«Д’ябал у дэталях». Чым адрозьніваюцца вакцыны супраць каранавірусу

Малекулярны біёляг і навуковы журналіст, аўтар тэлеграм-каналу «Безвольные каменщики» Ірына Якуценка расказала тэлеканалу «Настоящее время», чым адрозьніваюцца вакцыны, наколькі небясьпечна прышчапляцца і ці можна давяраць зьвесткам выпрабаваньняў.

— Як працуюць вакцыны, ці ёсьць сярод іх лепшыя або горшыя?

— У Амэрыцы, у Бахрэйне, у Вялікай Брытаніі, у Канадзе, і, я думаю, іншыя краіны хутка падцягнуцца, — там адобрана выкарыстаньне вакцын ад канцэрну Pfizer/BioNTech. Pfizer — гэта амэрыканская кампанія, BioNTech — нямецкая.

Вакцыны адрозьніваюцца адна ад адной прынцыпова — гэта зусім розныя плятформы.

Расейская вакцына «Спутник V» — гэта вэктарная вакцына, гэта значыць, яна ўяўляе сабой вірус, але не каранавірус, а іншы, адэнавірус, які выконвае функцыю таксі, заданьне якога даставіць інфармацыю аб адным канкрэтным гене каранавірусу ў нашы клеткі. Гэта ген S-бялку каранавірусу, пры дапамозе якога ён пранікае ў клеткі і які дае найбольш выражаны імунны адказ. Гэты ген запісаны ў геном адэнавірусу, які заражае нашы клеткі, але ён аслаблены — зь яго наўмысна выразалі гены, якія адказваюць за патагеннасьць, таму ён хваробы не выклікае, але паводзіць сябе, як і належыць вірусу: распакоўваецца, зь ягонай ДНК пачынае счытвацца спэцыяльная РНК, зь якіх сынтэзуюцца ўжо бялкі. І на гэтыя бялкі імунная сыстэма выпрацоўвае імунны адказ.

У выпадку Pfizer/BioNTech выкарыстоўваецца іншая форма — гэта мРНК-вакцыны так званыя. Мы толькі што казалі, што ў ходзе жыцьцёвага цыклу віруса з вэктарнай вакцыны зь яго геному сынтэзуецца адмысловая мРНК, зь якой, у сваю чаргу, сынтэзуюцца бялкі. Pfizer/BioNTech-вакцына — гэта і ёсьць тая самая мРНК. Мы прапускаем стадыю, калі вірус заражае клеткі, распакоўваецца і пачынаюць счытвацца яго гены, — мы адразу даем гатовую мРНК таго ж самага S-бялку. Праўда, у выпадку Pfizer/BioNTech ён трохі зьменены, каб той імунны адказ, які атрымліваецца, быў больш эфэктыўным.

— Як выпрабоўваюць вакцыны і наколькі бясьпечна прышчапляцца?

— Стандартна пратаколы аднолькавыя: ёсьць тры фазы выпрабаваньняў, потым чацьвёртая фаза — даклінічных дасьледаваньняў (да пачатку клінічных выпрабаваньняў). Як заўсёды, дʼябал у дэталях. Можна па-рознаму праводзіць гэтыя фазы. Можна ўсё рабіць старанна, добра, зь вялікай колькасьцю добраахвотнікаў, уключаць плацэба-групу, пачынаючы з другой стадыі выпрабаваньняў. На другой стадыі, напрыклад, прынята выкарыстоўваць некалькі сотняў чалавек. А ў выпадку " Спутника» гэта было ўсяго 76 чалавек, а поўны курс атрымалі ўсяго 22 чалавекі. Усё залежыць ад дэталяў.

Ва ўсім сьвеце звычайна ня прынята рэгістраваць вакцыны да заканчэньня трэцяй фазы. У Расеі гэта ня так. І дзьве вакцыны, якія ў Расеі ёсьць цяпер — гэта «Спутник» і сібірскі «Вектор», — атрымалі рэгістрацыю па выніках другой фазы выпрабаваньняў, дзе было некалькі дзясяткаў чалавек. Таму пытаньне ў выкананьні.

Вакцыны не зьяўляюцца шкоднымі для чалавечага арганізма. Вакцыны выратавалі мільёны жыцьцяў. Дзякуючы ім у нас зьніклі хваробы, якія забівалі больш за палову ўсіх народжаных дзяцей — коклюш, адзёр, воспа, — велізарная колькасьць захворваньняў, якія ў нас цяпер вынішчаны дзякуючы вакцынам. Таму не, вакцыны адна за другую ня горшыя. Гэта розныя платформы. І тая, і другая даволі дрэнна вывучаныя ў людзей.

Вэктарная трошкі ўжывалася — былі экстраныя вакцыны супраць ліхаманкі Эбола, супраць MERS — гэта адзін з папярэднікаў цяперашняга каранавірусу, таксама каранавірус, вельмі сьмяротны — 30% сьмяротнасьці. Але ён не такі заразны, таму даволі хутка зьнік і вакцыны мала выкарыстоўвалі. І ад Эболы абмежаваная колькасьць людзей была [вакцынаваная]. Але мы ня бачылі ніякіх асабліва нэгатыўных наступстваў.

А мРНК-вакцыны — абсалютна новая плятформа. На людзях да гэтага часу не выкарыстоўвалася. Але пакуль не відаць, якія пабочныя эфэкты маглі б быць ад выкарыстаная гэтых вакцын, таму што гэта тая ж самая мРНК, якая вырабляецца нашымі ўласнымі клеткамі. Паглядзім. Немагчыма гаварыць да таго, як пройдзе некалькі месяцаў, а яшчэ лепш — некалькі гадоў назіраньняў. Але пакуль мы ня бачым ніякай сурʼёзнай асьцярогі, што нешта можа пайсьці ня так.