Вераў многа, Бог адзін: Патрыяршы экзарх і беларуская народная мудрасьць

Your browser doesn’t support HTML5

«Падвойны» каталіцка-праваслаўны крыж. Бярозаўка Докшыцкага р-ну

Заежджы ярарх патлумачыў нам, што беларусы розных веравызнаньняў маюць розных багоў. Я паглядзеў, што на гэтую тэму кажа векавая беларуская народная мудрасьць.

Усе мы пад адным Богам

Прыказку запісаў знакаміты дасьледнік беларускай народнай культуры Міхал Фэдэроўскі у колішнім Ваўкавыскім павеце, гл. IV том ягонага „Ludu białoruskiego“ (запісы 1877–1905 г.).

Фальклярыст супастаўляе беларускую прыказку з расейскаю Все мы под Богом ходим (у зб. У. Даля) і з польскаю Wszyscy jesteśmy pod Bogiem (у зб. С. Адальбэрга). Відавочна, чым наш выраз розьніцца ад суседзкіх — згадкаю пра аднаго Бога для ўсіх людзей. Думаю, невыпадкова.

Беларуская гістарычная поліканфэсійнасьць — выклік для дасьледнікаў звонку: як у гэтых умовах адбылася нацыя? А вось адбылася. Шматвернасьць (сужыцьцё і хрысьціянскіх, і наагул аўрамічных вызнаньняў) — беларуская норма. Усемагчымыя пабытовыя і жыцьцёвыя паразуменьні на лініі судакрананьня канфэсійных традыцыяў рэгуляваліся і ў разе патрэбы ратаваліся выразам Бог адзін.

Ярарх vs народ

„Несавецкія“ этнаграфічныя дасьледаваньні поўняцца фіксацыямі гэтага выслоўя ў розных варыянтах. Асабліва зважаюць на яго іншаземцы. Адна з працаў вядомай польскай дасьледніцы, этноляга і беларусазнаўцы праф. Анны Энґэлькінґ, так і называецца: „Boh adzin, wier mnoha”. Z badań etnograficznych na Grodzieńszczyźnie (1996). Прыклады з этнаграфічных экспэдыцыяў:

А Бог адзін, а веры дзьве, а вы можаце пасьвяткаваць і ту і ту (праваслаўная жанчына з Радзівонішкаў, Лідзкі р-н. Запісы Юстыны Страчук, 2001–2003 г.)

Но, а жывуць, як хочуць. Но, невесткі ходзяць у касьцёл маліцца. Но і пусьць. У нас адзін Бог, адзін Ісус Хрыстос, а цож я буду проціў, што мае сынулі ўзялі. Ну зачэм тут разьдзеляць, есьлі Бог адзін. (...) Як хто радзіўся, усе веры аднога Бога. (в. Шпількі, Лідзкі р-н. Запіс Анны Энґэлькінґ. Публікацыя 2012 г.)

Ну ў прынцыпе, як гаварат, Бог адзін. Но па-разнаму вот людзі гэтыя рэлігіёзныя абычаі саблюдаюць па-свойму. (Смаргоні, мужчына родам з Жодзішак. Экспэдыцыя Інстытуту славістыкі Ольдэнбурскага ўнівэрсытэту, публікацыя 2014 г.)

Жыхароў — мусульманаў, праваслаўных, старавераў і каталікоў — лучыла формула Бог адзін, толька вер многа. (пра Відзы і Браслаў — Крыстына Ґерышэўская, 1998 г.)

Агульную выснову пра сытуацыю ў рэгіёнах міжканфэсійнага кантакту робіць выдатная беларусістка, мовазнаўца, першы амбасадар Польшчы ў незалежнай Беларусі праф. Эльжбета Смулкова:

Можна сказаць, што ў нармальных мірных умовах жыхарам дасьледаваных вёсак — сярод якіх існуе перакананьне, што Бог адзін, толькі вер многа і таму сьвет такі памешаны — знаёмая сацыялягічная катэгорыя „мы — яны“, але гэтыя „яны“ ні ў якім разе не зьяўляюцца чужымі. У адносінах да людзей звонку, фактычна чужых, жыхароў памежжа аб’ядноўвае агульнае „мы“: „мы мясцовыя, мы тутэйшыя“, „мы свае“. Канфэсійная апазыцыя „мы — яны“ ў гэтым выпадку нэўтралізуецца.

„Заходняе і ўсходняе памежжа Беларусі — агульнае і спецыфічнае. Уступныя заўвагі“ (2007)

Цікавы з гледзішча пытаньня „хто свае — хто не свае“ беларускі выраз

ня нашага бога (чэрці)

пра паганых, подлых, дрэнных людзей безадносна да веравызнаньня.

Your browser doesn’t support HTML5

Саўка ды Грышка спрачаюцца пра словы мітрапаліта Паўла

Ярарх vs „раёнкі“ (!)

У савецкі час дзяржаўнага атэізму было б марна шукаць нейкіх сьведчаньняў стаўленьня ўладаў да шматвернасьці падуладнага народу. Але цяпер і ў афіцыйных раённых газэтах можна знайсьці рэха народнае мудрасьці.

Мы ж усе разумеем, што Бог — адзін. А ўсе гэтыя царкоўныя традыцыі — праваслаўныя, каталіцкія — пайшлі ад людзей. Астравецкая праўда

У нас сустракаецца шмат зьмешаных шлюбаў. Вядома, Бог адзін, але ж традыцыі розныя. Праца (Зэльва)

У нас моцна разьяднаныя сем’і, гэта вялікі боль. І гэта дзяленьне ня ў пляне таго, што адзін католік, а другі праваслаўны, гэта якраз-такі не праблема, бо Бог адзін для ўсіх. Бераставіцкая газета

І нават сайт Івейскага райвыканкаму — куды ўжо больш афіцыйная крыніца — піша:

Так, мы, здаецца, асобна жывём, асобна молімся Богу, але Бог адзін, а мы ўсе — людзі.

Сайт Івейскага райвыканкаму

Згадкі ў „раёнках“ сьведчаць пра натуральнасьць гэтага меркаваньня для найшырэйшых колаў грамадзтва безадносна да рэлігійнай, палітычнай і ўсякай іншай спэцыфікі.

Ярарх vs клясыкі

Але для разуменьня ролі выказваньня Бог адзін у нацыятворчым працэсе канечне зьвярнуцца да клясычнае літаратуры:

Ад прадзедаў і бацькаўшчыну ўзяў
Вялікая, багатая яна!
Граніц ніхто йшчэ вокам не абняў,
Як Бог адзін
яна ў мяне адна.
(Янка Купала. „Тутэйшы“)

Тыя ж людзі. Угу! Бог адзін, а вер колькі на зямельцы Божай?
(Максім Гарэцкі. „Роднае карэньне“)

Кaжы нe кaжы, штo i Бoг aдзiн, штo i Мaткa бocкaя, i пaн Езyc aдны нa ўвecь cьвeт...
(Алесь Гарун. „Пан Шабуневіч“)

...Па-мойму, Бог адзін. Толькі імёны розныя. Як маці ў нас „маці“, а ў хахлоў „ненька“. Імёны розныя, а маці — чыста ва ўсіх адна.
(Уладзімер Караткевіч. „Маці ўрагану“)

І ўрэшце Рыгор Барадулін:

Усё-ткі Бог адзін, а канфэсіі — хай не прагучыць гэта па-кашчунску — гэта ўсё-ткі прафэсія.

Alien

Бывала ўсякае, асабліва ў экстрэмальных абставінах, асабліва пад чужым уплывам і ўладай. Але агулам кажучы — беларусы выпрацавалі за вякі мэханізм сужыцьця.

Ёсьць гэтая тэза у хрысьціянскіх кананічных тэкстах. Але тут не багаслоўе важнае, гэта пытаньне выжываньня беларускае нацыі. Нездарма формула Бог адзін — вякамі неад’емная частка беларускае народнае карціны сьвету. І калі нехта прыходзіць і яе адмаўляе — ён разбурае адзін з вугольных камянёў гістарычнае вытрываласьці беларускага народу. Можа і несьвядома. Але ў кожным разе ён выпадае зь беларускай парадыгмы. Ён чужак. Alien.