Жыхар вёскі Лунна Мастоўскага раёну Гарадзенскай вобласьці Лявон Карповіч выдаў кнігу пра сваё мястэчка — Луна-Воля.
Мястэчка пад назвай Луна-Воля афіцыйна ўжо няма, а ёсьць вёска Лунна. Яна і цяпер падзелена рэчкай. Зарачанскую частку яшчэ ў 70–80-я гады мінулага стагодзьдзя местачкоўцы называлі Воляй. Цяпер так ужо ня кажуць.
Каб увекавечыць забытую назву, Лявон Карповіч вынес яе ў загаловак сваёй кнігі — «Маё мястэчка Луна-Воля». Бо ў аніводнай зь беларускіх энцыкляпэдыяў Воля ўжо ня згадваецца, хоць падзел паміж мястэчкамі зьнік толькі пасьля Другой сусьветнай вайны, а назва Воля, паводле Карповіча, вядзецца з пачатку XVI стагодзьдзя.
Лявон Карповіч цяпер пэнсіянэр, большую частку жыцьця быў настаўнікам, выкладаў матэматыку. Кажа, што ўвесь час працаваў толькі ў беларускіх школах. Сам родам з Ваўкавыску, а ў Лунну жыцьцё прывяло яго ў 1971 годзе.
Яшчэ тады яго ўразіла, што пачытаць пра гісторыю старажытнага мястэчка не было чаго. А ў часы перабудовы ў раёне пачалі выпускаць незалежную газэту, і рэдактар Язэп Палубятка прапанаваў зьмяшчаць матэрыялы пра гісторыю Луна-Волі. І з гэтага пачаліся пошукі.
«Тады не было ні кампутара, ні інтэрнэту, — узгадвае Карповіч. — Усё даводзілася шукаць у нешматлікіх публікацыях, рабіць закладкі ў кнігах, а тэксты пісаць ад рукі».
На пачатку двухтысячных Карповіч разам са сваімі аднадумцамі пачаў дамагацца, каб улады ўшанавалі памяць забітых у Другую сусьветную вайну габрэяў Лунны і ўсталявалі па іх памятны знак. Аднак такая прапанова не праходзіла, хоць дайшлі аж да Канстытуцыйнага суду.
«Я нават сказаў тады начальству, што калі не дазволяць паставіць памятны знак у цэнтры мястэчка, то пастаўлю ва ўласным гародзе, — кажа Карповіч пра сваё змаганьне.
Урэшце знак паставілі. Праўда, напісалі, што гэта не па габрэях, а па ўсіх забітых жыхарах Лунны.
А пазьней габрэі з Ізраіля, пабачыўшы памятны знак, зьвярнуліся да ўладаў з просьбай зьмясьціць побач невялічкую таблічку на іўрыце пра забітых габрэяў, і ім не адмовілі.
«Мяне тады вельмі ўразіла стаўленьне габрэяў да сваёй памяці, калі я пабачыў, што яны едуць у Лунну з усяго сьвету, ідуць на могілкі, разграбаюць гэтыя зарослыя камяні, чытаюць надпісы. І так з году ў год. Гэта быў яшчэ адзін штуршок для мяне, каб шукаць гісторыю мястэчка. Мне вельмі карцела, каб жыла памяць пра маё мястэчка».
Кажучы аб працы над кнігай, Карповіч больш згадвае пра тых, хто дапамагаў яму шукаць матэрыялы, хто дазваляў выкарыстоўваць здымкі, запісаныя аповеды. Пра сваю ж працу сьціпла нічога ня кажа.
«Мая кніга — не навуковая манаграфія, а проста спроба сабраць самыя розныя матэрыялы, якія захаваліся пра мястэчка, аповеды жывых людзей. Бо нават той час, калі Беларусь стала незалежнай, ужо забываецца, калі пра яго ніхто не нагадвае», — кажа Лявон Карповіч.
У кнізе сабраная і храналягічна выкладзеная гісторыя мястэчка, ёсьць цікавыя, вельмі чытэльныя аповеды пра зьвязаных зь ім асобаў, здагадкі і гіпотэзы пра гістарычныя падзеі. Чаго толькі вартыя ўспаміны пра габрэйскі тэатар, які распачынаў пастаноўкі а 23-й гадзіне! Месцы ў ім займалі а 20-й, а вярталіся з тэатру а 5-й гадзіне раніцы, калі хрысьціяне ўжо выганялі на пашу кароў.
«Я толькі нядаўна даведаўся, што Эліза Ажэшка вылучалася на Нобэлеўскую прэмію, — распавядае Лявон Карповіч. — У мяне павага да яе ня толькі з-за таго, што яна вялікая пісьменьніца. Яна была паўстанкай і за гэта вартая самай вялікай павагі. І, на жаль, пра гэта нідзе не гавораць. А я вырашыў распавесьці і пра гэта. Я ўзгадваю гісторыю, як яна выратавала Траўгута, як ставілася да паўстанцаў, і пра яе пазыцыю, калі яна, 20 год пражыўшы пад расейскай акупацыяй, ня вымавіла ніводнага слова на мове акупантаў. Гэта трэба было зрабіць — цікавая гісторыя».
А вось пра сябе спадар Карповіч распавядае вельмі сьцісла. У яго чацьвёра дарослых дзяцей і ўнукі. Пра тое, што выгадаваць іх было няпроста, ня ўзгадвае. Праўда, кажа, што шмат на яго сьветапогляд паўплываў легендарны краязнаўца Алесь Белакоз, вёска якога побач. Карповіч адным зь першых у раёне выйшаў з шэрагаў камуністычнай партыі і ўступіў у БНФ.
«Напісаў заяву, сабралі ў калгасе сход і на ім прагучала пытаньне — чаму я вырашыў пакінуць партыю? А я адказаў проста: вашы словы разыходзяцца з вашымі справамі, і я болей не хачу быць у такой партыі. І ніхто нічога зь пяцідзесяці камуністаў болей не сказаў, не задалі ніводнага пытаньня. Думаю, што ўсе тады моўчкі зразумелі, пра што я казаў. Дарэчы, і на працы ў мяне пасьля гэтага праблемаў не было».
Спадар Карповіч распавядае, што на пэнсіі ў яго нестае на ўсё часу. Апроч збору матэрыялаў для кнігі, ён займаецца і іншымі справамі. Сярод іншага, філятэліяй.
«Я вельмі позна прыйшоў у філятэлію праз сваіх цудоўных сяброў і зразумеў, што не змагу зь імі канкураваць у гэтай справе. Вырашыў, што буду зьбіраць маркі толькі тыя, якія датычаць гісторыі Беларусі, а такіх адмыслоўцаў сярод філятэлістаў у нас няма. І вось цяпер у мяне ўжо адбылося некалькі выставаў па розных гарадах Беларусі. Апошнім часам рыхтую выставу па гісторыі Бібліі ў Беларусі. Таксама вельмі рэдкая тэма, і падобныя выставы выклікаюць цікаўнасьць. Праўда, шмат якія маркі я папросту не магу набыць з-за дарагоўлі», — распавядае ён.
Наступная мара, як кажа сам Карповіч, — выдаць «Біблейскія гісторыі, ілюстраваныя паштовымі маркамі». Аўтар ужо мае каля ста артыкулаў на гэтую тэму і шукае фундатара для выданьня.
