У 1990 годзе быў прыняты “Закон аб мовах”, які прадугледжваў сярод іншага выкарыстаньне беларускай мовы ў справаводзтве і ва ўзаемаадносінах найперш дзяржаўных органаў.
Для рэалізацыі гэтага закону й была прынятая дзяржаўная праграма разьвіцьця беларускай мовы ды іншых нацыянальных моваў.
Пра гэтую праграму старшыня Таварыства беларускай школы Алесь Лозка:
(Лозка: ) “У жоўценькай газэце, у мяне яна тут сьпісаная... Я вельмі цікавіўся і тады, і цяпер, безумоўна, нацыянальнай справай. На той час была добрая такая праграма. Яна складалася зь пяці разьдзелаў, дзе былі канкрэтна запісаныя розныя цікавыя, неабходныя мерапрыемствы і было расьпісана па гадах, каму, дзе, што рабіць”.
Паводле гэтай праграмы, напрыклад, прадугледжвалася вызначыць пералік пасадаў, для займаньня якіх патрабуецца веданьне беларускай мовы. Цягам 3 – 5 гадоў плянавалася перайсьці на беларускую мову ў справаводзтве. Да 2000 году колькасьць вучняў, якія навучаюцца на беларускай ды іншых мовах, прадугледжвалася перавесьці ў адпаведнасьць з нацыянальным складам насельніцтва краіны.
Міхаіл Чыгір прыгадвае, як усё пачыналася ў банку, якім ён тады кіраваў:
(Чыгір: ) “Я памятаю, штосьці рабілася спачатку ў гэтым кірунку. Напрыклад, я памятаю, што справаводзтва ў “Белаграпрамбанку” было на беларускай мове”.
Аднак што перапыніла выкананьне гэтай праграмы? Пытаньне да старшыні Таварыства беларускай мовы Алега Трусава.
(Трусаў: ) “Гэтая праграма была гвалтоўна перапыненая двума рэфэрэндумамі 1995 і 1996 гадоў. Да рэфэрэндуму праграма ў цэлым выконвалася на адсоткаў 70 – 80. Ну а калі прайшлі два рэфэрэндумы, тады на гэтую праграму ўрад проста забыўся. І фактычна ўжо з 1995 году пачалося тармажэньне гэтай праграмы, а пасьля 1996-га яна была проста згорнутая і адкінутая. З 1996-га года яна наагул не выконваецца. І тое, што робіцца пасьля гэтага, гэта ў асноўным намаганьні грамадзянаў альбо намаганьні асобных арганізацыяў накшталт ТБМ і ТБШ, некаторых чыноўнікаў, у якіх баліць душа за Беларусь. Але гэта не мэтанакіраваная дзяржаўная палітыка”.
Старшыня Таварыства беларускай школы Алесь Лозка згадвае, што ў першыя клясы зь беларускамоўным навучаньнем ў 1993 – 94-м навучальным годзе прымалася ажно 76 працэнтаў вучняў. Потым беларускамоўнае навучаньне пайшло на спад. Але ці можна вінаваціць суайчыньнікаў у тым, што яны, маўляў, цураюцца беларускай мовы?
(Лозка: ) “Нібы гаворыцца, што дзьвюхмоўе, роўнасьць, але ў сапраўднасьці мы ад самога прэзыдэнта і міністра адукацыі цяпер ужо ня чуем, каб яны гаварылі на беларускай мове, каб яны падтрымлівалі беларускую мову. Бо, калі б такое было, то, зразумела, і людзі зусім па-іншаму ставіліся б. А так яны бачаць, што вось за 10 гадоў не было такога паляпшэньня. Зразумела, што кожная дзяржава імкнецца да разьвіцьця сваёй нацыянальнай мовы. На жаль, гэтага ў нас не адбываецца”.
Паводле Алега Трусава, найбольш русіфікаваныя цяпер сярод дзяржаўных структур КДБ, асабліва пасьля яго апошняй чысткі, Міністэрства замежных справаў, дзе стала яшчэ горш, чым пры Ўралу Латыпаву, і Міністэрства падаткаў. У якасьці станоўчага прыкладу старшыня ТБМ называе Міністэрства сувязі і Міністэрства ўнутраных справаў, для якога падрыхтаваны бясплатны пераклад новых правілаў дарожнага руху.
Сваім рашэньнем у сьнежні 2003 году Канстытуцыйны суд абавязаў Палату прадстаўнікоў прыняць зьмены ў “Закон аб мовах”, каб забясьпечыць права беларускай мовы як дзяржаўнай. Палата абяцала зрабіць гэта сёлета.
(Трусаў: ) “Мы цяпер зьвяртаемся да Канаплёва, каб палата прымала зьмены ў закон. Канаплёў адказаў, што такі праект у палаце гатовы, а закон павінна ўнесьці Адміністрацыя прэзыдэнта. А яна ня хоча ўносіць. Вось і ўсё. Поўнае бяспраўе”.
Для рэалізацыі гэтага закону й была прынятая дзяржаўная праграма разьвіцьця беларускай мовы ды іншых нацыянальных моваў.
Пра гэтую праграму старшыня Таварыства беларускай школы Алесь Лозка:
(Лозка: ) “У жоўценькай газэце, у мяне яна тут сьпісаная... Я вельмі цікавіўся і тады, і цяпер, безумоўна, нацыянальнай справай. На той час была добрая такая праграма. Яна складалася зь пяці разьдзелаў, дзе былі канкрэтна запісаныя розныя цікавыя, неабходныя мерапрыемствы і было расьпісана па гадах, каму, дзе, што рабіць”.
Паводле гэтай праграмы, напрыклад, прадугледжвалася вызначыць пералік пасадаў, для займаньня якіх патрабуецца веданьне беларускай мовы. Цягам 3 – 5 гадоў плянавалася перайсьці на беларускую мову ў справаводзтве. Да 2000 году колькасьць вучняў, якія навучаюцца на беларускай ды іншых мовах, прадугледжвалася перавесьці ў адпаведнасьць з нацыянальным складам насельніцтва краіны.
Міхаіл Чыгір прыгадвае, як усё пачыналася ў банку, якім ён тады кіраваў:
(Чыгір: ) “Я памятаю, штосьці рабілася спачатку ў гэтым кірунку. Напрыклад, я памятаю, што справаводзтва ў “Белаграпрамбанку” было на беларускай мове”.
Аднак што перапыніла выкананьне гэтай праграмы? Пытаньне да старшыні Таварыства беларускай мовы Алега Трусава.
(Трусаў: ) “Гэтая праграма была гвалтоўна перапыненая двума рэфэрэндумамі 1995 і 1996 гадоў. Да рэфэрэндуму праграма ў цэлым выконвалася на адсоткаў 70 – 80. Ну а калі прайшлі два рэфэрэндумы, тады на гэтую праграму ўрад проста забыўся. І фактычна ўжо з 1995 году пачалося тармажэньне гэтай праграмы, а пасьля 1996-га яна была проста згорнутая і адкінутая. З 1996-га года яна наагул не выконваецца. І тое, што робіцца пасьля гэтага, гэта ў асноўным намаганьні грамадзянаў альбо намаганьні асобных арганізацыяў накшталт ТБМ і ТБШ, некаторых чыноўнікаў, у якіх баліць душа за Беларусь. Але гэта не мэтанакіраваная дзяржаўная палітыка”.
Старшыня Таварыства беларускай школы Алесь Лозка згадвае, што ў першыя клясы зь беларускамоўным навучаньнем ў 1993 – 94-м навучальным годзе прымалася ажно 76 працэнтаў вучняў. Потым беларускамоўнае навучаньне пайшло на спад. Але ці можна вінаваціць суайчыньнікаў у тым, што яны, маўляў, цураюцца беларускай мовы?
(Лозка: ) “Нібы гаворыцца, што дзьвюхмоўе, роўнасьць, але ў сапраўднасьці мы ад самога прэзыдэнта і міністра адукацыі цяпер ужо ня чуем, каб яны гаварылі на беларускай мове, каб яны падтрымлівалі беларускую мову. Бо, калі б такое было, то, зразумела, і людзі зусім па-іншаму ставіліся б. А так яны бачаць, што вось за 10 гадоў не было такога паляпшэньня. Зразумела, што кожная дзяржава імкнецца да разьвіцьця сваёй нацыянальнай мовы. На жаль, гэтага ў нас не адбываецца”.
Паводле Алега Трусава, найбольш русіфікаваныя цяпер сярод дзяржаўных структур КДБ, асабліва пасьля яго апошняй чысткі, Міністэрства замежных справаў, дзе стала яшчэ горш, чым пры Ўралу Латыпаву, і Міністэрства падаткаў. У якасьці станоўчага прыкладу старшыня ТБМ называе Міністэрства сувязі і Міністэрства ўнутраных справаў, для якога падрыхтаваны бясплатны пераклад новых правілаў дарожнага руху.
Сваім рашэньнем у сьнежні 2003 году Канстытуцыйны суд абавязаў Палату прадстаўнікоў прыняць зьмены ў “Закон аб мовах”, каб забясьпечыць права беларускай мовы як дзяржаўнай. Палата абяцала зрабіць гэта сёлета.
(Трусаў: ) “Мы цяпер зьвяртаемся да Канаплёва, каб палата прымала зьмены ў закон. Канаплёў адказаў, што такі праект у палаце гатовы, а закон павінна ўнесьці Адміністрацыя прэзыдэнта. А яна ня хоча ўносіць. Вось і ўсё. Поўнае бяспраўе”.
