Лукашук: У мінулую нядзелю ў Беларусі адбыўся фінальны этап выбарчай кампаніі – тыдзень рэкорднага датэрміновага галасаваньня завяршыўся масавым галасаваньнем у нядзелю, у выніку якога ўпершыню зь першага заходу былі запоўненыя ўсе месцы ў Палаце прадстаўнікоў, адзін чалавек падавіўся шашлыком і памёр, а міжнародныя назіральнікі заявілі, што яны не сьлепаглуханямыя ідыёты і адмовіліся прызнаць рытуал дэмакратычным.
На парлямэнцкіх выбарах у Беларусі было некалькі ўдзельнікаў: народ, улада, апазыцыя, у пэўнай ступені – Захад і у меншай ступені – Усход. Як бы вы адказалі на пытаньне – хто ў гэтай кампаніі выйграў, а хто аказаўся пераможцам?
Максімюк: Прайгралі ўсе, і народ, якому ўлады падкінулі чарговую “элегантную перамогу”; і апазыцыя, якая не была ў змозе да канца вырашыць, як сябе паводзіць у гэтай кампаніі; і ўлады, якія хацелі легітымізаваць у Эўропе спэцыфічнае, беларускае бачаньне дэмакратыі, а ў выніку моцна пралічыліся. Пралік уладаў асабліва ўражвае. Мы ня ведаем закулісных хадоў палітыкі на лініі Менск-Брусэль, але для мяне ясна, што дарадцы прэзыдэнта Аляксандра Лукашэнкі, калі толькі ён слухаў нейкіх дарадцаў, зрабілі вялізную памылку, лічачы, што Захад гэтым разам пракаўтне “элегантную перамогу” і не папярхнецца.
Дракахруст: Ну калі казаць без мэтафар, то выйграла безумоўна ўлада, па меншай меры ў кароткатэрміновым пэрыядзе, а прайграла апазыцыя. Ня ў сэнсе выйгралі і прайгралі дэмакратычныя выбары, а ў сэнсе палітычную кампанію па правілах, якія прынятыя цяпер у Беларусі. У доўгатэрміновай пэрспэктыве – відаць, прайграў народ, але, здаецца, большасьць так не лічыла, а ў меншасьці не было сілаў і імпэту, каб зьмяніць сытуацыю.
Прайграў Захад, яму давядзецца праводзіць зьмену палітыкі адносна Беларусі, якую ён заплянаваў мяняць даўно, бяз фігавага лістка свабодных выбараў. Ну а Масква, здаецца, засталася пры сваіх. Ёй дэмакратызм беларускіх выбараў глыбока да лямпачкі. Хіба што падабенства выбараў – што ў Беларусі, што ў Расеі – успрымалася ў Расеі як доказ, так бы мовіць, прыналежнасьці да адной цывілізацыі
Лукашук: Вось якраз пра народ – наступнае пытаньне. Яўка на выбары – адна зь нешматлікіх інтрыгаў і таямніцаў. Паводле ЦВК, у галасаваньні ўзяла ўдзел 75% выбарцаў, прычым больш за чвэрць – 26% – прагаласавалі датэрмінова. Незалежныя сацыёлягі на падставе апытаньняў падавалі прагноз яўкі каля 60%. Нарэшце, старшыня КХП БНФ Зянон Пазьняк выказаў упэўненасьць, што адбыўся байкот, што прагаласавала ня больш за 30% выбарцаў. Якім лічбам вы даяце больш веры?
Дракахруст: Я больш веру лічбам незалежных сацыёлягаў. Праўда, што кампанія была нецікавая, без інтрыгі, бяз тэмы. Але ёсьць інэрцыя, звычка, рытуал і някепскі ў прынцыпе рытуал – рытуал далучанасьці да свайго грамадзтва, да сваёй дзяржавы. Іншая справа, у якіх мэтах гэтае адчуваньне грамадзянскага абавязку эксплюатуе ўлада. Але людзі на выбары ходзяць і хадзіць будуць. Паводле дадзеных апытаньняў, праведзеных тымі ж сацыёлягамі, на размовы пра байкот станоўча адгукнуліся 10% выбарцаў. Я мяркую, што 60% – гэта цалкам натуральная лічба.
Максімюк: Я не даю веры ніводнай з гэтых лічбаў. Больш таго, я думаю, што ў выпадку беларускай палітычнай сыстэмы гэтае пытаньне трэба было б скарэктаваць і пытацца неяк так — калі беларускі выбарца нарэшце пачне верыць у нейкія выбарчыя вынікі? Кажучы яшчэ інакш, для мяне 30-адсоткавы ўдзел у галасаваньні — гэта цалкам прыстойны ўдзел, а не байкот, які можа зваліць рэжым. Бо сутнасьць у тым, каб галасы прыстойна падрахавалі, а не — каб нагналі як мага больш народу на выбарчыя ўчасткі. У Польшчы цяпер рэгулярна галасуе каля 40% выбарцаў, і ўсе вельмі задаволеныя. Бо галасы лічаць справядліва. Дый ні ў воднай краіне няма таго, каб больш за 50% выбарцаў разьбіраліся толкам у палітыцы і рабілі сьвядомы выбар на ўчастку. А таму і ня варта плакаць, што менш за 50 адсоткаў ходзяць на выбары і дэмакратыя ад гэтага цярпіць. Наадварот — дэмакратыя ад гэтага робіцца больш разумнай і ўсьвядомленай.
Лукашук: Нечаканасьцю для многіх, у тым ліку і для нас саміх, стаў “сухі лік” выбараў, у складзе палаты – 0 апазыцыйных дэпутатаў. У нашай апошняй перадачы мы называлі нейкія сьціплыя, але станоўчыя лічбы – 3-5-7. А аказаўся – 0. Мы памыліліся на некалькі чалавек ці на ўсю палату? Што вы, Юры, можаце сказаць у сваё апраўданьне?
Дракахруст: Я хаця і вучыўся ва ўнівэрсытэце на матэматыка, але, відаць, сябры ўчастковых камісіяў, ня кажучы ўжо пра Лідзію Ярмошыну, лепшыя матэматыкі, чым я. Аднак, ведаеце, у мяне ёсьць ўпэўненасьць, што да пэўнага моманту ўсё ж улада сапраўды была гатовая разбавіць бочку мёду новага дэпутацкага корпусу лыжачкай апазыцыйнага дзёгцю. Але потым нешта здарылася.
Можа, нават і нешта ня вельмі важнае. Скажам, выпусьціў Лукашэнка Казуліна, і то ў Брусэль, а там яго эўрапейскія міністры сабраліся слухаць. А беларускага міністра замежных справаў нават на ганак брусэльскай нарады не пусьцілі. А потым Казулін да Буша едзе. Ну і загарэлася крыўда – ах, раз вы яго так прымаеце, дык вось такія апазыцыянэры вам і будуць. Ці хтосьці ўклаў кіраўніку дзяржавы ў вушы, што прызнаньне парлямэнту насамрэч ня так ужо яму і патрэбна: калі парлямэнт прызнаны, і кіраўнік дзяржавы ці то прызнаны ці то не, гэта, як той казаў, можа даць нечаканасьці. А можа проста ўстаў раніцай і падумаў – не, не магу 4 гады запар іх бачыць, іх чуць, вышэй сілаў, усіх далоў.
Максімюк: Я выйграў тое пары, якое мы заключылі напрыканцы апошняй перадачы, бо я назваў найменшы з магчымых лікаў, калі памятаеце. А калі сур’ёзна, дык такая доля палітычнага аналітыка — даваць прагноз, а потым тлумачыць, чаму ён ня збыўся. Ён ня збыўся таму, што я проста лічыў, што дарадцы прэзыдэнта Лукашэнкі ці сам прэзыдэнт настолькі ўжо дасьведчаныя ў стасунках з Захадам, што ня будуць рабіць ажно такіх вялізных памылак. Аказваецца, міжнародная палітычная ізаляцыя Беларусі бярэ сваё — для беларускага палітычнага хутару Эўропа стае штораз больш незразумелай. Яшчэ адна прычына, дзеля якой варта цягнуць Беларусь у Эўропу, не азіраючыся на “элегантныя перамогі”. Гэта, пагаджаюся, гучыць цынічна, але ў гэтым ёсьць, так бы мовіць, і нацыянальны прагматызм з майго боку.
Лукашук: Старажытная мудрасьць кажа: ніколі не апраўдвайся – сябрам не патрэбна, а ворагі не павераць. А аўдыторыя Белсату – нашы сябры.
Калегі, а зараз я прапаную вам папрактыкавацца ў жанры рэтрапрагнозу. Падчас усёй выбарчай кампаніі апазыцыя зацята спрачалася – байкатаваць выбары ці ўдзельнічаць у іх. Наколькі я памятаю, вы ў сваіх камэнтарах пры ўсёй карэктнасьці больш выказваліся на карысьць удзелу. Але цяпер прыхільнікі байкоту могуць сказаць і вам і іншым, хто выступаў за ўдзел: “Ну што, атрымалі, дачакаліся апазыцыі ў парлямэнце? Байкот быў адзіным выйсьцем”. А можа і сапраўды? Вось калі зь сёньняшнімі ведамі вынікаў перанесьціся на пэўны час назад, што варта было рабіць?
Дракахруст: Я мяркую, што варта было б рабіць тое самае. Што выбары не прызналі дэмакратычнымі, што Захад і дарэчы многія беларусы ўпэўніліся, што ўлада ў чарговы раз падманула – дык гэта выключна дзякуючы ўдзелу. Да таго ж тыя, хто ўдзельнічаў, нешта сказалі людзям, выбарцам, нешта пачулі ад іх, да наступных выбараў яны па меншай меры не забудуць, як гэта – весьці выбарчую кампанію.
Максімюк: Я б таксама пайшоў галасаваць, нават ведаючы, што нічога з гэтага ня будзе. Я б хацеў распавесьці показку з часоў свайго юнацтва. Я толькі раз удзельнічаў у выбарах у камуністычнай сыстэме, гэта было ў Польшчы ў 1980 годзе. Я быў студэнтам і дакладна ведаў, што пайду я на выбары або не – гэта ня будзе мець аніякага значэньня, вынікі і так намалююць. Але параіўся з калегамі, мы пайшлі на выбары і ці напісалі ў бюлетэнях нейкія непрыстойныя словы на адрас улады ці непрыстойны малюнак зрабілі і кінулі бюлетэні ў скрынку.
Я тады адчуваў сябе псыхалягічна вельмі добра – я нічога не магу зрабіць, але я зрабіў тое, што магу, я выказаў свой пратэст. Для мяне вельмі зразумелае нараканьне Сяргея Дубаўца, які ў сваім блогу на Інтэрнэт-старонцы Свабоды выказаў шкадаваньне, што ў ягонай акрузе апазыцыянэрка зьняла сваю кандыдатуру і ён ня мае, за каго галасаваць. У яго няма ілюзій, што ягоны голас нічога ня значыць, але для яго, калі б кандыдатура апазыцыянэркі ў бюлетэні была, сытуацыя была б псыхалягічна добрай – ён бы паставіў крыжык насупраць прозьвішча свайго кандыдата.
Лукашук: Сёлета, здаецца, чацьверты раз у гэтым стагодзьдзі Кастрычніцкая плошча ў Менску стала месцам выказваньня народнага пратэсту хадой электаральнай кампаніі. Людзі выходзілі на гэтую плошчу пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2001 году, пасьля быў рэфэрэндум і парлямэнцкія выбары 2004-га, прэзыдэнцкія 2006-га, калі плошча стала для многіх Плошчай зь вялікай літары, і нарэшце 28 верасьня сёлета. Паводле ацэнкі Аляксандра Лукашэнкі, выказанай у размове з кіраўніцай групы назіральнікаў АБСЭ, у гэтую нядзелю на плошчу выйшла 250 чалавек, некаторыя журналісты падалі лічбу 1000 чалавек. Чаму сёлета плошча была такой, якой яна была?
Максімюк: Падае вера ў цяперашнюю апазыцыю, гэта галоўная прычына, па-мойму. Калі не, дык трэба было б дапусьціць, што ў Беларусі фактычна большасьці жывецца весялей і лягчэй і што большасьць задаволеная прэзыдэнтам Лукашэнкам і ягоным кіраваньнем. А ў гэта мне верыць ня хочацца. А таму віна на баку палітычных лідэраў, якія ўжо з увагі на свой век не становяцца ўзорамі для маладзейшых пакаленьняў. А старэйшыя пакаленьні, якія выходзілі на мітынгі ў пачатку 1990-х, ці нават у сярэдзіне 1990-х, цяпер ужо стаміліся і застаюцца ў хаце перад тэлевізарам або маніторам кампутара.
Дракахруст: Як сказаў мой калега Валер Карбалевіч, плошча – люстра грамадзтва. Гэтыя некалькі сотняў чалавек, што сабраліся 28 верасьня на Кастрычніцкай – гэта адлюстраваньне і малой важнасьці гэтых выбараў і для грамадзтва, і для ўлады, і сварак унутры апазыцыі, і грамадзянскай апатыі. Ян сказаў, што ня верыць, што народ задаволены Лукашэнкам. Ня тое, што грамадзтва ў такім ужо захапленьні ад улады, але многія ўспрымаюць яе як надвор'е. Ну, кепскае, але што ж, ісьці мітынгаваць – далоў дождж, даеш сонейка? Многія людзі так гэта і ўспрымаюць.
Лукашук: Я мяркую, што розныя людзі ўспрымаюць гэта па-рознаму. Вось, напрыклад, меркаваньне, якое прыслаў наш слухач на форум Свободы "Што рабіць апазыцыі?": "Раю ў першую чаргу яднацца самім і яднаць вакол сябе народ. Быць прынцыповымі, не вагацца з боку ў бок. Больш уважліва слухаць моладзь, асабліва "Малады Фронт". І галоўнае – адчуваць сябе пераможцамі, бо праўда – за намі. Трэба быць нескаронымі, як 300 спартанцаў".
Беларускі парлямэнт нагадвае савецкі – орган без асаблівых паўнамоцтваў, дзе дэпутаты прызначаныя паводле нейкага вядомага толькі цэнтру прынцыпу – павінны быць даяркі і пісьменьнікі, абласныя начальнікі і пару афіцэраў, міністры і рабочыя. У мяне два пытаньні – чаму Лукашэнка палічыў патрэбным так значна абнавіць склад фігуратыўнага органу, не пакінуўшы нават такіх яскравых сваіх прыхільнікаў, як дэпутаты Сяргей Касьцян і Сяргей Гайдукевіч, і не дазволіўшы выйграць такім вядомым у сваіх акругах асобам, як дэпутаты Вольга Абрамава ў Менску і Віктар Кучынскі ў Кобрыне, дзе іх перамаглі цалкам невядомыя асобы, якія не вялі агітацыю.
Дракахруст: Ну гэта яшчэ сталінская навука – кадры трэба пэрыядычна, гаворачы знакамітымі словамі Лукашэнкі, “ператрахіваць”. Да таго ж так выглядае, што адносна нават бясьсільнага парлямэнту плянка дапушчальнага істотна падымаецца. Раней такім дэпутатам, як Абрамава і Кучынскі, дазвалялася сёе-тое сабе дазваляць – выступаць, скажам, супраць скасаваньня льготаў, рабіць нейкія заўвагі наконт урадавага закону аб СМІ, задаваць нейкія пытаньні міністрам. Таксама ня штурм Зімняга, але цяпер ужо і гэта – ледзь не рэвалюцыя. Гісторыя з Вольгай Абрамавай наагул надзвычай паказальная. Можна як заўгодна да яе ставіцца, але відавочна, што яна – сапраўдны палітык, што яе добра ведалі ў акрузе, для жыхароў якой яна, дарэчы, нямала зрабіла. І вось выстаўляецца там нейкі малавядомы чалавек. І ён выйграе зь нейкім фантастычным лікам. Ну так не бывае.
Але ж не, бывае, калі выбарца – адзін, і мы яго ведаем. Тут яшчэ такі цікавы момант. Шэраг выбарцаў акругі Абрамавай, абураных нахабствам “празрыстых” выбараў, вырашылі шукаць праўды ў судзе. Дык сама былая дэпутатка папрасіла іх не рабіць гэтага. Мяркую, што прычына ў тым, што яна добра ведае правілы гульні ў той сыстэме, у якой прапрацавала столькі гадоў, і проста шкадуе людзей, якія наіўна спадзяюцца дамагчыся справядлівасьці.
Максімюк: Гэта савецкі мэтад – абнаўляць кадры, каб ніхто задоўга не заседжваўся на адным месцы і ня мроіў, што ён сам нечага ў гэтым жыцьці ўсё-ткі дабіўся і нешта істотнае зрабіў. Усе павінны быць абавязаныя сваім лёсам правадыру, а ня працы сваіх мазгоў ці рук. Інакш кажучы, усе павінны адчуваць сябе нулямі ў параўнаньні з правадыром і безупынна за гэтае адчуваньне дзякаваць.
Лукашук: А што мы ведаем ужо цяпер пра новых дэпутатаў? Дакладней, што склад новай палаты гаворыць пра беларускую ўладу і яе пляны?
Дракахруст: Вы, Аляксандар, сказалі, што гэта нагадвае савецкі парлямэнт. Але гэта насамрэч постсавецкі парлямэнт. Я правёў некаторыя падлікі па тых дадзеных, якія пдаюцца на сайце ЦВК. Дык вось што ў мяне атрымалася. Са 110 чалавек – 30 дэпутатаў палаты мінулага скліканьня, 30 – прадстаўнікі “вэртыкалі” розных узроўняў, 22 – ад вытворчасьці, 9 – мэдыкі, 8 – выкладчыкі, 3 – навука, культура, па двое – ад вайскоўцаў, бізнэсу, судовай сыстэмы і кіруючага апарату БРСМ і 1 - ад СМІ. Але што цікава: паводле маіх падлікаў, 68 з 80 новых дэпутатаў – начальнікі, прычым вышэйшыя начальнікі (ці іх намесьнікі) у сваіх структурах, скажам, заводу, акцыянэрнага таварыства, ВНУ ці школы, выканкаму, шпіталя і г.д. І яшчэ 9, паводле маіх падлікаў – таксама начальнікі, але ніжэйшага зьвяна – начальнік цэху, аддзелу выканкаму, галоўны інжынэр, намесьнік дарэктара па ідэалягічнай працы і г.д. Так што хіба чалавекі тры – не начальнікі. І няма там ніякіх даярак, рабочых ці пісьменьнікаў – гэта не савецкія, а постсавецкія часы, і парлямэнт – гэта суцэльны кар'ерны ліфт для людзей, якія ўжо прайшлі нямала прыступак кар'ернай лесьвіцы.
Максімюк: Я ня ведаю нічога пра новых дэпутатаў. Але, спадзяюся, прэзыдэнцкая адміністрацыя разьлічвае, што зь цяперашняга складу дэпутатаў большасьць зь іх, калі ня ўсе, ахвотна стануць палітычнымі нулямі, прынамсі на бліжэйшыя чатыры гады.
Лукашук: Назіральнікі АБСЭ ў панядзелак агучылі сваю прамежкавую справаздачу, у якой гаворыцца, што “нягледзячы на некаторыя нязначныя паляпшэньні, парлямэнцкія выбары 28 верасьня ў Беларусі не адпавядалі стандартам АБСЭ для дэмакратычных выбараў”.
У дакумэнце адзначаецца, што “выбары адбыліся ў жорстка кантраляваных умовах і выбарчая кампанія была практычна незаўважная. Сам працэс галасаваньня быў наладжаны добра, але значна пагоршыўся падчас падліку галасоў”.
На 48% участкаў, якія наведалі назіральнікі АБСЭ, яны ацанілі працэс падліку галасоў, як "кепскі" ці "вельмі кепскі". Яны адзначаюць, што там, дзе быў магчымы доступ да падліку галасоў, было выяўлена некалькі выпадкаў сьвядомай фальсыфікацыі.
Адчуваньне, што нічога не зьмянілася зь мінулага разу, пазамінулага – ці ўсё ж зьмянілася – калі не ў ацэнках, дык у рэакцыі на іх?
Максімюк: Камісар Эўразьвязу па зьнешніх сувязях і эўрапейскай палітыцы добрасуседзтва, Бэніта Фэрэра-Вальднэр, адзначыла, што прыняла пад увагу папярэднія высновы місіі АБСЭ па назіраньні за выбарамі, якія, паводле спадарыні Вальднэр, утрымліваюць “як пазытыўныя індыкатары, так і некаторыя нэгатыўныя элемэнты. Цяпер для Эўразьвязу важна падумаць, як нам найлепш разьвіваць адносіны зь Беларусьсю, яе ўрадам і яе народам. Гэтае разьвіцьцё адносінаў павінна ўключаць шляхі ўмацаваньня павагі да дэмакратычных прынцыпаў, вяршэнства права і правоў чалавека ў адпаведнасьці зь міжнароднымі абавязаньнямі Беларусі".
Страчаным шанцам для Беларусі назваў выбары 28 верасьня генэральны сакратар Рады Эўропы Тэры Дэвіс. “Лукашэнка ніколі не прапускае магчымасьці прапусьціць магчымасьць. Існавала надзея, што нядаўнія выбары стануць паваротным пунктам у добраахвотнай ізаляцыі Беларусі ад рэшты Эўропы. На жаль, гэтага ня здарылася”, – зазначыў Дэвіс у заяве з нагоды выбараў.
“Як сябар беларускага народу я глыбока расчараваны, аднак усё яшчэ спадзяюся, што неўзабаве беларусы будуць мець магчымасьць удзельнічаць у сапраўды свабодным і справядлівым галасаваньні”, — заявіў Тэры Дэвіс.
Лукашук: Юры, ну а якой была рэакцыя Злучаных Штатаў, ці адрозьнівалася яна ад эўрапейскай?
Дракахруст: Пэўныя адрозьненьні былі, але ў цэлым эвалюцыя ацэнак у параўнаньні зь мінулымі выбарамі заўважальная і ў ЗША.
Прэсавы сакратар Дзярждэпартамэнту Шон Маккормак у панядзелак, на другі дзень пасьля беларускіх выбараў, заявіў, што “ЗША расчараваныя тым, што беларускія парлямэнцкія выбары ў істотнай ступені не адпавядалі міжнародным стандартам і тым, што ўлады Беларусі ня здолелі стрымаць абяцаньні аб празрыстым падліку галасоў”.
Паводле прэсавага сакратара Дзярждэпартамэнту, Злучаныя Штаты маюць намер падтрымліваць дыялёг з уладамі і народам Беларусі. “Мы заахвочваем улады ужыць захады, каб выканаць міжнародныя абавязаньні Беларусі ў датрыманьні дэмакратычных свабодаў, улучна з правядзеньнем сапраўды альтэрнатыўных выбараў, і ў большай павазе да міжнародна прызнаных правоў чалавека. Такія захады неабходныя для істотнага паляпшэньня дачыненьняў паміж Злучанымі Штатамі і Беларусьсю“.
Я прапаную параўнаць гэтую даволі жорсткую заяву з заявай таго самага прэсавага сакратара Дзярждэпартамэнту Шона Маккормака, зробленую 20 сакавіка 2006 году, на другі дзень пасьля прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі: “Мы падтрымліваем заклік апазыцыі да новых выбараў. Мы будзем разам з народам Беларусі і падтрымліваем яго імкненьне заняць законнае месца сярод дэмакратычных дзяржаваў. Злучаныя Штаты рыхтуюцца прыняць сур'ёзныя меры адносна беларускіх чыноўнікаў, адказных за фальсыфікацыю выбараў і іншыя парушэньні правоў чалавека. Мы будзем каардынаваць гэтыя крокі з Эўрапейскім Зьвязам”.
Лукашук: Здаецца, розьніца ў тоне заўважальная. Дарэчы, яшчэ адзін прадстаўнік Дзярждэпартамэнту – Робэрт Вуд – заявіў, што адміністрацыя Джорджа Буша хоча працаваць з урадам Беларусі, каб “накіраваць яго на правільны шлях”. Але калі журналісты сказалі, што гэтая заява вельмі “мяккая” ў параўнаньні з папярэдняй – ён не пагадзіўся і адказаў: “Гэта ваша інтэрпрэтацыя. У нас па-ранейшаму маецца вельмі шмат вельмі сур'ёзных цяжкасьцяў з урадам у Беларусі і, як я ўжо казаў, гэтыя выбары не адпавядалі міжнародным стандартам. Мы, вядома, хочам, каб урад там зрабіў шэраг крокаў”.
Што гэта? Вайна словаў ці зьмена пазыцыі?
Дракахруст: Мне здаецца, што гэта ўсё ж зьмена пазыцыі, Я б тут дадаў і заяву часовага паверанага ў справах ЗША ў Беларусі Джонатана Мура пра магчымае скасаваньне некаторых санкцый, заява, якая прагучала, падкрэсьлю, ня да, а пасьля выбараў.
У Эўразьвязе таксама цяпер абмяркоўваецца магчымасьць частковага прыпыненьня санкцый.
На мой погляд, гэта сьведчаньне таго, што палітыка Захаду адносна Беларусі істотна мяняецца, што прызнаньне выбараў дэмакратычнымі і нармалізацыя адносінаў – працэсы ня надта паміж сабой зьвязаныя.
Так выглядае, што рашэньне пра скарачэньне бізуноў было прынятае яшчэ да выбараў, прычым у двух варыянтах: калі выбары пройдуць больш менш прыстойна – скарачэньне трошкі большае, калі хутчэй менш, чым больш прыстойна – то скарачэньне меншае.
І ведаеце, мне здаецца гэта агульная зьмена палітыкі на постсавецкай прасторы. Я вось днямі чытаў, што асноўныя апазыцыйныя партыі Азэрбайджану вырашылі байкатаваць тамтэйшыя прэзыдэнцкія выбары, дык ім Захад таксама заявіў: “Хлопцы, справа ваша, але не спадзявайцеся, што ваш крок неяк паўплывае на нашы стасункі з афіцыйным Баку”.
Ці азначае гэта, што пра апазыцыю зусім забудуць на Захадзе? Зусім не. Слухаць будуць, супраць парушэньняў правоў чалавека і браку дэмакратыі выступаць будуць. Ставіць гэтыя пытаньні ў аснову дачыненьняў, рабіць іх стрыжнем палітыкі адносна гэтых краінаў магчыма ня будуць.
Лукашук: Адно з асноўных пытаньняў выбараў – лёс эканамічных і палітычных санкцыяў. Мы задавалі гэтае пытаньне сваім чытачам і вось як яны адказалі:
Якое рашэньне адносна санкцыяў супраць Беларусі Захад прыме па выніках выбараў?
Санкцыі скасуюць цалкам 3%
Санкцыі скасуюць часткова 36%
Санкцыі ня зьменяцца 51%
Санкцыі ўзмацняцца 9%
А як адкажаце вы?
Шаноўныя гледачы – удзельнічайце ў галасаваньні на сайце Свабоды – ацаніце свае прагнозныя здольнасьці самі! Адрас www.svaboda.org
28 верасьня Лукашэнка на выбарчым участку заявіў: “Жыцьцё цяперашняй апазыцыі недаўгавечнае, ёй засталося літаральна, можа быць, некалькі месяцаў ці гадоў”.
А якімі вам бачацца палітычныя пэрспэктывы апазыцыі пасьля гэтых выбараў?
Дракахруст: Мяркую, што для апазыцыі наступае момант ісьціны. І ня толькі ў сувязі з выбарамі, але і ў сувязі з той нармалізацыяй стасункаў з Захадам, якая ў той ці іншай форме ўяўляецца непазьбежнай. Але тут як бы два ўрокі – па-першае, гэтыя выбары паказалі, што свабодныя выбары, магчымасьць заваяваць электаральную падтрымку, ужо будуць вынікам вялікай палітычнай перамогі, прычым, наагул кажучы, неэлектаральнай. А па-другое, здабыць гэтую перамогу выключна рукамі Захаду не атрымаецца. Яно і раней было ілюзіяй, што можна, а зараз яна наагул разьвеецца.
Максімюк: Магчыма, цяперашнія лідэры яшчэ паспрабуюць склейваць тое, што ня склейваецца, гэта значыць – фармат цяперашніх Аб’яднаных дэмакратычных сілаў. Але па-мойму, значна больш разумнае выйсьце – узяць самаадводы і заняцца іншай дзейнасьцю. Даць шанец таму пакаленьню лідэраў, якое зьмены ў Беларусі больш зьвязвае зь ціскам на рэжым з боку свайго народу, а ня з боку міжнародных структур і інстытуцый.
Лукашук: Ці можна чакаць палітычных “замаразкаў” у Беларусі пасьля гэтых выбараў? Адзін з камэнтароў на сайце Свабоды – “зараз пачнецца Бэйрут” – маўляў, рэпрэсіўная машына пачне крушыць і ламаць усё іншадумства – партыі і грамадзкія арганізацыі, незалежную прэсу і Інтэрнэт, амбасады і рок- групы...
Дракахруст: Гэта магчыма, і па некаторых накірунках так і будзе. Напрыклад, новы закон аб СМІ неўзабаве ўступіць у дзеяньне. Але я па шчырасьці ня думаю, што ціск будзе маштабным. Хутчэй за ўсё тая самая нармалізацыя стане для ўлады, асабліва праз пэўны час, пэўным фактарам самастрымліваньня, нарасьце шмат супольных спраў, якія шкада будзе страціць.
Максімюк: Мацней ламаць, чым ён ламаў раней, па-мойму, рэжым не наважыцца. А значыць, няма чаго баяцца, бо да старога неяк прывыклі. Тут варта зацытаваць словы Сяргея Дубаўца зь ягонага апошняга блогу на вэб-старонцы Радыё Свабода: трэба працягваць жыць уперад, а ня ўбок або ўпоперак.
На парлямэнцкіх выбарах у Беларусі было некалькі ўдзельнікаў: народ, улада, апазыцыя, у пэўнай ступені – Захад і у меншай ступені – Усход. Як бы вы адказалі на пытаньне – хто ў гэтай кампаніі выйграў, а хто аказаўся пераможцам?
Максімюк: Прайгралі ўсе, і народ, якому ўлады падкінулі чарговую “элегантную перамогу”; і апазыцыя, якая не была ў змозе да канца вырашыць, як сябе паводзіць у гэтай кампаніі; і ўлады, якія хацелі легітымізаваць у Эўропе спэцыфічнае, беларускае бачаньне дэмакратыі, а ў выніку моцна пралічыліся. Пралік уладаў асабліва ўражвае. Мы ня ведаем закулісных хадоў палітыкі на лініі Менск-Брусэль, але для мяне ясна, што дарадцы прэзыдэнта Аляксандра Лукашэнкі, калі толькі ён слухаў нейкіх дарадцаў, зрабілі вялізную памылку, лічачы, што Захад гэтым разам пракаўтне “элегантную перамогу” і не папярхнецца.
Дракахруст: Ну калі казаць без мэтафар, то выйграла безумоўна ўлада, па меншай меры ў кароткатэрміновым пэрыядзе, а прайграла апазыцыя. Ня ў сэнсе выйгралі і прайгралі дэмакратычныя выбары, а ў сэнсе палітычную кампанію па правілах, якія прынятыя цяпер у Беларусі. У доўгатэрміновай пэрспэктыве – відаць, прайграў народ, але, здаецца, большасьць так не лічыла, а ў меншасьці не было сілаў і імпэту, каб зьмяніць сытуацыю.
Прайграў Захад, яму давядзецца праводзіць зьмену палітыкі адносна Беларусі, якую ён заплянаваў мяняць даўно, бяз фігавага лістка свабодных выбараў. Ну а Масква, здаецца, засталася пры сваіх. Ёй дэмакратызм беларускіх выбараў глыбока да лямпачкі. Хіба што падабенства выбараў – што ў Беларусі, што ў Расеі – успрымалася ў Расеі як доказ, так бы мовіць, прыналежнасьці да адной цывілізацыі
Лукашук: Вось якраз пра народ – наступнае пытаньне. Яўка на выбары – адна зь нешматлікіх інтрыгаў і таямніцаў. Паводле ЦВК, у галасаваньні ўзяла ўдзел 75% выбарцаў, прычым больш за чвэрць – 26% – прагаласавалі датэрмінова. Незалежныя сацыёлягі на падставе апытаньняў падавалі прагноз яўкі каля 60%. Нарэшце, старшыня КХП БНФ Зянон Пазьняк выказаў упэўненасьць, што адбыўся байкот, што прагаласавала ня больш за 30% выбарцаў. Якім лічбам вы даяце больш веры?
Дракахруст: Я больш веру лічбам незалежных сацыёлягаў. Праўда, што кампанія была нецікавая, без інтрыгі, бяз тэмы. Але ёсьць інэрцыя, звычка, рытуал і някепскі ў прынцыпе рытуал – рытуал далучанасьці да свайго грамадзтва, да сваёй дзяржавы. Іншая справа, у якіх мэтах гэтае адчуваньне грамадзянскага абавязку эксплюатуе ўлада. Але людзі на выбары ходзяць і хадзіць будуць. Паводле дадзеных апытаньняў, праведзеных тымі ж сацыёлягамі, на размовы пра байкот станоўча адгукнуліся 10% выбарцаў. Я мяркую, што 60% – гэта цалкам натуральная лічба.
Максімюк: Я не даю веры ніводнай з гэтых лічбаў. Больш таго, я думаю, што ў выпадку беларускай палітычнай сыстэмы гэтае пытаньне трэба было б скарэктаваць і пытацца неяк так — калі беларускі выбарца нарэшце пачне верыць у нейкія выбарчыя вынікі? Кажучы яшчэ інакш, для мяне 30-адсоткавы ўдзел у галасаваньні — гэта цалкам прыстойны ўдзел, а не байкот, які можа зваліць рэжым. Бо сутнасьць у тым, каб галасы прыстойна падрахавалі, а не — каб нагналі як мага больш народу на выбарчыя ўчасткі. У Польшчы цяпер рэгулярна галасуе каля 40% выбарцаў, і ўсе вельмі задаволеныя. Бо галасы лічаць справядліва. Дый ні ў воднай краіне няма таго, каб больш за 50% выбарцаў разьбіраліся толкам у палітыцы і рабілі сьвядомы выбар на ўчастку. А таму і ня варта плакаць, што менш за 50 адсоткаў ходзяць на выбары і дэмакратыя ад гэтага цярпіць. Наадварот — дэмакратыя ад гэтага робіцца больш разумнай і ўсьвядомленай.
Лукашук: Нечаканасьцю для многіх, у тым ліку і для нас саміх, стаў “сухі лік” выбараў, у складзе палаты – 0 апазыцыйных дэпутатаў. У нашай апошняй перадачы мы называлі нейкія сьціплыя, але станоўчыя лічбы – 3-5-7. А аказаўся – 0. Мы памыліліся на некалькі чалавек ці на ўсю палату? Што вы, Юры, можаце сказаць у сваё апраўданьне?
Дракахруст: Я хаця і вучыўся ва ўнівэрсытэце на матэматыка, але, відаць, сябры ўчастковых камісіяў, ня кажучы ўжо пра Лідзію Ярмошыну, лепшыя матэматыкі, чым я. Аднак, ведаеце, у мяне ёсьць ўпэўненасьць, што да пэўнага моманту ўсё ж улада сапраўды была гатовая разбавіць бочку мёду новага дэпутацкага корпусу лыжачкай апазыцыйнага дзёгцю. Але потым нешта здарылася.
Можа, нават і нешта ня вельмі важнае. Скажам, выпусьціў Лукашэнка Казуліна, і то ў Брусэль, а там яго эўрапейскія міністры сабраліся слухаць. А беларускага міністра замежных справаў нават на ганак брусэльскай нарады не пусьцілі. А потым Казулін да Буша едзе. Ну і загарэлася крыўда – ах, раз вы яго так прымаеце, дык вось такія апазыцыянэры вам і будуць. Ці хтосьці ўклаў кіраўніку дзяржавы ў вушы, што прызнаньне парлямэнту насамрэч ня так ужо яму і патрэбна: калі парлямэнт прызнаны, і кіраўнік дзяржавы ці то прызнаны ці то не, гэта, як той казаў, можа даць нечаканасьці. А можа проста ўстаў раніцай і падумаў – не, не магу 4 гады запар іх бачыць, іх чуць, вышэй сілаў, усіх далоў.
Максімюк: Я выйграў тое пары, якое мы заключылі напрыканцы апошняй перадачы, бо я назваў найменшы з магчымых лікаў, калі памятаеце. А калі сур’ёзна, дык такая доля палітычнага аналітыка — даваць прагноз, а потым тлумачыць, чаму ён ня збыўся. Ён ня збыўся таму, што я проста лічыў, што дарадцы прэзыдэнта Лукашэнкі ці сам прэзыдэнт настолькі ўжо дасьведчаныя ў стасунках з Захадам, што ня будуць рабіць ажно такіх вялізных памылак. Аказваецца, міжнародная палітычная ізаляцыя Беларусі бярэ сваё — для беларускага палітычнага хутару Эўропа стае штораз больш незразумелай. Яшчэ адна прычына, дзеля якой варта цягнуць Беларусь у Эўропу, не азіраючыся на “элегантныя перамогі”. Гэта, пагаджаюся, гучыць цынічна, але ў гэтым ёсьць, так бы мовіць, і нацыянальны прагматызм з майго боку.
Лукашук: Старажытная мудрасьць кажа: ніколі не апраўдвайся – сябрам не патрэбна, а ворагі не павераць. А аўдыторыя Белсату – нашы сябры.
Калегі, а зараз я прапаную вам папрактыкавацца ў жанры рэтрапрагнозу. Падчас усёй выбарчай кампаніі апазыцыя зацята спрачалася – байкатаваць выбары ці ўдзельнічаць у іх. Наколькі я памятаю, вы ў сваіх камэнтарах пры ўсёй карэктнасьці больш выказваліся на карысьць удзелу. Але цяпер прыхільнікі байкоту могуць сказаць і вам і іншым, хто выступаў за ўдзел: “Ну што, атрымалі, дачакаліся апазыцыі ў парлямэнце? Байкот быў адзіным выйсьцем”. А можа і сапраўды? Вось калі зь сёньняшнімі ведамі вынікаў перанесьціся на пэўны час назад, што варта было рабіць?
Дракахруст: Я мяркую, што варта было б рабіць тое самае. Што выбары не прызналі дэмакратычнымі, што Захад і дарэчы многія беларусы ўпэўніліся, што ўлада ў чарговы раз падманула – дык гэта выключна дзякуючы ўдзелу. Да таго ж тыя, хто ўдзельнічаў, нешта сказалі людзям, выбарцам, нешта пачулі ад іх, да наступных выбараў яны па меншай меры не забудуць, як гэта – весьці выбарчую кампанію.
Максімюк: Я б таксама пайшоў галасаваць, нават ведаючы, што нічога з гэтага ня будзе. Я б хацеў распавесьці показку з часоў свайго юнацтва. Я толькі раз удзельнічаў у выбарах у камуністычнай сыстэме, гэта было ў Польшчы ў 1980 годзе. Я быў студэнтам і дакладна ведаў, што пайду я на выбары або не – гэта ня будзе мець аніякага значэньня, вынікі і так намалююць. Але параіўся з калегамі, мы пайшлі на выбары і ці напісалі ў бюлетэнях нейкія непрыстойныя словы на адрас улады ці непрыстойны малюнак зрабілі і кінулі бюлетэні ў скрынку.
Я тады адчуваў сябе псыхалягічна вельмі добра – я нічога не магу зрабіць, але я зрабіў тое, што магу, я выказаў свой пратэст. Для мяне вельмі зразумелае нараканьне Сяргея Дубаўца, які ў сваім блогу на Інтэрнэт-старонцы Свабоды выказаў шкадаваньне, што ў ягонай акрузе апазыцыянэрка зьняла сваю кандыдатуру і ён ня мае, за каго галасаваць. У яго няма ілюзій, што ягоны голас нічога ня значыць, але для яго, калі б кандыдатура апазыцыянэркі ў бюлетэні была, сытуацыя была б псыхалягічна добрай – ён бы паставіў крыжык насупраць прозьвішча свайго кандыдата.
Лукашук: Сёлета, здаецца, чацьверты раз у гэтым стагодзьдзі Кастрычніцкая плошча ў Менску стала месцам выказваньня народнага пратэсту хадой электаральнай кампаніі. Людзі выходзілі на гэтую плошчу пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2001 году, пасьля быў рэфэрэндум і парлямэнцкія выбары 2004-га, прэзыдэнцкія 2006-га, калі плошча стала для многіх Плошчай зь вялікай літары, і нарэшце 28 верасьня сёлета. Паводле ацэнкі Аляксандра Лукашэнкі, выказанай у размове з кіраўніцай групы назіральнікаў АБСЭ, у гэтую нядзелю на плошчу выйшла 250 чалавек, некаторыя журналісты падалі лічбу 1000 чалавек. Чаму сёлета плошча была такой, якой яна была?
Максімюк: Падае вера ў цяперашнюю апазыцыю, гэта галоўная прычына, па-мойму. Калі не, дык трэба было б дапусьціць, што ў Беларусі фактычна большасьці жывецца весялей і лягчэй і што большасьць задаволеная прэзыдэнтам Лукашэнкам і ягоным кіраваньнем. А ў гэта мне верыць ня хочацца. А таму віна на баку палітычных лідэраў, якія ўжо з увагі на свой век не становяцца ўзорамі для маладзейшых пакаленьняў. А старэйшыя пакаленьні, якія выходзілі на мітынгі ў пачатку 1990-х, ці нават у сярэдзіне 1990-х, цяпер ужо стаміліся і застаюцца ў хаце перад тэлевізарам або маніторам кампутара.
Дракахруст: Як сказаў мой калега Валер Карбалевіч, плошча – люстра грамадзтва. Гэтыя некалькі сотняў чалавек, што сабраліся 28 верасьня на Кастрычніцкай – гэта адлюстраваньне і малой важнасьці гэтых выбараў і для грамадзтва, і для ўлады, і сварак унутры апазыцыі, і грамадзянскай апатыі. Ян сказаў, што ня верыць, што народ задаволены Лукашэнкам. Ня тое, што грамадзтва ў такім ужо захапленьні ад улады, але многія ўспрымаюць яе як надвор'е. Ну, кепскае, але што ж, ісьці мітынгаваць – далоў дождж, даеш сонейка? Многія людзі так гэта і ўспрымаюць.
Лукашук: Я мяркую, што розныя людзі ўспрымаюць гэта па-рознаму. Вось, напрыклад, меркаваньне, якое прыслаў наш слухач на форум Свободы "Што рабіць апазыцыі?": "Раю ў першую чаргу яднацца самім і яднаць вакол сябе народ. Быць прынцыповымі, не вагацца з боку ў бок. Больш уважліва слухаць моладзь, асабліва "Малады Фронт". І галоўнае – адчуваць сябе пераможцамі, бо праўда – за намі. Трэба быць нескаронымі, як 300 спартанцаў".
Беларускі парлямэнт нагадвае савецкі – орган без асаблівых паўнамоцтваў, дзе дэпутаты прызначаныя паводле нейкага вядомага толькі цэнтру прынцыпу – павінны быць даяркі і пісьменьнікі, абласныя начальнікі і пару афіцэраў, міністры і рабочыя. У мяне два пытаньні – чаму Лукашэнка палічыў патрэбным так значна абнавіць склад фігуратыўнага органу, не пакінуўшы нават такіх яскравых сваіх прыхільнікаў, як дэпутаты Сяргей Касьцян і Сяргей Гайдукевіч, і не дазволіўшы выйграць такім вядомым у сваіх акругах асобам, як дэпутаты Вольга Абрамава ў Менску і Віктар Кучынскі ў Кобрыне, дзе іх перамаглі цалкам невядомыя асобы, якія не вялі агітацыю.
Дракахруст: Ну гэта яшчэ сталінская навука – кадры трэба пэрыядычна, гаворачы знакамітымі словамі Лукашэнкі, “ператрахіваць”. Да таго ж так выглядае, што адносна нават бясьсільнага парлямэнту плянка дапушчальнага істотна падымаецца. Раней такім дэпутатам, як Абрамава і Кучынскі, дазвалялася сёе-тое сабе дазваляць – выступаць, скажам, супраць скасаваньня льготаў, рабіць нейкія заўвагі наконт урадавага закону аб СМІ, задаваць нейкія пытаньні міністрам. Таксама ня штурм Зімняга, але цяпер ужо і гэта – ледзь не рэвалюцыя. Гісторыя з Вольгай Абрамавай наагул надзвычай паказальная. Можна як заўгодна да яе ставіцца, але відавочна, што яна – сапраўдны палітык, што яе добра ведалі ў акрузе, для жыхароў якой яна, дарэчы, нямала зрабіла. І вось выстаўляецца там нейкі малавядомы чалавек. І ён выйграе зь нейкім фантастычным лікам. Ну так не бывае.
Але ж не, бывае, калі выбарца – адзін, і мы яго ведаем. Тут яшчэ такі цікавы момант. Шэраг выбарцаў акругі Абрамавай, абураных нахабствам “празрыстых” выбараў, вырашылі шукаць праўды ў судзе. Дык сама былая дэпутатка папрасіла іх не рабіць гэтага. Мяркую, што прычына ў тым, што яна добра ведае правілы гульні ў той сыстэме, у якой прапрацавала столькі гадоў, і проста шкадуе людзей, якія наіўна спадзяюцца дамагчыся справядлівасьці.
Максімюк: Гэта савецкі мэтад – абнаўляць кадры, каб ніхто задоўга не заседжваўся на адным месцы і ня мроіў, што ён сам нечага ў гэтым жыцьці ўсё-ткі дабіўся і нешта істотнае зрабіў. Усе павінны быць абавязаныя сваім лёсам правадыру, а ня працы сваіх мазгоў ці рук. Інакш кажучы, усе павінны адчуваць сябе нулямі ў параўнаньні з правадыром і безупынна за гэтае адчуваньне дзякаваць.
Лукашук: А што мы ведаем ужо цяпер пра новых дэпутатаў? Дакладней, што склад новай палаты гаворыць пра беларускую ўладу і яе пляны?
Дракахруст: Вы, Аляксандар, сказалі, што гэта нагадвае савецкі парлямэнт. Але гэта насамрэч постсавецкі парлямэнт. Я правёў некаторыя падлікі па тых дадзеных, якія пдаюцца на сайце ЦВК. Дык вось што ў мяне атрымалася. Са 110 чалавек – 30 дэпутатаў палаты мінулага скліканьня, 30 – прадстаўнікі “вэртыкалі” розных узроўняў, 22 – ад вытворчасьці, 9 – мэдыкі, 8 – выкладчыкі, 3 – навука, культура, па двое – ад вайскоўцаў, бізнэсу, судовай сыстэмы і кіруючага апарату БРСМ і 1 - ад СМІ. Але што цікава: паводле маіх падлікаў, 68 з 80 новых дэпутатаў – начальнікі, прычым вышэйшыя начальнікі (ці іх намесьнікі) у сваіх структурах, скажам, заводу, акцыянэрнага таварыства, ВНУ ці школы, выканкаму, шпіталя і г.д. І яшчэ 9, паводле маіх падлікаў – таксама начальнікі, але ніжэйшага зьвяна – начальнік цэху, аддзелу выканкаму, галоўны інжынэр, намесьнік дарэктара па ідэалягічнай працы і г.д. Так што хіба чалавекі тры – не начальнікі. І няма там ніякіх даярак, рабочых ці пісьменьнікаў – гэта не савецкія, а постсавецкія часы, і парлямэнт – гэта суцэльны кар'ерны ліфт для людзей, якія ўжо прайшлі нямала прыступак кар'ернай лесьвіцы.
Максімюк: Я ня ведаю нічога пра новых дэпутатаў. Але, спадзяюся, прэзыдэнцкая адміністрацыя разьлічвае, што зь цяперашняга складу дэпутатаў большасьць зь іх, калі ня ўсе, ахвотна стануць палітычнымі нулямі, прынамсі на бліжэйшыя чатыры гады.
Лукашук: Назіральнікі АБСЭ ў панядзелак агучылі сваю прамежкавую справаздачу, у якой гаворыцца, што “нягледзячы на некаторыя нязначныя паляпшэньні, парлямэнцкія выбары 28 верасьня ў Беларусі не адпавядалі стандартам АБСЭ для дэмакратычных выбараў”.
У дакумэнце адзначаецца, што “выбары адбыліся ў жорстка кантраляваных умовах і выбарчая кампанія была практычна незаўважная. Сам працэс галасаваньня быў наладжаны добра, але значна пагоршыўся падчас падліку галасоў”.
На 48% участкаў, якія наведалі назіральнікі АБСЭ, яны ацанілі працэс падліку галасоў, як "кепскі" ці "вельмі кепскі". Яны адзначаюць, што там, дзе быў магчымы доступ да падліку галасоў, было выяўлена некалькі выпадкаў сьвядомай фальсыфікацыі.
Адчуваньне, што нічога не зьмянілася зь мінулага разу, пазамінулага – ці ўсё ж зьмянілася – калі не ў ацэнках, дык у рэакцыі на іх?
Максімюк: Камісар Эўразьвязу па зьнешніх сувязях і эўрапейскай палітыцы добрасуседзтва, Бэніта Фэрэра-Вальднэр, адзначыла, што прыняла пад увагу папярэднія высновы місіі АБСЭ па назіраньні за выбарамі, якія, паводле спадарыні Вальднэр, утрымліваюць “як пазытыўныя індыкатары, так і некаторыя нэгатыўныя элемэнты. Цяпер для Эўразьвязу важна падумаць, як нам найлепш разьвіваць адносіны зь Беларусьсю, яе ўрадам і яе народам. Гэтае разьвіцьцё адносінаў павінна ўключаць шляхі ўмацаваньня павагі да дэмакратычных прынцыпаў, вяршэнства права і правоў чалавека ў адпаведнасьці зь міжнароднымі абавязаньнямі Беларусі".
Страчаным шанцам для Беларусі назваў выбары 28 верасьня генэральны сакратар Рады Эўропы Тэры Дэвіс. “Лукашэнка ніколі не прапускае магчымасьці прапусьціць магчымасьць. Існавала надзея, што нядаўнія выбары стануць паваротным пунктам у добраахвотнай ізаляцыі Беларусі ад рэшты Эўропы. На жаль, гэтага ня здарылася”, – зазначыў Дэвіс у заяве з нагоды выбараў.
“Як сябар беларускага народу я глыбока расчараваны, аднак усё яшчэ спадзяюся, што неўзабаве беларусы будуць мець магчымасьць удзельнічаць у сапраўды свабодным і справядлівым галасаваньні”, — заявіў Тэры Дэвіс.
Лукашук: Юры, ну а якой была рэакцыя Злучаных Штатаў, ці адрозьнівалася яна ад эўрапейскай?
Дракахруст: Пэўныя адрозьненьні былі, але ў цэлым эвалюцыя ацэнак у параўнаньні зь мінулымі выбарамі заўважальная і ў ЗША.
Прэсавы сакратар Дзярждэпартамэнту Шон Маккормак у панядзелак, на другі дзень пасьля беларускіх выбараў, заявіў, што “ЗША расчараваныя тым, што беларускія парлямэнцкія выбары ў істотнай ступені не адпавядалі міжнародным стандартам і тым, што ўлады Беларусі ня здолелі стрымаць абяцаньні аб празрыстым падліку галасоў”.
Паводле прэсавага сакратара Дзярждэпартамэнту, Злучаныя Штаты маюць намер падтрымліваць дыялёг з уладамі і народам Беларусі. “Мы заахвочваем улады ужыць захады, каб выканаць міжнародныя абавязаньні Беларусі ў датрыманьні дэмакратычных свабодаў, улучна з правядзеньнем сапраўды альтэрнатыўных выбараў, і ў большай павазе да міжнародна прызнаных правоў чалавека. Такія захады неабходныя для істотнага паляпшэньня дачыненьняў паміж Злучанымі Штатамі і Беларусьсю“.
Я прапаную параўнаць гэтую даволі жорсткую заяву з заявай таго самага прэсавага сакратара Дзярждэпартамэнту Шона Маккормака, зробленую 20 сакавіка 2006 году, на другі дзень пасьля прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі: “Мы падтрымліваем заклік апазыцыі да новых выбараў. Мы будзем разам з народам Беларусі і падтрымліваем яго імкненьне заняць законнае месца сярод дэмакратычных дзяржаваў. Злучаныя Штаты рыхтуюцца прыняць сур'ёзныя меры адносна беларускіх чыноўнікаў, адказных за фальсыфікацыю выбараў і іншыя парушэньні правоў чалавека. Мы будзем каардынаваць гэтыя крокі з Эўрапейскім Зьвязам”.
Лукашук: Здаецца, розьніца ў тоне заўважальная. Дарэчы, яшчэ адзін прадстаўнік Дзярждэпартамэнту – Робэрт Вуд – заявіў, што адміністрацыя Джорджа Буша хоча працаваць з урадам Беларусі, каб “накіраваць яго на правільны шлях”. Але калі журналісты сказалі, што гэтая заява вельмі “мяккая” ў параўнаньні з папярэдняй – ён не пагадзіўся і адказаў: “Гэта ваша інтэрпрэтацыя. У нас па-ранейшаму маецца вельмі шмат вельмі сур'ёзных цяжкасьцяў з урадам у Беларусі і, як я ўжо казаў, гэтыя выбары не адпавядалі міжнародным стандартам. Мы, вядома, хочам, каб урад там зрабіў шэраг крокаў”.
Што гэта? Вайна словаў ці зьмена пазыцыі?
Дракахруст: Мне здаецца, што гэта ўсё ж зьмена пазыцыі, Я б тут дадаў і заяву часовага паверанага ў справах ЗША ў Беларусі Джонатана Мура пра магчымае скасаваньне некаторых санкцый, заява, якая прагучала, падкрэсьлю, ня да, а пасьля выбараў.
У Эўразьвязе таксама цяпер абмяркоўваецца магчымасьць частковага прыпыненьня санкцый.
На мой погляд, гэта сьведчаньне таго, што палітыка Захаду адносна Беларусі істотна мяняецца, што прызнаньне выбараў дэмакратычнымі і нармалізацыя адносінаў – працэсы ня надта паміж сабой зьвязаныя.
Так выглядае, што рашэньне пра скарачэньне бізуноў было прынятае яшчэ да выбараў, прычым у двух варыянтах: калі выбары пройдуць больш менш прыстойна – скарачэньне трошкі большае, калі хутчэй менш, чым больш прыстойна – то скарачэньне меншае.
І ведаеце, мне здаецца гэта агульная зьмена палітыкі на постсавецкай прасторы. Я вось днямі чытаў, што асноўныя апазыцыйныя партыі Азэрбайджану вырашылі байкатаваць тамтэйшыя прэзыдэнцкія выбары, дык ім Захад таксама заявіў: “Хлопцы, справа ваша, але не спадзявайцеся, што ваш крок неяк паўплывае на нашы стасункі з афіцыйным Баку”.
Ці азначае гэта, што пра апазыцыю зусім забудуць на Захадзе? Зусім не. Слухаць будуць, супраць парушэньняў правоў чалавека і браку дэмакратыі выступаць будуць. Ставіць гэтыя пытаньні ў аснову дачыненьняў, рабіць іх стрыжнем палітыкі адносна гэтых краінаў магчыма ня будуць.
Лукашук: Адно з асноўных пытаньняў выбараў – лёс эканамічных і палітычных санкцыяў. Мы задавалі гэтае пытаньне сваім чытачам і вось як яны адказалі:
Якое рашэньне адносна санкцыяў супраць Беларусі Захад прыме па выніках выбараў?
Санкцыі скасуюць цалкам 3%
Санкцыі скасуюць часткова 36%
Санкцыі ня зьменяцца 51%
Санкцыі ўзмацняцца 9%
А як адкажаце вы?
Шаноўныя гледачы – удзельнічайце ў галасаваньні на сайце Свабоды – ацаніце свае прагнозныя здольнасьці самі! Адрас www.svaboda.org
28 верасьня Лукашэнка на выбарчым участку заявіў: “Жыцьцё цяперашняй апазыцыі недаўгавечнае, ёй засталося літаральна, можа быць, некалькі месяцаў ці гадоў”.
А якімі вам бачацца палітычныя пэрспэктывы апазыцыі пасьля гэтых выбараў?
Дракахруст: Мяркую, што для апазыцыі наступае момант ісьціны. І ня толькі ў сувязі з выбарамі, але і ў сувязі з той нармалізацыяй стасункаў з Захадам, якая ў той ці іншай форме ўяўляецца непазьбежнай. Але тут як бы два ўрокі – па-першае, гэтыя выбары паказалі, што свабодныя выбары, магчымасьць заваяваць электаральную падтрымку, ужо будуць вынікам вялікай палітычнай перамогі, прычым, наагул кажучы, неэлектаральнай. А па-другое, здабыць гэтую перамогу выключна рукамі Захаду не атрымаецца. Яно і раней было ілюзіяй, што можна, а зараз яна наагул разьвеецца.
Максімюк: Магчыма, цяперашнія лідэры яшчэ паспрабуюць склейваць тое, што ня склейваецца, гэта значыць – фармат цяперашніх Аб’яднаных дэмакратычных сілаў. Але па-мойму, значна больш разумнае выйсьце – узяць самаадводы і заняцца іншай дзейнасьцю. Даць шанец таму пакаленьню лідэраў, якое зьмены ў Беларусі больш зьвязвае зь ціскам на рэжым з боку свайго народу, а ня з боку міжнародных структур і інстытуцый.
Лукашук: Ці можна чакаць палітычных “замаразкаў” у Беларусі пасьля гэтых выбараў? Адзін з камэнтароў на сайце Свабоды – “зараз пачнецца Бэйрут” – маўляў, рэпрэсіўная машына пачне крушыць і ламаць усё іншадумства – партыі і грамадзкія арганізацыі, незалежную прэсу і Інтэрнэт, амбасады і рок- групы...
Дракахруст: Гэта магчыма, і па некаторых накірунках так і будзе. Напрыклад, новы закон аб СМІ неўзабаве ўступіць у дзеяньне. Але я па шчырасьці ня думаю, што ціск будзе маштабным. Хутчэй за ўсё тая самая нармалізацыя стане для ўлады, асабліва праз пэўны час, пэўным фактарам самастрымліваньня, нарасьце шмат супольных спраў, якія шкада будзе страціць.
Максімюк: Мацней ламаць, чым ён ламаў раней, па-мойму, рэжым не наважыцца. А значыць, няма чаго баяцца, бо да старога неяк прывыклі. Тут варта зацытаваць словы Сяргея Дубаўца зь ягонага апошняга блогу на вэб-старонцы Радыё Свабода: трэба працягваць жыць уперад, а ня ўбок або ўпоперак.
