Ціхановіч: Гэтае пытаньне зараз задаюць Вам бадай што часьцей за ўсё. Задае яго і наш слухач Эдуард з Менску:
Добры дзень, Аляксандр Уладзімеравіч! Ці зьбіраецеся Вы балятавацца на наступных выбарах прэзыдэнта? Калі пойдзеце на выбары, то зь якой камандай?
Мілінкевіч: Я шчыра скажу, што гатовы ісьці на выбары і быць прэтэндэнтам на пасаду прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, але ці пайду – вырашыцца крыху пазьней. Я думаю, што вельмі важна аб'яднаць тых людзей, якія маюць у сваім сэрцы аднолькавыя каштоўнасьці. Тады каманда атрымліваецца моцнай. Для мяне каштоўнасьці на гэтую кампанію – вельмі простыя: гэта дэмакратыя, свабода ў нашай краіне, яе незалежнасьць і шлях у Эўропу. Такіх людзей шмат, іх большасьць сярод дэмакратычных актывістаў, і я веру ў тое, што я здолею іх аб'яднаць.
Дракахруст: Спадар Аляксандар, у лістападзе Эўразьвяз будзе разглядаць пытаньне аб замарожаных санкцыях адносна найвышэйшых беларускіх чыноўнікаў. Выглядае, што практычныя альтэрнатывы – працягнуць “замарозку” санкцыяў, але пакінуць іх, і скасаваць наагул. Зразумела, рашэньне Эўразьвяз будзе прымаць самастойна. Але які Ваш пункт гледжаньня – якое рашэньне будзе лепшым для Беларусі?
Мілінкевіч: Я хачу сказаць, што санкцыі ва ўсім сьвеце сябе ня вельмі апраўдалі. Нядаўна амэрыканцы сказалі, што на Кубе 50 гадоў санкцый не далі выніку і дэмакратычнай яна ня стала. Самаізаляцыя Беларусі на працягу апошніх 13 гадоў таксама не дала вынікаў, якія б спрыялі пашырэньню свабоды ў нашай краіне. Але санкцыі носяць і маральны характар. Тыя санкцыі, што былі ўведзеныя адносна Беларусі – гэта ж не эканамічныя былі санкцыі, гэта былі візавыя санкцыі для чыноўнікаў. На жаль, беларуская ўлада не дала паўнавартасных аргумэнтаў Эўропе, каб скасаваць гэтыя санкцыі. Напачатку пераўтварэньні былі, былі пэўныя крокі лібэралізацыі, а потым практычна сур'ёзных крокаў не было. Таму хутчэй за ўсё гэтае прыпыненьне санкцый будзе працягнутае.
Ціхановіч: Наступнае пытаньне гучыць асабліва актуальна ў сувязі з цяперашнім перапісам. Барыс зь Берасьця пытае:
Калі ўсё ж такі настане такі час, калі Вы станеце прэзыдэнтам нашай краіны, ці пакінеце вы ў якасьці дзяржаўнай мовы толькі адну беларускую?
Мілінкевіч: Я прыхільнік таго, каб у нашай краіне, якая называецца Беларусь, беларуская мова была адзінай дзяржаўнай. Дарэчы, у камуністычныя часы, у 1989 годзе быў прыняты Закон аб мовах. І там была ўдалая фармулёўка, там гаварылася, што беларуская мова – адзіная дзяржаўная, а руская – мова міжнацыянальных зносінаў. Мне здаецца, што гэтая фармулёўка задавальняла большасьць людзей у Беларусі.
Дракахруст: Крытыкі цяперашняй палітыкі Эўразьвязу заяўляюць, што становішча з правамі чалавека ў Беларусі за гэты час, ад жніўня-верасьня мінулага году, у Беларусі не палепшылася, а можа нават і пагоршылася, што Лукашэнка зьядае МВФаўскія і эўрапейскія грошы, ня лічачы патрэбным ісьці на саступкі ў сфэры лібэралізацыі. У выніку атрымліваецца адно ўмацаваньне дыктатуры за заходнія грошы – кажуць апанэнты новай эўрапейскай палітыкі і Вашы апанэнты. Яны ня маюць рацыі?
Мілінкевіч: Не, я не згаджаюся з такой пазыцыяй. Я не лічу, што Беларусь ужо свабодная і дэмакратычная краіна, але пэўныя зрухі ў атмасфэры грамадзкага, палітычнага жыцьця ёсьць. Яны нязначныя, аднак ёсьць лічбы. Беларускія праваабаронцы падлічылі, што колькасьць зваротаў да іх рэпрэсаваных людзей за 4 месяцы гэтага году ў параўнаньні з чатырма першымі месяцамі мінулага году паменела ў тры разы. Гэта ня значыць, што ўлада стала ў тры разы менш рэпрэсаваць, але стала рэпрэсаваць усё ж менш і больш асьцярожна, мы ведаем такую зьяву, як палітычны прызыў у войска, зьявіўся палітвязень Дубскі. Таму я б не сказаў, што стала горш. Стала нязначна лепш. Але мы мусім змагацца, каб улада была абавязаная рабіць гэтыя крокі.
Аўтарытарная ўлада ніколі добраахвотна ня будзе дэмакратызавацца. Можа быць ціск Эўропы – Эўропа дапамагае фінансава і інвэстыцыйна і яна мае права фармуляваць і палітычныя ўмовы. Але шмат што залежыць і ад нас, ад грамадзянскай супольнасьці, нельга спадзявацца адно на тое, што Захад нам дапаможа. Мы таксама павінны ціснуць на ўладу, патрабаваць ад яе.
Магу цьвёрда казаць, што сярод дэмакратычных актывістаў страху стала менш.
Ціхановіч: Нашы слухачы і гледачы ўважліва сочаць за Вашым жыцьцёвым шляхам. Вось наш слухач, які падпісаўся “Сведка”, пытае Вас:
На мітынгу 25 сакавіка 2006 ля помніку Купале ў Менску Вы казалі, што спыняеце штурм і возьмеце гэтую крэпасць (рэжым) у аблогу.
Што канкрэтна вы зрабілі больш за 3 гады "аблогі"?
Мілінкевіч: Калі я казаў пра аблогу, дык гэта не ваенны тэрмін. Гэта не азначала, што мы будзем падкочваць гарматы ці рыхтаваць патроны. Аблога – гэта маральная дзея, гэта дэманстрацыя грамадзтву, што так жыць нельга. А грамадзтва і само гэта ведае. Колькасьць людзей, якія хочуць пераменаў, у Беларусі павялічваецца, у гэтым ёсьць і наша заслуга. Рух "За Свабоду" ставіць перад сабой мэту перш за ўсё максымальна распаўсюджваць вольную інфармацыю, гаварыць зь людзьмі, мяняць іх мэнталітэт, займацца праэўрапейскай адукацыяй. Мы не канцэнтруемся выключна на барацьбе канкрэтнага чалавека – Аляксандра Лукашэнкі, які нам не падабаецца. Мы ня кажам, што мы толькі супраць рэжыму. Людзі пытаюць: "А што вы пазытыўнага хочаце зрабіць?" Гэта вельмі важна – даць пазытыўны вобраз Беларусі, мадэль гэтай Беларусі. І мы кажам, што жыць варта і трэба інакш. Наша галоўная мэта – гэта сэрцы і розумы людзей.
Дракахруст: Аляксандар, вось Вы склікаеце гэтыя сэрцы і розумы на Эўрапейскі форум. А вось такое “дзіцячае” пытаньне – навошта беларусам трэба ў Эўропу? Вашы прыхільнікі гэта пэўна ведаюць, а як Вы патлумачыце гэта астатнім?
Мілінкевіч: Многія, калі задаюць гэтае пытаньне – Эўразьвяз ці Расея, думаюць так – прыйдзе нехта да ўлады і перанясе Беларусь. Лукашэнка хацеў перанесьці нас у Расею, а Мілінкевіч прыйдзе – перанясе ў Эўразьвяз. Шчыра кажучы, ня ў гэтым пытаньне. Ніхто нікуды Беларусь не перанясе, яна мусіць застацца на сваім месцы. Мова ідзе пра выбар сыстэмы жыцьця. Як мы хочам жыць: у свабодзе ці ў несвабодзе, у дабрабыце ці не ў дабрабыце. Паводле дадзеных ААН, у Расеі ўзровень жыцьця ніжэйшы за беларускі. Дабрабыт у Эўропе значна вышэйшы, там больш свабоды, там больш праўды, свабодная прэса. І самая эўрапейская сыстэма каштоўнасьцяў адпавядае нам, бо мы – эўрапейцы. Былі, ёсьць і, зразумела, будзем. Я за тое, каб сюды прыйшлі гэтыя каштоўнасьці, каб мы пабудавалі вольную рынкавую эканоміку, безумоўна з сацыяльнымі гарантыямі. Ёсьць узоры, і трэба глядзець, хто лепш спрацаваў. Я мяркую, што і Расеі варта думаць аб больш шчыльным супрацоўніцтве з Эўропай, а не рабіць стаўку на супрацьстаяньне.
Ціхановіч: Былы прэзыдэнт Чэхіі Вацлаў Гавэл даўно выказвае такую думку, што Беларусь належыць да Эўропы, што праз пэўны час яна павінна быць у Эўразьвязе і ў НАТО, і што мяжа паміж Эўропай і Эўразіяй – гэта мяжа Беларусі і Расеі. Ці не здаецца Вам гэтая пазыцыя крыху пісьменьніцкай і фантазёрскай?
Мілінкевіч: Я вельмі люблю гісторыю. Мяне многія ў Гародні лічаць гісторыкам, хаця я і фізык паводле адукацыі. Часам кажуць, што беларусы ня ведаюць, ці хочуць яны жыць у свабодзе. Але ў сэрцы гэта моцна ёсьць. У нас у велізарнай колькасьці гарадоў было самакіраваньне ў сярэднявеччы. У Расеі – ніколі. У нас былі такія магутныя паўстаньні супраць несправядлівай улады, супраць самадзяржаўя. Мы разьвіваліся ў рэчышчы эўрапейскай культуры. Эўрапейскія культурныя плыні прайшлі праз нас і часам даходзілі да Расеі. Таму я і кажу, што мы ёсьць і будзем Эўропай, і нам трэба імкнуцца будаваць сваё жыцьцё паводле эўрапейскіх стандартаў і каштоўнасьцяў.
Дракахруст: Аляксандар, Вы і раней, і тут у Празе на “Форуме 2000” выказвалі такую тэзу: Эўропа, Захад павінны весьці дыялёг з афіцыйным Менскам, з Лукашэнкам, каб абараніць незалежнасьць Беларусі. А вось у нашага слухача – Вашага цёзкі – сумнеў наконт Вашага аргумэнту, ён піша:
Цi разумееце Вы, спадар Мiлiнкевiч, што галоўная пагроза незалежнасьцi Беларусi - гэта сам Лукашэнка?
Можа і праўда?
Мілінкевіч: Я шчыра лічу, і я не самотны ў гэтым, што Аляксандар Лукашэнка ня можа быць гарантам незалежнасьці. Дарэчы, і Аляксандар Мілінкевіч, калі быў бы прэзыдэнтам, ня мог бы быць гарантам незалежнасьці. Гарантам незалежнасьці зьяўляецца дэмакратыя. Калі ў нас будуць дэмакратычныя прынцыпы пабудовы дзяржавы, калі парлямэнт і прэзыдэнт будуць абраныя дэмакратычным шляхам, тады ў нас могуць паўстаць сур'ёзныя шанцы на гарантыю. Сёньня Аляксандар Лукашэнка змагаецца нібыта за незалежнасьць, але на самой справе мы ўсе разумеем, што ён перш за ўсё змагаецца за ўмацаваньне сваёй улады. Я частковы згодны з думкай, выказанай у пытаньні. Але лічыць, што нельга кантактаваць зь Беларусью, бо ў яе аўтарытарны кіраўнік – гэта таксама памылкова.
Сапраўды, беларуская незалежнасьць пад пагрозаю. Калі раней была пагроза заключэньня палітычнай дамовы з Расеяй, то сёньня яна, відаць, неактуальная. Але эканамічная страта незалежнасьці – гэта вельмі актуальнае і нават больш небясьпечнае пытаньне. Калі б была падпісаная дамова аб стварэньні саюзнай дзяржавы з Расеяй, то эўрапейскія краіны яе б не прызналі, бо ў нас няма дэмакратычных працэдураў. А вось калі мы ўлезем у велізарную запазычанасьць ад Расеі, калі будзем браць крэдыты бясконца, тут нам ніхто не дапаможа. І вось гэта для нас вельмі небясьпечная пастка.
Ціхановіч: Аляксандар, вось Аляксея з Менску цікавіць, на якія грошы існуе Рух “За Свабоду”? А менавіта – арэнда памяшканьняў, правядзеньне Эўрапейскага форуму, тэхнічнае абсталяваньне, заробкі. Наколькі я ведаю, сяброўскіх складак у Руху “За Свабоду” няма.
А ягоны цёзка з Познані задае больш канкрэтнае пытаньне – ці праўда, што Рух “За Свабоду” ствараўся і існуе пераважна за польскія грошы?
А і сапраўды – за якія?
Мілінкевіч: Так бы мовіць, "што ў вас рэбята в рукзаках"... Безумоўна, трэба казаць, адкуль у нас сродкі, раз мы палітыкай займаемся. На шчасьце ў Беларусі ёсьць шмат людзей, якія хочуць жыць у свабодзе. Мы выступаем за свабоду. На шчасьце ёсьць шмат людзей, якія хочуць жыць у незалежнай краіне, у больш цывілізаванай. У нас многа людзей, якія дапамагаюць. Гэта не сяброўскія складкі, які запісаныя ў статуце, а паводле прынцыпу "хто колькі можа". Сродкаў, безумоўна, хацелася б мець больш, ад гэтага залежыць наша актыўнасьць, але сябры ў Беларусі ёсьць, і іх робіцца ўсё больш.
Што да польскіх грошай – гэта памылка. Многія кажуць – калі Мілінкевіч размаўляе па-польску, то ён польскі агент і польскі кандыдат. Я яшчэ і францускі кандыдат, бо па-француску свабодна размаўляю.
Жарты жартамі, падтрымка заходніх партнэраў важная, але гэта не галоўны чыньнік. Важна мець падтрымку ў Беларусі. Я дбаю пра яе. Таму ня трэба перабольшваць значэньне суседзяў у заходніх краінаў у вырашэньні беларускіх праблемаў.
Ціхановіч: Вы хочаце сказаць, што ў Беларусі ў Вас больш сяброў, чым у замежжы?
Мілінкевіч: На грамадзкую дзейнасьць у Беларусі заходнія краіны маюць права даваць сродкі паводле міжнародных законаў. Яны даюць іх грамадзкім арганізацыям на дзейнасьць на карысьць дэмакратыі. А што тычыцца палітычнай дзейнасьці, то яе замежнае фінансаваньне забароненае міжнароднымі правіламі і законамі эўрапейскіх краінаў і ЗША.
Нельга даваць грошы на ўзмацненьне нейкага кандыдата ў прэзыдэнты за мяжой. Гэта і ім забаронена.
Дракахруст: Аляксандар, Вы казалі пра эўрапейскую палітыку падтрымкі беларускай незалежнасьці. Але глядзіце, што атрымалася за гэты год новай эўрапейскай палітыкі. Беларусь падпісала дамову аб стварэньні адзінай сыстэмы супрацьпаветранай абароны з Расеяй. Гэтае пагадненьне рыхтавалася гадоў 10, але было заключанае менавіта цяпер, калі Эўропа стала абараняць беларускую незалежнасьць. У верасьні сёлета ў Беларусі прайшлі сумесныя з Расеяй ваенныя вучэньні – самыя буйныя за ўсю беларускую найноўшую гісторыю. Беларусь падпісала (праўда, можа яшчэ і не падпісала) дамову пра КСАР АДКБ. Дык ці атрымліваецца падтрымка незалежнасьці? Ці наадварот – заходнімі грашыма фінансуецца ўмацаваньне залежнасьці, прынамсі, у вайсковай сфэры?
Мілінкевіч: Я думаю, што сёньняшняя ўлада па-ранейшаму спрабуе актыўна гуляць на расейскім накірунку, разьвіваючы і заходні накірунак, спрабуе ехаць на двух конях. Я лічу, што гэта даволі цяжка, бо заходні накірунак патрабуе ўсё ж такі лібэралізацыі і дэмакратызацыі. Гэта цяжка даецца ўладзе. А на расейскім "фронце" – ён сапраўды стаў ужо амаль фронтам – трэба дзейнічаць інакш. Раней дапамагала рыторыка аб саюзнай дзяржаве, аб братэрстве, аб тым, што рускія нам больш блізкія, чым мы самі сабе. Сёньня гэтага не хапае. І трэба нешта іншае прадэманстраваць. Таму і кажацца – а вось мы фарпост, мы баронім Расею ад усякай нечысьці. І атрымліваецца так, што вайсковыя дамовы сёньня могуць дапамагчы вырашаць фінансавыя праблемы. Скажам, Паўднёвая Асэтыя і Абхазія, пра якія Вы не запыталіся – гэта таксама кошт. Калі ва ўлады хопіць грошай, каб не падпісаць гэтую дамову, яна і не падпіша – гэта важна, каб паказаць, што мы сур'ёзна ставім на палітыку праэўрапейскай інтэграцыі. Але калі ня хопіць грошай, калі за адмову будуць высока паднятыя цэны – давядзецца падпісваць. Усё, на жаль, робіцца цынічна і прымітыўна, усё мае фінансавае вымярэньне. І ваенныя дамовы таксама.
Ціхановіч: Аляксандар, а вось наконт энэргетычнай бясьпекі – якое Ваша стаўленьне да праекту беларускай АЭС? Крысьціна зь Менску пытаецца:
Ці так неабходная АЭС і ці можна быць незалежнымі без яе?
Вы ж па адукацыі фізык, так што можаце адказваць і ня толькі як палітык.
Мілінкевіч: Спачатку скажу як фізык. У мяне няма атамафобіі, я не лічу, што атамныя станцыі ня маюць права на жыцьцё. Але цывілізаваныя, разьвітыя краіны скарачаюць колькасьць АЭС – менш будуюць, а некаторыя і зачыняюць. Краіны разьвіцьця будуюць атамныя станцыі. Мяне перш за ўсё цікавіць адно – хто нам дакажа, што неабходна будаваць АЭС? Ніхто з грамадзтвам ня раіўся, ніякіх сур'ёзных аргумэнтаў я не пачуў. Я ведаю ад людзей, якія працуюць ва ўрадзе, што ў нас ня выкарыстаныя да канца магчымасьці цеплавых станцыяў, там значна можна павялічваць выпрацоўку электраэнэргіі. Ніхто не сказаў, чаму менавіта Расея павінна пабудаваць АЭС. Калі мы кажам пра памяншэньне энэргетычнай залежнасьці ад Расеі, дык лягічна было б, каб станцыю будавалі французы, ці амэрыканцы, ці японцы. Не – будуе Расея.
Значыць, мы яшчэ больш павялічваем сваю энэргетычную залежнасьць ад яе. А дзе мы будзем браць паліва? Амаль заўсёды паліва бярэцца ў таго, хто будаваў станцыю. Значыць, расейскае паліва. Дык мы пярэчым самі сабе.
Я б хацеў, каб дыскусія была ня толькі ў Астраўцы, дзе ўлада сабрала сваіх людзей і зрабіла "абмеркаваньне". А каб гэта была нацыянальнае абмеркаваньне, бо гэта нацыянальнае пытаньне. А такога абмеркаваньня не было, таму я супраць. Наагул я лічу, што ў аўтарытарных краінах небясьпечна будаваць АЭС, бо ў іх гэта праект палітычны, а не эканамічна-энэргетычны. Думаю што кіраўніку Беларусі хочацца, каб Беларусь увайшла ў лік ядзерных дзяржаваў.
Дракахруст: Існуе меркаваньне, што пасьпяховы палітык – той, пра каго гавораць, прычым, ня важна што – абы гаварылі. Вы, відаць, ня можаце паскардзіцца на няўвагу да сваёй асобы.
Вось наведнік нашага сайту Віталь пытае Вас:
Апошні час супраць Вас вельмі шмат чорнага піяру, напрыклад, дзясяткі артыкулаў вядомага палітычнага кілера Міхаіла Падаляка. На Ваш погляд, хто за гэтым стаіць і фінансуе вайну супраць Вас?
Мілінкевіч: Сапраўды, кажуць, што адзіная дрэнная інфармацыя пра палітыка – тое, што ён памёр. А калі пра яго пішуць кепска ці добра – гэта ўсё добра. Хаця хочацца, каб пісалі аб'ектыўна, ня добра, але аб'ектыўна. Барацьба ідзе сур'ёзная, і я ня думаю, што гэта барацьба супраць пэрсоны, гэта барацьба супраць выбару магчымага шляху цывілізацыйнага разьвіцьця. Для мяне гэта эўрапейскі шлях. І тыя, каму гэты выбар не да спадобы, тыя, хто катэгарычна супраць, каб Беларусь пайшла гэтай дарогай – яны, я думаю, галоўныя ініцыятары гэтага. Хаця я ня выключаю, што і ўнутраная барацьба ўнутры беларускай апазыцыі можа справакаваць такія рэчы. Я хацеў бы, каб Падаляка друкавалі ўсе газэты.
Ціхановіч: Я ўжо прыгадвала ў сваім папярэднім пытаньні былога прэзыдэнта Чэхіі Вацлава Гаўла. Глеб з Воршы задае Вам, Аляксандар, даволі зьедлівае пытаньне:
Ці лічыце Вы, што Вацлаў Гавэл зрабіў велічэзную памылку, калі сеў у турму, змагаючыся з дыктатурай? Заклікаў бы заходнія краіны да супрацоўніцтва з дыктатарскім рэжымам і атрымаў бы ўсім вядомыя дывідэнды. Дурань, хіба ня так?
Мілінкевіч: Я заклікаю да таго, каб Захад перапыніў ізаляцыю Беларусі, таму што ясна бачу рэальную небясьпеку для незалежнасьці. Я думаю пра краіну, хачу, каб Беларусь засталася жыць. Гэта мая радзіма, гэта гучныя словы, але гэта так, і я хачу заставацца тут і ніколі ня зьеду. Тое, што ёсьць дыктатарская ўлада, апошняя дыктатура Эўропы ўсе кажуць, гэта перашкода ў такім супрацоўніцтве – гэта не фатальна. Калі чакаць, пакуль улада сама дэмакратызуецца, то ня будзе Беларусі. Таму я ня бачу супярэчнасьці ў тым, што Эўропа рэалізуе новую тактыку. Стратэгія не зьмянілася, стратэгія – на незалежную, прадказальную, дэмакратычную Беларусь. Новая тактыка – пакрокавая, Эўразьвяз робіць крокі, і ўлада мусіць іх рабіць. Вось тут яна марудзіць. Ну тады Эўразьвяз мусіць ставіць умовы, пра якія мы ўжо казалі. Ня здрада гэта.
Што тычыцца турмы, то ніхто добраахвотна ня хоча ісьці ў турму – ні Гавал не хацеў, ні Аляксандар Казулін, ні я не хачу ісьці. Але гэта спатрэбіцца, калі лёсам вызначана, можна і сесьці ў турму. Хаця ня мэта для палітыка – турма, мэта – актыўная дзейнасьць і пазытыўныя вынікі. Некаторыя кажуць, што галоўнае – гэта пазыцыя. Але да маральнай пазыцыі трэба яшчэ мець і канкрэтныя вынікі.
Дракахруст: У нас у перадачы нядаўна ўдзельнічаў наш калега, адмысловец у пытаньнях Цэнтральнай Азіі, і ён распавядаў, што ў Кіргізстане лідэр тамтэйшай “каляровай” рэвалюцыі Курманбэк Бакіеў усталяваў рэжым яшчэ больш жорсткі, чым скінуты рэвалюцыяй Аскар Акаеў. Памятаеце, як у казцы Яўгена Шварца “Каб перамагчы дракона, трэба самому стаць драконам”. А Вы гатовы стаць “драконам”, калі гэта – цана атрыманьня і ўтрыманьня ўлады?
Мілінкевіч: Я лічу, што нягледзячы на тое, што я інтэлігентны чалавек, я абсалютны дракон у тым, як я адстойваю маральныя прынцыпы, як я змагаюся за незалежнасьць Беларусі – тут я дракон. Я не адступлю ніяк. Што да мэтадаў дасягненьня мэтаў – эвалюцыя, рэвалюцыя, кроў – гэтыя старыя пытаньні, я, як і большасьць людзей у Беларусі, лічу, што эвалюцыйны шлях лепшы. Людзі ня хочуць змаганьня да крыві. Але можа здарыцца так, што прыйдзецца выйсьці на барыкады, я гэтага не выключаю. Але гэтага варта пазьбегнуць дзеля будучыні, бо дэмакратыя звычайна не будуецца адразу пасьля рэвалюцыі, рэвалюцыя спрыяе хутчэй перамогам папулістаў. Таму эвалюцыйны шлях да мяне больш прывабны.
Ціхановіч: Аляксандар, наступнае маё пытаньне – пра кааліцыю, якая цяпер фармуецца, фактычна, вакол Вас. Вось наведнік нашага сайту, які падпісаўся “З Луны”, пытаецца Вас:
За якую цану Вы купілі БНФ?
Мілінкевіч: Няма такой цаны, за якую купляецца БНФ. Ужо гэтую партыю нельга папракнуць тым, што гэта партыя людзей карумпаваных ці партыя кан'юнктуршчыкаў. Гэта партыя людзей ідэалягічна моцных, і яны не купляюцца. Таму гэтае абвінавачаньне я абсалютна не прымаю. У БНФ адбылася на мой погляд нармальная дэмакратычная зьмена пакаленьняў. Я б вельмі хацеў, каб і старэйшыя кіраўнікі захаваліся ў гэтай арганізацыі, яны вельмі патрэбныя і беларускай дэмакратыі, і гэтай арганізацыі, і маю надзею, што так і адбудзецца. Але выбары ў БНФе паказалі, што ўсё ж такі ў гэтай арганізацыі ёсьць сапраўды дэмакратычныя працэдуры, чаго часта не хапае дэмакратам.
Дракахруст: Падчас усіх папярэдніх прэзыдэнцкіх выбараў усе экспэрты і кансультанты як мантру паўтаралі: неабходная ўмова посьпеху – адзінства. Гэтым разам да адзінства далёка, як ніколі: Вы – сабе, Аб’яднаныя дэмакратычныя сілы – сабе. На што вы разьлічваеце, ідучы рознымі шляхамі?
Мілінкевіч: Адзінства – гэта вельмі важная каштоўнасьць. Але не любой цаной. Я ўжо казаў, што вельмі важна аб'ядноўваць людзей, якія маюць аднолькавыя мэты і блізкія маральныя каштоўнасьці. Раней апазыцыя, нават у 2006 годзе, калі я быў кандыдатам, аб'ядноўвалася паводле прынцыпу – супраць каго сябруем? Вось мы сябруем супраць Аляксандра Лукашэнкі, гэта прынцып нашага аб'яднаньня. І нават тады на вялікіх сходах па ўсёй краіне я адчуваў, што людзям гэта ня вельмі падабаецца. Многія зь іх таксама не хацелі такой улады – недэмакратычнай, несвабоднай, але яны казалі – а што пазытыўнае, скажыце, за што вы?
Сказаць, што мы ўсе можам аб'яднацца, ад камуністаў да БНФ, і быць за адно і тое ж – гэта немагчыма. Мой плян аб'яднаньня апазыцыі вельмі просты, я яго агучыў два гады таму на кангрэсе. Гэта два блёкі, адзін – прабеларускі, за эўрапейскі шлях разьвіцьця, а другі – у асноўным камуністычны, які выказваецца за далучэньне да Расеі, за саюзную дзяржаву, за ўвядзеньне расейскага рубля, за прызнаньне Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі і г.д. Гэта шчыра, таму што так ёсьць і ў грамадзтве падобная сытуацыя.
Але гэтыя два блёкі могуць застацца ў адзіных дэмакратычных сілах за круглым сталом. Нам ёсьць, што рабіць разам – назіраньне за выбарамі, змаганьне за больш дэмакратычны выбарчы кодэкс, мы можам разам распаўсюджваць інфармацыю пра сытуацыю ў краіне. Многа што можна рабіць. Але да выбаршчыкаў трэба ісьці з пазытыўнай праграмай, якая можа быць напісаная толькі ў гэтых асобных блёках: адна праграма і другая.
Добры дзень, Аляксандр Уладзімеравіч! Ці зьбіраецеся Вы балятавацца на наступных выбарах прэзыдэнта? Калі пойдзеце на выбары, то зь якой камандай?
Мілінкевіч: Я шчыра скажу, што гатовы ісьці на выбары і быць прэтэндэнтам на пасаду прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, але ці пайду – вырашыцца крыху пазьней. Я думаю, што вельмі важна аб'яднаць тых людзей, якія маюць у сваім сэрцы аднолькавыя каштоўнасьці. Тады каманда атрымліваецца моцнай. Для мяне каштоўнасьці на гэтую кампанію – вельмі простыя: гэта дэмакратыя, свабода ў нашай краіне, яе незалежнасьць і шлях у Эўропу. Такіх людзей шмат, іх большасьць сярод дэмакратычных актывістаў, і я веру ў тое, што я здолею іх аб'яднаць.
Дракахруст: Спадар Аляксандар, у лістападзе Эўразьвяз будзе разглядаць пытаньне аб замарожаных санкцыях адносна найвышэйшых беларускіх чыноўнікаў. Выглядае, што практычныя альтэрнатывы – працягнуць “замарозку” санкцыяў, але пакінуць іх, і скасаваць наагул. Зразумела, рашэньне Эўразьвяз будзе прымаць самастойна. Але які Ваш пункт гледжаньня – якое рашэньне будзе лепшым для Беларусі?
Мілінкевіч: Я хачу сказаць, што санкцыі ва ўсім сьвеце сябе ня вельмі апраўдалі. Нядаўна амэрыканцы сказалі, што на Кубе 50 гадоў санкцый не далі выніку і дэмакратычнай яна ня стала. Самаізаляцыя Беларусі на працягу апошніх 13 гадоў таксама не дала вынікаў, якія б спрыялі пашырэньню свабоды ў нашай краіне. Але санкцыі носяць і маральны характар. Тыя санкцыі, што былі ўведзеныя адносна Беларусі – гэта ж не эканамічныя былі санкцыі, гэта былі візавыя санкцыі для чыноўнікаў. На жаль, беларуская ўлада не дала паўнавартасных аргумэнтаў Эўропе, каб скасаваць гэтыя санкцыі. Напачатку пераўтварэньні былі, былі пэўныя крокі лібэралізацыі, а потым практычна сур'ёзных крокаў не было. Таму хутчэй за ўсё гэтае прыпыненьне санкцый будзе працягнутае.
Ціхановіч: Наступнае пытаньне гучыць асабліва актуальна ў сувязі з цяперашнім перапісам. Барыс зь Берасьця пытае:
Калі ўсё ж такі настане такі час, калі Вы станеце прэзыдэнтам нашай краіны, ці пакінеце вы ў якасьці дзяржаўнай мовы толькі адну беларускую?
Мілінкевіч: Я прыхільнік таго, каб у нашай краіне, якая называецца Беларусь, беларуская мова была адзінай дзяржаўнай. Дарэчы, у камуністычныя часы, у 1989 годзе быў прыняты Закон аб мовах. І там была ўдалая фармулёўка, там гаварылася, што беларуская мова – адзіная дзяржаўная, а руская – мова міжнацыянальных зносінаў. Мне здаецца, што гэтая фармулёўка задавальняла большасьць людзей у Беларусі.
Дракахруст: Крытыкі цяперашняй палітыкі Эўразьвязу заяўляюць, што становішча з правамі чалавека ў Беларусі за гэты час, ад жніўня-верасьня мінулага году, у Беларусі не палепшылася, а можа нават і пагоршылася, што Лукашэнка зьядае МВФаўскія і эўрапейскія грошы, ня лічачы патрэбным ісьці на саступкі ў сфэры лібэралізацыі. У выніку атрымліваецца адно ўмацаваньне дыктатуры за заходнія грошы – кажуць апанэнты новай эўрапейскай палітыкі і Вашы апанэнты. Яны ня маюць рацыі?
Мілінкевіч: Не, я не згаджаюся з такой пазыцыяй. Я не лічу, што Беларусь ужо свабодная і дэмакратычная краіна, але пэўныя зрухі ў атмасфэры грамадзкага, палітычнага жыцьця ёсьць. Яны нязначныя, аднак ёсьць лічбы. Беларускія праваабаронцы падлічылі, што колькасьць зваротаў да іх рэпрэсаваных людзей за 4 месяцы гэтага году ў параўнаньні з чатырма першымі месяцамі мінулага году паменела ў тры разы. Гэта ня значыць, што ўлада стала ў тры разы менш рэпрэсаваць, але стала рэпрэсаваць усё ж менш і больш асьцярожна, мы ведаем такую зьяву, як палітычны прызыў у войска, зьявіўся палітвязень Дубскі. Таму я б не сказаў, што стала горш. Стала нязначна лепш. Але мы мусім змагацца, каб улада была абавязаная рабіць гэтыя крокі.
Аўтарытарная ўлада ніколі добраахвотна ня будзе дэмакратызавацца. Можа быць ціск Эўропы – Эўропа дапамагае фінансава і інвэстыцыйна і яна мае права фармуляваць і палітычныя ўмовы. Але шмат што залежыць і ад нас, ад грамадзянскай супольнасьці, нельга спадзявацца адно на тое, што Захад нам дапаможа. Мы таксама павінны ціснуць на ўладу, патрабаваць ад яе.
Магу цьвёрда казаць, што сярод дэмакратычных актывістаў страху стала менш.
Ціхановіч: Нашы слухачы і гледачы ўважліва сочаць за Вашым жыцьцёвым шляхам. Вось наш слухач, які падпісаўся “Сведка”, пытае Вас:
На мітынгу 25 сакавіка 2006 ля помніку Купале ў Менску Вы казалі, што спыняеце штурм і возьмеце гэтую крэпасць (рэжым) у аблогу.
Што канкрэтна вы зрабілі больш за 3 гады "аблогі"?
Мілінкевіч: Калі я казаў пра аблогу, дык гэта не ваенны тэрмін. Гэта не азначала, што мы будзем падкочваць гарматы ці рыхтаваць патроны. Аблога – гэта маральная дзея, гэта дэманстрацыя грамадзтву, што так жыць нельга. А грамадзтва і само гэта ведае. Колькасьць людзей, якія хочуць пераменаў, у Беларусі павялічваецца, у гэтым ёсьць і наша заслуга. Рух "За Свабоду" ставіць перад сабой мэту перш за ўсё максымальна распаўсюджваць вольную інфармацыю, гаварыць зь людзьмі, мяняць іх мэнталітэт, займацца праэўрапейскай адукацыяй. Мы не канцэнтруемся выключна на барацьбе канкрэтнага чалавека – Аляксандра Лукашэнкі, які нам не падабаецца. Мы ня кажам, што мы толькі супраць рэжыму. Людзі пытаюць: "А што вы пазытыўнага хочаце зрабіць?" Гэта вельмі важна – даць пазытыўны вобраз Беларусі, мадэль гэтай Беларусі. І мы кажам, што жыць варта і трэба інакш. Наша галоўная мэта – гэта сэрцы і розумы людзей.
Дракахруст: Аляксандар, вось Вы склікаеце гэтыя сэрцы і розумы на Эўрапейскі форум. А вось такое “дзіцячае” пытаньне – навошта беларусам трэба ў Эўропу? Вашы прыхільнікі гэта пэўна ведаюць, а як Вы патлумачыце гэта астатнім?
Мілінкевіч: Многія, калі задаюць гэтае пытаньне – Эўразьвяз ці Расея, думаюць так – прыйдзе нехта да ўлады і перанясе Беларусь. Лукашэнка хацеў перанесьці нас у Расею, а Мілінкевіч прыйдзе – перанясе ў Эўразьвяз. Шчыра кажучы, ня ў гэтым пытаньне. Ніхто нікуды Беларусь не перанясе, яна мусіць застацца на сваім месцы. Мова ідзе пра выбар сыстэмы жыцьця. Як мы хочам жыць: у свабодзе ці ў несвабодзе, у дабрабыце ці не ў дабрабыце. Паводле дадзеных ААН, у Расеі ўзровень жыцьця ніжэйшы за беларускі. Дабрабыт у Эўропе значна вышэйшы, там больш свабоды, там больш праўды, свабодная прэса. І самая эўрапейская сыстэма каштоўнасьцяў адпавядае нам, бо мы – эўрапейцы. Былі, ёсьць і, зразумела, будзем. Я за тое, каб сюды прыйшлі гэтыя каштоўнасьці, каб мы пабудавалі вольную рынкавую эканоміку, безумоўна з сацыяльнымі гарантыямі. Ёсьць узоры, і трэба глядзець, хто лепш спрацаваў. Я мяркую, што і Расеі варта думаць аб больш шчыльным супрацоўніцтве з Эўропай, а не рабіць стаўку на супрацьстаяньне.
Ціхановіч: Былы прэзыдэнт Чэхіі Вацлаў Гавэл даўно выказвае такую думку, што Беларусь належыць да Эўропы, што праз пэўны час яна павінна быць у Эўразьвязе і ў НАТО, і што мяжа паміж Эўропай і Эўразіяй – гэта мяжа Беларусі і Расеі. Ці не здаецца Вам гэтая пазыцыя крыху пісьменьніцкай і фантазёрскай?
Мілінкевіч: Я вельмі люблю гісторыю. Мяне многія ў Гародні лічаць гісторыкам, хаця я і фізык паводле адукацыі. Часам кажуць, што беларусы ня ведаюць, ці хочуць яны жыць у свабодзе. Але ў сэрцы гэта моцна ёсьць. У нас у велізарнай колькасьці гарадоў было самакіраваньне ў сярэднявеччы. У Расеі – ніколі. У нас былі такія магутныя паўстаньні супраць несправядлівай улады, супраць самадзяржаўя. Мы разьвіваліся ў рэчышчы эўрапейскай культуры. Эўрапейскія культурныя плыні прайшлі праз нас і часам даходзілі да Расеі. Таму я і кажу, што мы ёсьць і будзем Эўропай, і нам трэба імкнуцца будаваць сваё жыцьцё паводле эўрапейскіх стандартаў і каштоўнасьцяў.
Дракахруст: Аляксандар, Вы і раней, і тут у Празе на “Форуме 2000” выказвалі такую тэзу: Эўропа, Захад павінны весьці дыялёг з афіцыйным Менскам, з Лукашэнкам, каб абараніць незалежнасьць Беларусі. А вось у нашага слухача – Вашага цёзкі – сумнеў наконт Вашага аргумэнту, ён піша:
Цi разумееце Вы, спадар Мiлiнкевiч, што галоўная пагроза незалежнасьцi Беларусi - гэта сам Лукашэнка?
Можа і праўда?
Мілінкевіч: Я шчыра лічу, і я не самотны ў гэтым, што Аляксандар Лукашэнка ня можа быць гарантам незалежнасьці. Дарэчы, і Аляксандар Мілінкевіч, калі быў бы прэзыдэнтам, ня мог бы быць гарантам незалежнасьці. Гарантам незалежнасьці зьяўляецца дэмакратыя. Калі ў нас будуць дэмакратычныя прынцыпы пабудовы дзяржавы, калі парлямэнт і прэзыдэнт будуць абраныя дэмакратычным шляхам, тады ў нас могуць паўстаць сур'ёзныя шанцы на гарантыю. Сёньня Аляксандар Лукашэнка змагаецца нібыта за незалежнасьць, але на самой справе мы ўсе разумеем, што ён перш за ўсё змагаецца за ўмацаваньне сваёй улады. Я частковы згодны з думкай, выказанай у пытаньні. Але лічыць, што нельга кантактаваць зь Беларусью, бо ў яе аўтарытарны кіраўнік – гэта таксама памылкова.
Сапраўды, беларуская незалежнасьць пад пагрозаю. Калі раней была пагроза заключэньня палітычнай дамовы з Расеяй, то сёньня яна, відаць, неактуальная. Але эканамічная страта незалежнасьці – гэта вельмі актуальнае і нават больш небясьпечнае пытаньне. Калі б была падпісаная дамова аб стварэньні саюзнай дзяржавы з Расеяй, то эўрапейскія краіны яе б не прызналі, бо ў нас няма дэмакратычных працэдураў. А вось калі мы ўлезем у велізарную запазычанасьць ад Расеі, калі будзем браць крэдыты бясконца, тут нам ніхто не дапаможа. І вось гэта для нас вельмі небясьпечная пастка.
Ціхановіч: Аляксандар, вось Аляксея з Менску цікавіць, на якія грошы існуе Рух “За Свабоду”? А менавіта – арэнда памяшканьняў, правядзеньне Эўрапейскага форуму, тэхнічнае абсталяваньне, заробкі. Наколькі я ведаю, сяброўскіх складак у Руху “За Свабоду” няма.
А ягоны цёзка з Познані задае больш канкрэтнае пытаньне – ці праўда, што Рух “За Свабоду” ствараўся і існуе пераважна за польскія грошы?
А і сапраўды – за якія?
Мілінкевіч: Так бы мовіць, "што ў вас рэбята в рукзаках"... Безумоўна, трэба казаць, адкуль у нас сродкі, раз мы палітыкай займаемся. На шчасьце ў Беларусі ёсьць шмат людзей, якія хочуць жыць у свабодзе. Мы выступаем за свабоду. На шчасьце ёсьць шмат людзей, якія хочуць жыць у незалежнай краіне, у больш цывілізаванай. У нас многа людзей, якія дапамагаюць. Гэта не сяброўскія складкі, які запісаныя ў статуце, а паводле прынцыпу "хто колькі можа". Сродкаў, безумоўна, хацелася б мець больш, ад гэтага залежыць наша актыўнасьць, але сябры ў Беларусі ёсьць, і іх робіцца ўсё больш.
Што да польскіх грошай – гэта памылка. Многія кажуць – калі Мілінкевіч размаўляе па-польску, то ён польскі агент і польскі кандыдат. Я яшчэ і францускі кандыдат, бо па-француску свабодна размаўляю.
Жарты жартамі, падтрымка заходніх партнэраў важная, але гэта не галоўны чыньнік. Важна мець падтрымку ў Беларусі. Я дбаю пра яе. Таму ня трэба перабольшваць значэньне суседзяў у заходніх краінаў у вырашэньні беларускіх праблемаў.
Ціхановіч: Вы хочаце сказаць, што ў Беларусі ў Вас больш сяброў, чым у замежжы?
Мілінкевіч: На грамадзкую дзейнасьць у Беларусі заходнія краіны маюць права даваць сродкі паводле міжнародных законаў. Яны даюць іх грамадзкім арганізацыям на дзейнасьць на карысьць дэмакратыі. А што тычыцца палітычнай дзейнасьці, то яе замежнае фінансаваньне забароненае міжнароднымі правіламі і законамі эўрапейскіх краінаў і ЗША.
Нельга даваць грошы на ўзмацненьне нейкага кандыдата ў прэзыдэнты за мяжой. Гэта і ім забаронена.
Дракахруст: Аляксандар, Вы казалі пра эўрапейскую палітыку падтрымкі беларускай незалежнасьці. Але глядзіце, што атрымалася за гэты год новай эўрапейскай палітыкі. Беларусь падпісала дамову аб стварэньні адзінай сыстэмы супрацьпаветранай абароны з Расеяй. Гэтае пагадненьне рыхтавалася гадоў 10, але было заключанае менавіта цяпер, калі Эўропа стала абараняць беларускую незалежнасьць. У верасьні сёлета ў Беларусі прайшлі сумесныя з Расеяй ваенныя вучэньні – самыя буйныя за ўсю беларускую найноўшую гісторыю. Беларусь падпісала (праўда, можа яшчэ і не падпісала) дамову пра КСАР АДКБ. Дык ці атрымліваецца падтрымка незалежнасьці? Ці наадварот – заходнімі грашыма фінансуецца ўмацаваньне залежнасьці, прынамсі, у вайсковай сфэры?
Мілінкевіч: Я думаю, што сёньняшняя ўлада па-ранейшаму спрабуе актыўна гуляць на расейскім накірунку, разьвіваючы і заходні накірунак, спрабуе ехаць на двух конях. Я лічу, што гэта даволі цяжка, бо заходні накірунак патрабуе ўсё ж такі лібэралізацыі і дэмакратызацыі. Гэта цяжка даецца ўладзе. А на расейскім "фронце" – ён сапраўды стаў ужо амаль фронтам – трэба дзейнічаць інакш. Раней дапамагала рыторыка аб саюзнай дзяржаве, аб братэрстве, аб тым, што рускія нам больш блізкія, чым мы самі сабе. Сёньня гэтага не хапае. І трэба нешта іншае прадэманстраваць. Таму і кажацца – а вось мы фарпост, мы баронім Расею ад усякай нечысьці. І атрымліваецца так, што вайсковыя дамовы сёньня могуць дапамагчы вырашаць фінансавыя праблемы. Скажам, Паўднёвая Асэтыя і Абхазія, пра якія Вы не запыталіся – гэта таксама кошт. Калі ва ўлады хопіць грошай, каб не падпісаць гэтую дамову, яна і не падпіша – гэта важна, каб паказаць, што мы сур'ёзна ставім на палітыку праэўрапейскай інтэграцыі. Але калі ня хопіць грошай, калі за адмову будуць высока паднятыя цэны – давядзецца падпісваць. Усё, на жаль, робіцца цынічна і прымітыўна, усё мае фінансавае вымярэньне. І ваенныя дамовы таксама.
Ціхановіч: Аляксандар, а вось наконт энэргетычнай бясьпекі – якое Ваша стаўленьне да праекту беларускай АЭС? Крысьціна зь Менску пытаецца:
Ці так неабходная АЭС і ці можна быць незалежнымі без яе?
Вы ж па адукацыі фізык, так што можаце адказваць і ня толькі як палітык.
Мілінкевіч: Спачатку скажу як фізык. У мяне няма атамафобіі, я не лічу, што атамныя станцыі ня маюць права на жыцьцё. Але цывілізаваныя, разьвітыя краіны скарачаюць колькасьць АЭС – менш будуюць, а некаторыя і зачыняюць. Краіны разьвіцьця будуюць атамныя станцыі. Мяне перш за ўсё цікавіць адно – хто нам дакажа, што неабходна будаваць АЭС? Ніхто з грамадзтвам ня раіўся, ніякіх сур'ёзных аргумэнтаў я не пачуў. Я ведаю ад людзей, якія працуюць ва ўрадзе, што ў нас ня выкарыстаныя да канца магчымасьці цеплавых станцыяў, там значна можна павялічваць выпрацоўку электраэнэргіі. Ніхто не сказаў, чаму менавіта Расея павінна пабудаваць АЭС. Калі мы кажам пра памяншэньне энэргетычнай залежнасьці ад Расеі, дык лягічна было б, каб станцыю будавалі французы, ці амэрыканцы, ці японцы. Не – будуе Расея.
Значыць, мы яшчэ больш павялічваем сваю энэргетычную залежнасьць ад яе. А дзе мы будзем браць паліва? Амаль заўсёды паліва бярэцца ў таго, хто будаваў станцыю. Значыць, расейскае паліва. Дык мы пярэчым самі сабе.
Я б хацеў, каб дыскусія была ня толькі ў Астраўцы, дзе ўлада сабрала сваіх людзей і зрабіла "абмеркаваньне". А каб гэта была нацыянальнае абмеркаваньне, бо гэта нацыянальнае пытаньне. А такога абмеркаваньня не было, таму я супраць. Наагул я лічу, што ў аўтарытарных краінах небясьпечна будаваць АЭС, бо ў іх гэта праект палітычны, а не эканамічна-энэргетычны. Думаю што кіраўніку Беларусі хочацца, каб Беларусь увайшла ў лік ядзерных дзяржаваў.
Дракахруст: Існуе меркаваньне, што пасьпяховы палітык – той, пра каго гавораць, прычым, ня важна што – абы гаварылі. Вы, відаць, ня можаце паскардзіцца на няўвагу да сваёй асобы.
Вось наведнік нашага сайту Віталь пытае Вас:
Апошні час супраць Вас вельмі шмат чорнага піяру, напрыклад, дзясяткі артыкулаў вядомага палітычнага кілера Міхаіла Падаляка. На Ваш погляд, хто за гэтым стаіць і фінансуе вайну супраць Вас?
Мілінкевіч: Сапраўды, кажуць, што адзіная дрэнная інфармацыя пра палітыка – тое, што ён памёр. А калі пра яго пішуць кепска ці добра – гэта ўсё добра. Хаця хочацца, каб пісалі аб'ектыўна, ня добра, але аб'ектыўна. Барацьба ідзе сур'ёзная, і я ня думаю, што гэта барацьба супраць пэрсоны, гэта барацьба супраць выбару магчымага шляху цывілізацыйнага разьвіцьця. Для мяне гэта эўрапейскі шлях. І тыя, каму гэты выбар не да спадобы, тыя, хто катэгарычна супраць, каб Беларусь пайшла гэтай дарогай – яны, я думаю, галоўныя ініцыятары гэтага. Хаця я ня выключаю, што і ўнутраная барацьба ўнутры беларускай апазыцыі можа справакаваць такія рэчы. Я хацеў бы, каб Падаляка друкавалі ўсе газэты.
Ціхановіч: Я ўжо прыгадвала ў сваім папярэднім пытаньні былога прэзыдэнта Чэхіі Вацлава Гаўла. Глеб з Воршы задае Вам, Аляксандар, даволі зьедлівае пытаньне:
Ці лічыце Вы, што Вацлаў Гавэл зрабіў велічэзную памылку, калі сеў у турму, змагаючыся з дыктатурай? Заклікаў бы заходнія краіны да супрацоўніцтва з дыктатарскім рэжымам і атрымаў бы ўсім вядомыя дывідэнды. Дурань, хіба ня так?
Мілінкевіч: Я заклікаю да таго, каб Захад перапыніў ізаляцыю Беларусі, таму што ясна бачу рэальную небясьпеку для незалежнасьці. Я думаю пра краіну, хачу, каб Беларусь засталася жыць. Гэта мая радзіма, гэта гучныя словы, але гэта так, і я хачу заставацца тут і ніколі ня зьеду. Тое, што ёсьць дыктатарская ўлада, апошняя дыктатура Эўропы ўсе кажуць, гэта перашкода ў такім супрацоўніцтве – гэта не фатальна. Калі чакаць, пакуль улада сама дэмакратызуецца, то ня будзе Беларусі. Таму я ня бачу супярэчнасьці ў тым, што Эўропа рэалізуе новую тактыку. Стратэгія не зьмянілася, стратэгія – на незалежную, прадказальную, дэмакратычную Беларусь. Новая тактыка – пакрокавая, Эўразьвяз робіць крокі, і ўлада мусіць іх рабіць. Вось тут яна марудзіць. Ну тады Эўразьвяз мусіць ставіць умовы, пра якія мы ўжо казалі. Ня здрада гэта.
Што тычыцца турмы, то ніхто добраахвотна ня хоча ісьці ў турму – ні Гавал не хацеў, ні Аляксандар Казулін, ні я не хачу ісьці. Але гэта спатрэбіцца, калі лёсам вызначана, можна і сесьці ў турму. Хаця ня мэта для палітыка – турма, мэта – актыўная дзейнасьць і пазытыўныя вынікі. Некаторыя кажуць, што галоўнае – гэта пазыцыя. Але да маральнай пазыцыі трэба яшчэ мець і канкрэтныя вынікі.
Дракахруст: У нас у перадачы нядаўна ўдзельнічаў наш калега, адмысловец у пытаньнях Цэнтральнай Азіі, і ён распавядаў, што ў Кіргізстане лідэр тамтэйшай “каляровай” рэвалюцыі Курманбэк Бакіеў усталяваў рэжым яшчэ больш жорсткі, чым скінуты рэвалюцыяй Аскар Акаеў. Памятаеце, як у казцы Яўгена Шварца “Каб перамагчы дракона, трэба самому стаць драконам”. А Вы гатовы стаць “драконам”, калі гэта – цана атрыманьня і ўтрыманьня ўлады?
Мілінкевіч: Я лічу, што нягледзячы на тое, што я інтэлігентны чалавек, я абсалютны дракон у тым, як я адстойваю маральныя прынцыпы, як я змагаюся за незалежнасьць Беларусі – тут я дракон. Я не адступлю ніяк. Што да мэтадаў дасягненьня мэтаў – эвалюцыя, рэвалюцыя, кроў – гэтыя старыя пытаньні, я, як і большасьць людзей у Беларусі, лічу, што эвалюцыйны шлях лепшы. Людзі ня хочуць змаганьня да крыві. Але можа здарыцца так, што прыйдзецца выйсьці на барыкады, я гэтага не выключаю. Але гэтага варта пазьбегнуць дзеля будучыні, бо дэмакратыя звычайна не будуецца адразу пасьля рэвалюцыі, рэвалюцыя спрыяе хутчэй перамогам папулістаў. Таму эвалюцыйны шлях да мяне больш прывабны.
Ціхановіч: Аляксандар, наступнае маё пытаньне – пра кааліцыю, якая цяпер фармуецца, фактычна, вакол Вас. Вось наведнік нашага сайту, які падпісаўся “З Луны”, пытаецца Вас:
За якую цану Вы купілі БНФ?
Мілінкевіч: Няма такой цаны, за якую купляецца БНФ. Ужо гэтую партыю нельга папракнуць тым, што гэта партыя людзей карумпаваных ці партыя кан'юнктуршчыкаў. Гэта партыя людзей ідэалягічна моцных, і яны не купляюцца. Таму гэтае абвінавачаньне я абсалютна не прымаю. У БНФ адбылася на мой погляд нармальная дэмакратычная зьмена пакаленьняў. Я б вельмі хацеў, каб і старэйшыя кіраўнікі захаваліся ў гэтай арганізацыі, яны вельмі патрэбныя і беларускай дэмакратыі, і гэтай арганізацыі, і маю надзею, што так і адбудзецца. Але выбары ў БНФе паказалі, што ўсё ж такі ў гэтай арганізацыі ёсьць сапраўды дэмакратычныя працэдуры, чаго часта не хапае дэмакратам.
Дракахруст: Падчас усіх папярэдніх прэзыдэнцкіх выбараў усе экспэрты і кансультанты як мантру паўтаралі: неабходная ўмова посьпеху – адзінства. Гэтым разам да адзінства далёка, як ніколі: Вы – сабе, Аб’яднаныя дэмакратычныя сілы – сабе. На што вы разьлічваеце, ідучы рознымі шляхамі?
Мілінкевіч: Адзінства – гэта вельмі важная каштоўнасьць. Але не любой цаной. Я ўжо казаў, што вельмі важна аб'ядноўваць людзей, якія маюць аднолькавыя мэты і блізкія маральныя каштоўнасьці. Раней апазыцыя, нават у 2006 годзе, калі я быў кандыдатам, аб'ядноўвалася паводле прынцыпу – супраць каго сябруем? Вось мы сябруем супраць Аляксандра Лукашэнкі, гэта прынцып нашага аб'яднаньня. І нават тады на вялікіх сходах па ўсёй краіне я адчуваў, што людзям гэта ня вельмі падабаецца. Многія зь іх таксама не хацелі такой улады – недэмакратычнай, несвабоднай, але яны казалі – а што пазытыўнае, скажыце, за што вы?
Сказаць, што мы ўсе можам аб'яднацца, ад камуністаў да БНФ, і быць за адно і тое ж – гэта немагчыма. Мой плян аб'яднаньня апазыцыі вельмі просты, я яго агучыў два гады таму на кангрэсе. Гэта два блёкі, адзін – прабеларускі, за эўрапейскі шлях разьвіцьця, а другі – у асноўным камуністычны, які выказваецца за далучэньне да Расеі, за саюзную дзяржаву, за ўвядзеньне расейскага рубля, за прызнаньне Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі і г.д. Гэта шчыра, таму што так ёсьць і ў грамадзтве падобная сытуацыя.
Але гэтыя два блёкі могуць застацца ў адзіных дэмакратычных сілах за круглым сталом. Нам ёсьць, што рабіць разам – назіраньне за выбарамі, змаганьне за больш дэмакратычны выбарчы кодэкс, мы можам разам распаўсюджваць інфармацыю пра сытуацыю ў краіне. Многа што можна рабіць. Але да выбаршчыкаў трэба ісьці з пазытыўнай праграмай, якая можа быць напісаная толькі ў гэтых асобных блёках: адна праграма і другая.
