Крым, сэкс, гвалт і экалёгія: беларуская прадусарка пра кіно, якое скарае фэстывалі

Воля Чайкоўская — кінапрадусарка (Volia Films) і дырэктарка кінафэстывалю паўночных і балтыйскіх краін «Паўночнае зьзяньне». Першы фільм, які яна прадусавала, — гадзінная «Дарога» (The Road Movie) — быў змантаваны з запісаў відэарэгістратараў. На фэстываль дакумэнтальнага кіно ў Празе Чайкоўская прывезла здымкі з Крыму для фільму «Бабуля і мора перамен» (Babushka. Lost in Transition). Яна расказала Радыё Свабода пра гэты праект, пра гарачыя тэмы сучаснай дакумэнталістыкі і параіла, якія фільмы варта паглядзець.

Трэйлер фільму «Дарога»:

​Рэжысэр «Бабулі» — Саша Міхалковіч — беларус. Саша пачаў здымаць у Крыме ў 2013 годзе, калі пачаўся Майдан. Ягоная бабуля, таксама беларуска, пераехала ў Крым 15 гадоў таму. Яна праўкраінская, жыве ў курортным мястэчку, і ёй пачалі даваць мянушкі кшталту «бандэраўка». У нас атрымалася фактычна камэдыя на фоне геапалітычнага канфлікту. Гэта не наўпрост палітычнае кіно — хутчэй сямейная сага. Там гучаць Сашавы дзёньнікі, ён распавядае, як езьдзіў да бабулі ў дзяцінстве і што зьмянілася, калі Крым анэксавала Расея.

Мы плянуем прэм’еру ўвосень. Тут на фэстывалі ў нас дзясяткі сустрэч з патэнцыйнымі пакупнікамі — людзьмі з тэлебачаньня, агентамі па продажы, дыстрыбутарамі, прадусарамі мэдыяў кшталту The New York Times і The Guardian. Мы ім распавядаем, пра што фільм, і паказваем 3-5 хвілінаў. Гэта яшчэ ня трэйлер, а працоўны матэрыял.

Цяпер я прадусую яшчэ некалькі фільмаў. «Мастацтва цэнзуры» — праект рэжысэра Максіма Шведа пра людзей, якія зафарбоўваюць палітычныя надпісы і графіці. Гэта беларуска-польская супольная вытворчасьць — мы атрымалі грошы ад Польскага інстытуту кіно. У канцы вясны ўжо мае быць чарнавы мантаж

У Максіма выдатнае пачуцьцё гумару. Каб пераканацца ў гэтым, можна паглядзець яго ранейшы фільм пра песьню «Только в Гродно».

Яшчэ адзін фільм, зь якім я цяпер працую — «Бел-79» — дэбютная праца ў кіно драматурга Вольгі Прусак, чыю п’есу паводле гісторыі пра маці Аляксандра Лукашэнкі ставіў Беларускі свабодны тэатар. Да гэтага фільму вялікая цікаўнасьць. У траўні яго маюць паказваць на італьянскім фэстывалі, увосень на нямецкім.

Мне вельмі цікавыя тэмы, зьвязаныя з сацыяльным кантэкстам, з нацыянальнай, а таксама з асабістай самаідэнтыфікацыяй — адносіны паміж сваякамі, узаемаадносіны маці і дачок, як выхоўваюцца дзяўчаты ў Беларусі. На гэты конт у мяне нават ёсьць свае ідэі для фільму — можа быць у нейкі момант я сама пачну здымаць.

У дакумэнтальным кіно цяжка загадзя казаць пра сюжэт. Ты здымаеш жыцьцё, а яно можа павярнуцца нечаканым чынам.

Я была ў журы Варшаўскага кінафэстывалю і пабачыла, якія тэмы цяпер чапляюць — экалягічныя праблемы, тэмы роўнасьці, тэмы сэксуальнасьці. Скандынавы цяпер пачынаюць актыўна гаварыць пра тэмы псыхалягічнага гвалту, сямейнага гвалту. Гэтыя рэчы, мне здаецца, у Беларусі паўсюдныя.

У нас так працуе грамадзтва, што людзі могуць нават не ўсьведамляць, што яны былі ахвярамі сэксуальнага ці псыхалягічнага гвалту. Калі ты была выхаваная ў такой сям’і, дзе да жанчыны ставіліся як да аб’екта, які абмежаваны ў правах, калі ў цябе праблемы з самаацэнкай, дык ты можаш гэтага нават не ўсьведамляць. Таму мне здаецца, што тут вельмі важная функцыя мэдыяў і мастацтва — паказаць, што гэта і як гэтаму супрацьстаяць.

Ці хочацца здымаць на «хайпавыя» тэмы? Напрыклад, зьняць фільм пра Насту Рыбку і Алекса Лэсьлі?

Гэта можа быць цікава. Як прадусарка я адкрытая для любых тэмаў. Мяне вельмі цікавіць, скажам так, антрапалёгія, а гэта таксама антрапалягічныя рэчы. Калі тэма, якая мяне зацікавіць, будзе «хайпавая», дык чаму не? Але калі я буду бачыць, што гэта хайп дзеля хайпу, дык наўрад ці за гэта вазьмуся.

«Адчуваю сябе трошкі іншаплянэтніцай»

Беларусь гэта terra incognita — вялікая тэрыторыя з агромністым патэнцыялам тэмаў для дакумэнтальнага кіно. Менавіта таму, што мы выключаныя з эўрапейскага кантэксту. «Мы хочам нешта зь Беларусі, але ня ведаем што, бо ня ведаем пра вас нічога». У гэтым сэнсе нават расповед пра звычайнае штодзённае жыцьцё Беларусі — гэта цікава.

Інтарэс да беларускага кіно ў сьвеце ёсьць, але ён абмежаваны тым, што ў нас няма фондаў, не падпісаныя дамовы аб супольнай кінавытворчасьці з большасьцю краін сьвету. Кіно — гэта ўсё ж такі вытворчасьць, якая мусіць мець эканамічныя, тэхналягічныя падставы. Калі гэтага няма, дык працаваць вельмі складана.

Я адчуваю сябе трошкі іншаплянэтніцай, калі размаўляю з эўрапейскімі калегамі. Яны ўсе абапіраюцца на разуменьне, што ў іх краінах ёсьць сыстэма фінансаваньня і працы кінэматографу. Я магу разьлічваць толькі на сябе і на замежныя фонды ды інвэстараў.

«Калі ёсьць нейкі посьпех за мяжой, тады цябе пачынаюць заўважаць у Беларусі»

У Беларусі працаваць з прыватнымі партнэрамі вельмі цяжка. Па-першае, у нас няма фінансаваньня кіно, па-другое, у нас няма кінаадукацыі, а па-трэцяе, у нас няма нармальнай інфраструктуры кінафэстываляў. Фактычна ў нас тры фэстывалі на дзесяцімільённую краіну. І ў нас няма грамадзкіх ці дзяржаўных фондаў, якія падтрымлівалі б фэстывалі — так, як ёсьць ва Ўкраіне ці ў краінах Эўразьвязу.

У нас часта працуе так, што калі ёсьць нейкі посьпех за мяжой, тады цябе пачынаюць заўважаць у Беларусі. Мо ты і сапраўды робіш нешта вартае? Мо сапраўды гэта добрыя фільмы, на якія варта зьвярнуць увагу? Таму я спрабую прасоўваць беларускае кіно па-за межамі Беларусі.

Што варта паглядзець? Воля Чайкоўская раіць фільмы, якія зачапілі яе апошнім часам.

Беларускія:

1) «Драўляны народ». Рэжысэр Віктар Асьлюк.

2) «Старыя дарогі». Рэжысэр Андрэй Куціла

3) «Заўтра». Рэжысэрка Юлія Шатун

Замежныя:

1) VENUS: Let’s Talk About Sex (Вэнэра: Давай пагутарым пра сэкс) Рэжысэркі Мэтэ Карла Альбрэхтсэн і Леа Глоб.

2) Fotbal Infinit (Бязьмежны футбол). Рэжысэр Карнэлію Парумбою

3) Hjartasteinn (Каменнае сэрца). Рэжысэр Гудмундур Арнар Гудмундсан

«Ня бойцеся сябе». Як скандынаўскія фільмы па-беларуску трэці год зьбіраюць поўныя залі