Аднак і само сяброўства Расейскай Фэдэрацыі ў ААН ставіцца пад сумнеў.
Пасьля распаду Савецкага Саюзу ў 1991-м усе былыя савецкія рэспублікі, акрамя Беларусі і Ўкраіны, якія былі ня толькі сябрамі, але і сузаснавальнікамі ААН, праходзілі працэдуру ўступленьня ў гэтую арганізацыю. Вядома, яна мела фармальны характар з прадвызначаным вынікам, але існавала. Расея ж гэтай працэдуры не праходзіла. На той падставе, што назвала сябе правапераемніцай СССР.
Але калі вы паспрабуеце пашукаць міжнародныя прававыя акты, у якіх гэтая правапераемнасьць была зафіксаваная, вас чакае фіяска. Дасьледчыку няпроста разабрацца, дзе ўвогуле крыніца такога рашэньня — хаця зразумела, што яно павінна быць узгоднена зь іншымі суб’ектамі былога СССР.
Аднак адказ на пытаньне просты.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Год расейскае мовы» і нацыянальная катастрофа БеларусіЕльцын прапануе, іншыя пагаджаюцца
21 сьнежня 1991 у Алма-Аце сабраліся кіраўнікі адзінаццаці былых савецкіх рэспублік (Літва, Латвія, Эстонія і Грузія не ўдзельнічалі), каб пацьвердзіць прынятыя двума тыднямі раней Белавескія пагадненьні аб спыненьні існаваньня СССР і ўтварэньні СНД.
Ад Беларусі дэлегацыю ўзначальвалі старшыня Вярхоўнага Савету Станіслаў Шушкевіч і старшыня Савету Міністраў Вячаслаў Кебіч. У яе склад таксама ўваходзілі некаторыя кіраўнікі Саўміну, міністар замежных спраў Пятро Краўчанка і старшыня парлямэнцкай апазыцыі БНФ Зянон Пазьняк.
Рашэньні прымаліся на сустрэчы кіраўнікоў краінаў — ад Беларусі ўдзельнічалі і Шушкевіч, і Кебіч. На сустрэчы, акрамя ўхваленьня т.зв. Алмаацінскай дэклярацыі, якая пацьвердзіла Белавескія пагадненьні, і пагадненьня аб ядзернай зброі (яно прадвызначыла вываз ядзерных боегаловак зь Беларусі, Казахстану і Ўкраіны ў Расею), былі прынятыя і некаторыя іншыя рашэньні.
Зь іх найбольшую цікавасьць СМІ выклікала пытаньне матэрыяльнага забесьпячэньня былога прэзыдэнта СССР Міхаіла Гарбачова — у тыя дні шмат абмяркоўвалі, якая яму вызначаная пэнсія, колькі пакінута целаахоўнікаў, якім будзе аўтамабільны парк.
Менш увагі надавалася іншаму — згодзе кіраўнікоў дэлегацый са словамі Ельцына, што Расея лічыць сябе правапераемніцай Савецкага Саюзу. Масква забірала сабе ўсю маёмасьць усіх дыпляматычных прадстаўніцтваў за мяжой, дыямэнтавы і залаты фонды, а ўзамен абавязвалася выплаціць пазыкі СССР. Расея пакідала за сабой і месца ў ААН.
Наколькі вядома, нязгоды з боку кіраўнікоў новых незалежных дзяржаў словы Ельцына ня выклікалі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Мэта Расеі ва Ўкраіне тая ж, што і ў Беларусі ў 1654-м». Польскі гісторык пра сапраўдныя прычыны вайны і карані расейскай імпэрскасьціЯк Беларусь падтрымала Расею
Удзельнікі беларускай дэлегацыі, як потым яны казалі, даведаліся пра ўсё гэта постфактум, калі сустрэча ўжо завяршылася і кіраўнікі асушылі келіхі. І не па адным разе. Калі яны спускаліся па прыступках лесьвіцы, Ельцын пачаў завальвацца на бок, і Кебіч трымаў на сабе амаль двухмэтровага расейскага лідэра, пакуль цела не перахапіла ахова.
«Беларусь падтрымала Расею!» — пажартаваў тады Шушкевіч. Гэтыя словы чулі журналісты, і яны шырока разышліся (са свабодай слова тады было няблага).
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Генэралы ў 1996-м: Мы даставім вам Лукашэнку ў ланцугахНі дакумэнтаў, ні ратыфікацыі
Як бы гэта сёньня ні здавалася неверагодным, рашэньне пра правапераемнасьць Расеі было вусным, на паперы яно зафіксаванае не было.
Адпаведна, не было зацьверджана парлямэнтамі краінаў — зразумела, такое надзвычай важнае палажэньне патрабавала б рашэньня заканадаўчага органу (напрыклад, Белавескія пагадненьні ратыфікаваліся Вярхоўнымі Саветамі, дамовы аб вывадзе ядзернай зброі — таксама).
Ніякай пастановы аб дэлегаваньні Расеі правапераемнасьці СССР, заснавальнікам якога была БССР, Вярхоўны Савет Беларусі не прымаў.
Між іншым, такая пастанова, калі б была прынятая, патрабавала б, сярод іншага, унясеньня зьменаў у 5-ы артыкул Дэклярацыі аб сувэрэнітэце альбо нават увогуле яго скасаваньня («Рэспубліка Беларусь мае права на сваю долю ў агульнасаюзнай маёмасьці адпаведна ўнёску беларускага народу і як рэспубліка — заснавальніца Савецкага Саюзу, якая была яго правадзейным суб’ектам, мае права на сваю долю ад алмазнага, валютнага фондаў і залатога запасу СССР»).
Спробы дэпутатаў БНФ зьвярнуць увагу на тое, што адмова ад часткі алмазнага і залатога фондаў супярэчыць Дэклярацыі аб сувэрэнітэце, посьпеху ня мела.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Лукашэнка быў сярод 3% дэпутатаў, якія 31 год таму не прагаласавалі за незалежнасьць БеларусіДыпляматычная бітва
Застаецца фактам, што, адрозна ад усіх краінаў, якія не былі заснавальнікамі ААН і прайшлі працэдуру далучэньня, Расея яе абмінула.
Сёньня ўкраінскія палітыкі і дыпляматы вырашылі вярнуцца да падзеяў 1991 году. Некаторыя аглядальнікі лічаць, што яны маюць пад сабой «жалезнае» прававое абгрунтаваньне і расцэньваюць пэрспэктыву аптымістычна. Іншыя, пагаджаючыся з прававымі аспэктамі, перакананыя ў нерэальнасьці выключэньня Расеі з Рады бясьпекі і тым больш з самой ААН. Скепсіс мае сур’ёзныя аргумэнты: калі прызнаць неправамоцнасьць знаходжаньня там Расеі ад пачатку, пад сумнеў могуць паставіць і міжнародную прававую легітымнасьць прынятых за апошнія тры дзесяцігодзьдзі Радай Бясьпекі рашэньняў і рэзалюцый.
У кожным разе можна чакаць, што дыпляматычная бітва на «нью-ёрскім фронце» будзе жорсткай.
Дарэчы, у 1991 годзе найбольш імаверным прэтэндэнтам на месца СССР у Радзе Бясьпекі ААН, калі б яго не заняла Расея, лічылася Японія.
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.