Ужо сёньня: 130 гадоў з дня народзінаў першага прэм’ера БНР Язэпа Варонкі

Дата дня

16 красавіка 1891 году нарадзіўся Язэп Варонка — першы прэмʼер і міністар замежных спраў ураду БНР. Памёр 4 чэрвеня 1953 году ў Чыкага (ЗША).

Паглядзіце на цяпер ужо добра вядомае фота Народнага Сакратарыяту — першага Ўраду БНР. Трэці зьлева — самавіты цывільны мужчына з упэўненым і крыху ганарлівым позіркам. Гэта наш першы прэм’ер і міністар замежных спраў Язэп Варонка.

Ён, нядаўні пецярбурскі журналіст і паэт, заўсёднік сталічных літаратурных вечарын і салёнаў, пасьля Лютаўскай рэвалюцыі ўступіў у Беларускую Сацыялістычную Грамаду, улетку 1917-га быў абраны ў яе Цэнтральны камітэт, праз колькі месяцаў ужо займаўся падрыхтоўкаю Першага Ўсебеларускага зьезду, а неўзабаве стаў адным з ініцыятараў абвяшчэньня БНР. Ва ўтварэньні БССР ён разгледзеў манэўр бальшавікоў з мэтаю «авалодаць розумамі нацыянальна абуджаных элемэнтаў». Зразумела, што палітыку з такім мінулым і такімі поглядамі заставацца ў савецкай Беларусі было сьмяротна небясьпечна. Ня надта цёплая сустрэча чакала б прыхільніка канцэпцыі двух ворагаў Беларускага Адраджэньня — Польшчы і Расеі — і ў адноўленай польскай дзяржаве.

У 1923-м Язэп Варонка ўзяў квіток на параход у Амэрыку. За акіянам ён прычыніўся да заснаваньня беларускага палітычнага руху ў ЗША: кіраваў Беларуска-Амэрыканскай нацыянальнай асацыяцыяй, выдаваў газэту «Белорусская трибуна». Досьвед і талент журналіста дазволілі Язэпу заваяваць сваё месца ў беларускім і расейскім эміграцыйным друку, магчымасьці якога ён скарыстоўваў найперш для кансалідацыі паўмільённай масы беларусаў, расьцярушаных у Паўночнай Амэрыцы паводле канфэсійнай прыкметы паміж расейцамі й палякамі.

У 1928 годзе ў Чыкага ён заснаваў першую ў Новым Сьвеце беларускамоўную радыёпраграму. Старыя чыкагаўскія суайчыньнікі яшчэ памятаюць Язэпаў голас на хвалях Беларускай радыёгадзіны.

«Спадар Варонка прыехаў у ЗША з адзінаю мэтаю — адукоўваць беларусаў, — пісаў пра яго калега. — Будучы палымяным беларусам, ён спрабаваў абудзіць у іх нацыянальны гонар і самапавагу, вызваліць ад чараў сну, у якім ён іх знайшоў».

На гэтым шляху яму не заўсёды спадарожнічаў посьпех, але ў тым, што беларуская прысутнасьць у Амэрыцы трывае й у XXI стагодзьдзі, несумненна, ёсьць унёсак першага прэм’ера БНР.

Уладзімер Арлоў, Імёны Свабоды, 3-е выданьне, 2020, с. 242–243.

Дзень у гісторыі

• 1818 — беларускі паэт Ян Чачот уступае ў падпольнае студэнцкае таварыства філяматаў. Урачыстасьць адбываецца на ўзьлеску пад Вільняй. Рэкамэндацыю Чачоту дае ягоны школьны сябра з Наваградку паэт Адам Міцкевіч. Гэтая падзея прадвызначыла як лёсы ўдзельнікаў таварыства, так і разьвіцьцё беларускай нацыянальнай ідэі на самым яе пачатку.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

«Дзеля Айчыны, навукі і дабрачыннасьці». 10 фактаў з гісторыі філяматаў да 200-годзьдзя заснаваньня таварыства

• 1914 — у Беларусі адбылася першая авіяцыйная катастрофа на вайсковым лётнішчы ў Лідзе. Загінулі падпаручнік Вятчынкін і мэханік Кавальчук. Яны выпрабоўвалі самалёт «Ньюпар-IV», які на вышыні 300 мэтраў раптам пайшоў уніз.
• 1945 — савецкія войскі пачалі Бэрлінскую наступальную апэрацыю.

Брандэнбурская брама, адзін з найбольш славутых сымбаляў Бэрліну, заставалася ў руінах праз усю Халодную вайну, бо была разьмешчаная каля самага Бэрлінскага муру. Была поўнасьцю рэстаўраваная ў 2000-2002.

Байцы Савецкай Арміі пазіруюць перад Райхстагам, дзе 30 красавіка 1945 адбываліся баі літаральна за кожны пакой. Цяпер у рэстаўраваным Райхстагу – сядзіба нямецкага парлямэнту, а шкляны купал Нормана Фостэра прываблівае шматлікіх турыстаў.

Мэмарыяльная царква імпэратара Вільгельма – адзін зь нешматлікіх бэрлінскіх будынкаў, на якім яшчэ бачныя сьляды ваенных разбурэньняў. Царква пацярпела падчас бамбаваньня ў 1943 годзе і пасьля вайны была наўмысна пакінута ў руінах.

Яшчэ адзін від Райхстагу. Унутры наведнікі ўсё яшчэ могуць пабачыць надпісы, пакінутыя савецкімі салдатамі ў 1945.

Александэрпляц, цэнтар бэрлінскага начнога жыцьця 1920-х. Плошча цалкам пераплянаваная і перабудаваная ў 1960-х як узорна-паказальны цэнтар сталіцы ГДР з выразным арыенцірам – тэлевізійнай вежай.

Паэт і ваенны карэспандэнт Васіль Захарчанка (справа) гаворыць з савецкім афіцэрам 16 траўня 1945. На гэтым самым месцы «рыкша» Клемэнс чакае кліентаў на вясновым сонейку. Ззаду зьлева – славуты гатэль «Адлён». У 1945 ён ляжаў у руінах. Адбудаваны ў 1997.

• 2003 — быў падпісаны Атэнскі трактат, датычны прыняцьця ў Эўрапейскі Зьвяз дзесяці дзяржаваў — Вугоршчыны, Польшчы, Кіпру, Літвы, Латвіі, Мальты, Славаччыны, Славеніі, Чэхіі ды Эстоніі.

У гэты дзень нарадзіліся

• 1844 — Анатоль Франс, францускі пісьменьнік.
• 1864 — Аляксандар Слупскі, беларускі і расейскі гісторык і археоляг.
• 1889 — Чарлі Чаплін, актор, рэжысэр, сцэнарыст.
• 1927 — Бэнэдыкт XVI, папа рымскі ў 2005–2013 гадах.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

Бэнэдыкт XVI папрасіў прыбраць сваё імя як суаўтара кнігі пра каштоўнасьць цэлібату

• 1935 — пісьменьнік Анатоль Клышка. Аўтар беларускага «Буквара», які ўпершыню выйшаў у сьвет у 1969 годзе і перавыдаваўся больш як 20 разоў. Пераклаў на беларускую мову Новы Запавет.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

Памёр Анатоль Клышка, аўтар «Буквара» для пакаленьняў школьнікаў

• 1971 — Натальля Зьверава, беларуская тэнісістка.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

Адна з найлепшых тэнісістак сьвету далучылася да ліста супраць гвалту і за адстаўку Лукашэнкі 

У памяці

• 1113 — Сьвятаполк ІІ Тураўскі, князь з роду Рурыкавічаў, што ўладарыў у Тураве ў канцы ХІ стагодзьдзя.
• 1828 — Франсыска Гоя, гішпанскі мастак.
• 1940 — Адам Багдановіч, беларускі фальклярыст, этнограф і мовазнаўца, бацька Максіма Багдановіча.
• 1972 — Ясунары Кавабата, японскі пісьменьнік, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры.