядоўным. Цяпер у Беларусі паўтара дзясяткі чалавек знаходзяцца ў дасудовым зьняволеньні па сумнеўнай справе аб падрыхтоўцы масавых беспарадкаў. Ці згодныя вы са спадаром Лінкявічусам, што калі Беларусь вернецца да ранейшай сытуацыі з палітвязьнямі, трэба вяртаць санкцыі?

— Я ня буду рабіць пасьпешлівых высноваў. Вы ж ведаеце, што ўвядзеньне санкцыяў — гэта рашэньне, якое прымаюць усе 28 краін Эўразьвязу. Мне здаецца, што мы далі вельмі ясна зразумець, калі была ранейшая сытуацыя, што санкцыі будуць зьнятыя толькі калі ў Беларусі будуць вызваленыя палітвязьні.

Таму я спадзяюся, што беларускія ўлады сапраўды разумеюць, што ў пытаньні дыялёгу таксама існуюць абмежаваньні. І вельмі спадзяюся, што мы не сутыкнёмся з сытуацыяй, якая была ў мінулым з палітвязьнямі.

Я не хачу цяпер рабіць пустых заяваў, але калі мы трапім у тую сытуацыю, якую вы апісалі, дык будзе вельмі сур’ёзная дыскусія ў Эўразьвязе і я не магу выключаць любых рашэньняў.

— А якой у такім выпадку будзе пазыцыя Латвіі?

— Гэта і ёсьць мая пазыцыя. Мне ня хочацца цяпер уваходзіць у рэжым пагрозаў, тым больш публічных. Але калі мы трапім у сытуацыю, якая была пару гадоў таму, дык будуць разглядацца ўсе магчымыя варыянты.

Аднак спачатку давайце скарыстаемся дыпляматыяй, а ня проста заявамі. Дарэчы, калі мы гаворым пра Беларусь, дык ня будзем забываць, што ў нас у мінулым былі сытуацыі з палітвязьнямі ў іншых краінах «Усходняга партнэрства» і мы ня ўводзілі санкцый. І калі ўжо казаць пра пасьлядоўнасьць, дык варта быць пасьлядоўнымі ў кожным выпадку.

— Ці гэта значыць, што варта было ўводзіць санкцыі, напрыклад, супраць Азэрбайджану, ці ўвогуле ня ўводзіць санкцыяў?

— Як я ўжо сказаў, у мінулым былі выпадкі больш чым з адной ці дзьвюма краінамі «Ўсходняга партнэрства». На жаль, у мінулым Эўразьвяз ня мае гісторыі пасьлядоўнасьці ні ў адносінах да «Ўсходняга партнэрства», ні больш шырокім кантэксьце.

Я дагэтуль лічу, што мы, напрыклад, зрабілі велічэзную памылку некалькі гадоў таму, прывязаўшы нашы палітычныя рашэньні, такія як заключэньне дамовы аб асацыяцыі паміж Эўразьвязам і Ўкраінай, да пытаньня зьняволеньня былой прэм’ер-міністаркі Юліі Цімашэнкі. Ці тое, як мы ўхвалялі ўрады краінаў, якія казалі аб сваёй праэўрапейскасьці, але іх дзеяньні не былі праэўрапейскімі.

Мы жывем у вельмі складаным сьвеце і я не хачу цяпер выключаць ніякіх магчымасьцяў. Але я асабіста буду цяпер канцэнтравацца на дыпляматыі, а не на нейкіх заявах.

Пра Беларускую АЭС

— Літва вельмі заклапочаная пабудовай Беларускай АЭС у Астравецкім раёне. Літоўскі парлямэнт нават прыняў закон, які забароніць літоўскім кампаніям купляць электрычнасьць з гэтай АЭС. Прадстаўнікі Польшчы таксама ўжо рабілі заявы, што ня будуць купляць гэтую электрычнасьць. Якая пазыцыя Латвіі ў гэтым пытаньні?

— Мы не зьбіраемся прымаць канкрэтных законаў у гэтым пытаньні. Пакуль што мы ўзьнялі гэтае пытаньне ў перамовах з кіраўніком Міжнароднага агенцтва ў атамнай энэргетыцы і актыўна абмяркоўвалі гэта зь беларускімі ўладамі. Мы заклікаем да празрыстасьці ў тым, што тычыцца стандартаў бясьпекі і аховы навакольнага асяродзьдзя. Мы лічым, што найлепшым шляхам тут была б незалежная ацэнка з боку экспэртаў МАГАТЭ.

Калі вядуцца такія гарачыя дыскусіі заўсёды цяжка пабачыць, дзе канчаюцца палітычныя пытаньні і пачынаюцца сапраўдныя пытаньні бясьпекі. Мы заклікаем беларускія ўлады прытрымлівацца стандартаў бясьпекі і дазволіць прысутнасьць міжнародных экспэртаў. Некаторыя экспэрты там былі, але гэта ўсё яшчэ праблемная сытуацыя. і мы будзем падымаць гэтае пытаньне надалей.

Я таксама ня бачу як працягваць дыскусіі ўнутры Эўразьвязу пакуль няма аб’ектыўная справаздачы МАГАТЭ. Нам трэба атрымаць ад іх вельмі ясную заяву.

Пра Расею як пагрозу

— Адна з тэмаў гэтай канфэрэнцыі — пагрозы з боку Расеі. Ці назіраеце вы спробы Расеі дэстабілізаваць сытуацыю ўнутры Латвіі?

— Я б сказаў, што тут мы ня вельмі адрозьніваемся ад Францыі, Злучаных Штатаў ці Нямеччыны. Мы сутыкаемся з кібэратакамі як на ўрадавыя ўстановы, гэтак і ў больш шырокім кантэксьце. Мы бачым інфармацыйную кампанію, якая спрабуе паказаць, што Латвія правалілася ў складзе Эўразьвязу, што мы частка дэкадэнцкай заходняй культуры і гэтак далей.

Вядома ж, у Латвіі ёсьць палітычныя партыі, якія сьпяваюць тую ж песьню, што і расейская прапаганда. З гэтага гледзішча можна сказаць, што ёсьць спробы паўплываць на палітычнае жыцьцё ў Латвіі. Але з другога боку гэта вельмі падобна да таго, што адбываецца ў іншых эўрапейскіх краінах. І я б не сказаў, што гэта вельмі пасьпяховыя спробы.

— Ці бачыце вы нейкія спробы скарыстаць нацыянальныя меншасьці ў Латвіі падобна да таго, што адбылося ва Ўкраіне?

— Не, такіх спробаў у Латвіі мы ня бачылі. Але зноўку ж, мы бачылі масіўную прапагандысцкую кампанію, якая найперш мае мэтай апраўдаць замежную палітыку Расеі і паказаць, што Расея — вельмі пасьпяховая краіна. Хоць мы ведаем, што Расея не абмяжоўваецца Масквой і Санкт-Пецярбургам і бачым, якое сапраўды жыцьцё ў расейскіх рэгіёнах. Там усё далёка ня так добра, як малюе прапаганда.

Мы ня бачылі спробаў стварыць у Латвіі «народныя рэспублікі», хоць некаторыя заходнія журналісты і спрабуюць іх знайсьці. Але мы бачым стратэгію, паводле якой закідваецца шмат фальшывых навінаў і на расейскай, і на латыскай мове, каб паўплываць на грамадзкую думку. І мы шукае найлепшыя спосабы, як гэтаму супрацьстаяць.

— І ці знайшлі вы ўжо пасьпяховыя спосабы для супрацьстаяньня?

— У нейкай ступені так. Я лічу, што латыская публіка больш устойлівая да фальшывых навінаў, чым людзі ў некаторых іншых краінах. Мы ўжо сутыкаемся з гэтым шмат гадоў, і само грамадзтва аб’ядноўваецца, каб супрацьстаяць прапагандзе. У нас ёсьць блогеры, якія паведамляюць пра такія выпадкі. Журналісты займаюцца праверкай і абвяржэньнем фальшывых навінаў — такія праграмы ёсьць і на тэлебачаньні.

Я б сказаў, што ўрад — не найлепшы інструмэнт, каб змагацца з фальшывымі навінамі. Людзі неабавязкова давяраюць ураду ці міністрам у такіх пытаньнях. Але калі журналісты і прадстаўнікі грамадзянскай супольнасьці робяць такія расьсьледаваньні і паказваюць, што, напрыклад, нейкі сайт распаўсюджвае фальшывыя навіны і мае пры гэтым сувязі зь нейкай палітычнай сілай ці з Расеяй, дык гэта працуе вельмі пасьпяхова.

Зусім нядаўна мы лічылі, што кібэрбясьпека гэта адно, а інфармацыйныя кампаніі і прапагандысцкая вайна гэта іншае. Але нашыя праціўнікі выкарыстоўваюць іх разам. Паглядзіце на тое, што адбылося ў Злучаных Штатах ці на спробы зрабіць тое ж самае ў Францыі. Адбываецца ўзлом пошты ці кампутарнай сеткі нейкай партыі, і атрыманая інфармацыя публікуецца ў інтэрнэце — на Wikileaks ці недзе яшчэ. І мы цяпер разумеем, што трэба успрымаць кібэрбясьпеку і інфармацыйныя апэрацыі як агульны комплекс праблемаў.