Вёска Гіравічы, маленькае паўжывое паселішча на шляху з Ракава ў Заслаўе, сустракае падарожніка маляўнічымі пагоркамі і шыкоўнай руінай з чырвонай цэглы. Адразу нават ня ўцяміш, што было раней у гэтых сьценах. Гэта агромністая будыніна з высокім аркавым уваходам. Таўшчыня сьценаў — ледзь ня мэтар. Абваленыя падвалы чаруюць вока дыхтоўнымі скляпеньнямі. Для хаты будынак занадта шыкоўны. Для замка — занадта малы. Але насупраць руіны стаіць новенькі, нядаўна пабудаваны дамок. І бачна, што гаспадар дамка — ня дачнік. Побач з дамком — гараж. За домам — абкультураная сажалка.
Гаспадар дамка, сярэдняга веку бляндын з адкрытым тварам, гасьцінна запрасіў у хату. Апынуўшыся ў фатэлі перад распаленым камінам, я адчуў сябе падарожнікам 19-га стагодзьдзя. Не хапала толькі чубука. Але гаворка добра вялася і пад каву. Руіна аказалася старадаўнім гасьціным дваром.
Стась: “Ведаю, што тут Напалеон спыняўся. Што тут, на горачцы, было пахаваньне францускіх салдат. Там яшчэ пры нас будаўнікі дарогі знаходзілі косткі, стужачкі шоўкавыя, нават шаблі знаходзілі францускія. Там кар’ер быў, і калі бралі пясок, знаходзілі аксэльбанты. Шоўк, які не гніе. І косткі старыя. Вывозілася гэта ўсё”.
Карэспандэнт: “І зброю знаходзілі?”
Стась: “Так. Ну, яно іржавае ўсё. Столькі гадоў праляжала ў зямлі, уявіце”.
Карэспандэнт: “А нейкія сьляды гэтага пахаваньня засталіся?”
Стась: “Калі шырэй парыць, дык, можа, там яшчэ нешта і засталося ў гэтай зямлі”.
Цікава, што апошняя гаспадыня гэтай карчмы да гэтае пары жыве ў Гіравічах. Ёй 80 гадоў. Калісьці карчму купіў яе сьвёкар, які наладзіў у ёй бандарную майстэрню.
Карэспандэнт: “Будынак гэтай карчмы быў ваш?”
Гаспадыня: “Ну так”.
Карэспандэнт: “Нейкія паперы захаваліся?”
Гаспадыня: “Былі паперы. Але ж выкінула. І сама зрабіла нядобрую работу. А там было ўсё напісана. Па-польску. Яна ж, карчма, развалілася, раскінулася. Паперкі выкідала. Ай, на што яно!”
Але найбольш старая сумуе не па страчаных паперах, а па былых Гіравічах.
Гаспадыня: “Вялікая была вёска. Столькі народу было! І моладзі. Танцы рабілі, дык у двух канцах. А пасьля павыяжджалі, старыя выміраюць”.
Карэспандэнт: “І музыкі былі свае?”
Гаспадыня: “Былі. Скрыпачка, гармонік і бубен. Старыя памруць, і будзе глухаманія”.
Мы са Стасем прагуляліся па руінах карчмы.
Карэспандэнт: “Вялікі гасьцінны двор”.
Стась: “Так. Гэты бок — як гасьцініца, а гэта — для коней стайня. Яшчэ перад перабудовай зьбіраліся рэстаўраваць. Там было яшчэ што рэстаўраваць. Гісторыкі прыяжджалі. Спрабавалі гэта зрабіць гістарычным помнікам. А пасьля ўсё пайшло насмарку. А тут пачалося марадэрства. Дачнікі пачалі даставаць здаравенныя камяні. Зараз жа можна з каменя ўсё рабіць. Пад платы, пад усякую ерунду”.
Карэспандэнт: “А гэта ж можна было зрабіць цэлым музэйным комплексам. Па гісторыі беларускага карчмарства”.
Стась: “Падняць гэта, канечне, цяжка. Але ж эскізы можна намаляваць...”
Але, дзякуй Богу, старой карчме ня суджана зьнікнуць з аблічча зямлі. У суседніх Эпімахах жыве гаспадар аграсядзібы “Ганка”, Анатоль Ганец. Ягоная сядзіба вартая асобнай увагі. Былы вайсковы дырыжор, ён сабраў у сябе някепскую калекцыю старых музычных інструмэнтаў. Тут ёсьць стогадовая ўкраінская бандура, некалькі мандалінаў. Але больш за ўсё гаспадар любіць музыцыраваць на нямецкім піяніна канца 19-га стагодзьдзя.
Новыя вяскоўцы і рупліўцы старажытнасьці ці то ня чуюць, ці то не разумеюць, наколькі неарганічна ў гэтых краявідах гучыць іхная расейшчына. Пакуль моўна-экалягічны баланс ратуюць вясковыя бабулі. Самай старой жыхарцы Гіравічаў, бабе Вользе, ідзе дзявяты дзясятак гадоў. Але колькі жыцьця ў голасе і вачах!
Карэспандэнт: “А што рабілі рабочыя?”
Вольга: “Сена зграбалі. Калхозьнікі”.
Карэспандэнт: “А што такое была мяжа?”
Вольга: “Дрот. Калючым дротам усё пераблытана. Мне цікава. Я думала, там — ого! Бальшавік! Там жа людзі нашыя. Хацела пагаварыць. Па-беларуску. А гэты паляк, патруль, “Злазь!” І пачаў крычаць на мяне. Каб я злазіла з дрэва”.
Карэспандэнт: “Спадабаліся бальшавікі”.
Вольга: “Яны так адзетыя. Белыя блюзкі, чорныя спадніцы. І фартухі пазавязаныя. І ўсе так адзетыя. Ня тое, што адна так, другая так”.
Карэспандэнт: “Але ж гэта быў маскарад. Для такіх цікаўных, як вы?”
Вольга: “Можа. Цікава было”.
Карэспандэнт: “А якія часы ўспамінаюцца на старасьць?”
Вольга: “На старасьць усё ўспамінаю. Як была малая. А што старасьць надышла, дык ня верыцца. Я пражыла 83 гады, а здаецца, як 17 пражыла. Дзяцінства болей успамінаецца”.
Карэспандэнт: “Якое было любімае сьвята ў дзяцінстве?”
Вольга: “Вялікдзень, Каляды. Новы год, Вадохрышча. Па тры, па чатыры дні сьвяткавалі. Вечарынкі. Цяпер пагляджу — мая ўнучка. Ну што яна бачыць? Вучыцца і вучыцца. А ў нас жа кожную суботу і нядзелю вечарынкі былі, танцы”.
Карэспандэнт: “А не напіваліся на гэтых вячорках?”
Вольга: “Не. Тады ж не было за што піць. Гэта ж не цяпер, што грошы зарабляюць і напіваюцца”.
Вечар у Гіравічах я завяршаў перад камінам, у гасьціннага Стася. Ён з каньяком, я з тытунём. На радзіму продкаў Стась вярнуўся дзякуючы глябальнаму крызісу. Транспартная фірма Стася ледзь не пайшла на дно. Каб расплаціцца з даўгамі і ўтрымацца на плыву, ён мусіў прадаць вялікую кватэру ў сталіцы. Але тое, што год назад успрымалася ім як трагедыя, сёньня здаецца падарункам лёсу.
Стась: “Гэтая зямля дасьць і энэргію жыцьцёвую. І нейкае мінімальнае пражыўленьне. І духоўны пажытак. Энэргетыка ад зямлі. Той куток, дзе нарадзіўся — тое, што цягне. Людзі разумеюць гэта, калі жыцьцё пражываюць. Што яны імкнуцца да чагосьці, а тое, да чаго імкнуўся, яно табе сто гадоў непатрэбна. А там, дзе нарадзіўся, яно тваё. Там твае карані. І гэты корань жывіць цябе па поўнай праграме. А чым ты далей, тым табе горш”.
