Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Хочам даць голас тым, у каго звычайна і не пытаюцца», Юлія Цімафеева пра літаратурны фэстываль «Знак роўнасьці»


Арганізатарка фэстывалю "Знак роўнасьці" Юлія Цімафеева. Фота прадстаўленыя Саюзам беларускіх пісьменьнікаў. Фота Вікі Трэнас.
Арганізатарка фэстывалю "Знак роўнасьці" Юлія Цімафеева. Фота прадстаўленыя Саюзам беларускіх пісьменьнікаў. Фота Вікі Трэнас.

У Менску завяршыўся літаратурны фэстываль «Знак роўнасьці», але ўжо каторы дзень у сацсетках працягваецца гарачае абмеркаваньне і зьместу і падзеяў, што адбыліся цягам літаратурнай імпрэзы. Пры вынік, выклікі і будучыню «Знаку роднасьці» гутарым з арганізатаркай фэстывалю перакладчыцай і паэткай Юліяй Цімафеевай.

— Юля, чым быў унікальны літаратурны фэстываль «Знак роўнасьці»? Як зьявілася сама ідэя? На які сусьветны досьвед абапіраліся арганізатары?

— Арганізатарам літаратурнага фэстывалю «Знак роўнасьці» выступіў Саюз беларускіх пісьменьнікаў, я распрацавала праграму фэстывалю і была яго каардынатаркай. Ідэя фэстывалю, мне падаецца, практычна лунала ў паветры. Павага да іншасьці і разнастайнасьці ў сьвеце робіцца ўсё большай каштоўнасьцю, неабходнай для гарманічнага разьвіцьця сучаснага грамадзтва. Аднак крытычны погляд на айчынную літаратурную сытуацыю па-ранейшаму выяўляе яе цэнтралізаванасьць і герархічнасць. Мы хацелі разабрацца, наколькі беларуская літаратура гатовая да выклікаў часу, і даць слова тым творцам, якія пачасту выціснутыя на пэрыфэрыю беларускага літаратурнага працэсу, і зьвярнуцца да тых тэмаў, якія айчыннай літаратурная грамадзкасьць часам лічыць другаснымі або табуяванымі.

Гэты фэстываль быў досыць незвычайным для нас. Па-першае, мы паспрабавалі асноўным фарматам імпрэзаў на фэстывалі зрабіць дыскусіі і лекцыі. Крытычны погляд, аналіз наяўнай сытуацыі ў літаратуры — вось гэта была адна з асноўных мэтаў. Але, натуральна, былі тут і літаратурныя чытаньні, і прэзэнтацыі кніг, і музычны ды тэатральны пэрформансы. Складана пералічыць усе нашыя мерапрыемствы. Напэўна, гэтую дыскусійнайсьць я і падгледзела ў замежных калегаў на іхніх фэстывалях.

Напэўна, гэтую дыскусійнайсьць я і падгледзела ў замежных калегаў на іхніх фэстывалях.

Таксама мне хацелася паспрабаваць зьвесьці разам розныя віды мастацтваў, напрыклад, паглядзець, як у нас узаемадзейнічаюць літаратура і тэатар. Або як карэлююць сучасная літаратура і адукацыйныя праграмы — зьявы, якія звычайна жывуць самі па сабе. Або зьвярнуцца да дзіцячай літаратуры: у нас была лекцыя па швэдзкай дзіцячай літаратуры і нават прэзэнтацыя кнігі для маленькіх дзетак пра асаблівую дзяўчынку і яе сям’ю.

І большасьць нашых удзельніц былі жанчыны, гэта праўда. Пісьменьніцы, паэткі, перакладчыцы, дасьледчыцы, выкладчыцы, тэатральныя і мастацкія крытыкі... Зь Беларусі, Швэцыі, Нарвэгіі, Польшчы... Мне складана пералічыць усіх тых, хто ўдзельнічаў у нашых мерапрыемствах. Я думаю, можна проста глянуць праграму фэстывалю, каб пераканацца.

Круглы стол “Хто танчыць на мінным полі і жыве ў ружовым гета: дыскусія на тэму ідэнтычнасці ў літаратуры”. Мадэратарка – Вольга Гапеева. Удзельніцы: Хэйдзі Мары Крызнік (Нарвэгія), Ульрыка Кэрнборг (Швэцыя), Юля Цімафеева, перакладчыца Надзея Кандрусевіч. Аўтар відэа Арцём Лява.

— Як бы вы сфармулявалі для сябе асноўныя вынікі гэтай літаратурнай імпрэзы?

Цягам трох фэстывальных дзён прайшло мноства літаратурных імпрэзаў, падчас якіх абмяркоўвалі, наколькі добра жанчыны прадстаўленыя ў мінулым беларускай літаратуры і тэатры, як жывецца і пішацца тым пісьменьнікам і пісьменьніцам, якія жывуць не ў сталіцы, як можа дзіцячая літаратуры, напрыклад, швэдзкая гаварыць пра прыняцьце адрознасьці іншага чалавека, як выяўлены сэкс і сэксуальнасьць у творах сучасных і клясычных беларускіх пісьменьнікаў і пісьменьніц. І адзін з самых важных вынікаў, мне падаецца, у тым, што мы пачалі пра гэта гаварыць адкрыта і досыць прафэсійна, а ня проста сабраўшыся разам за кубкам кавы і марачы пра зьмены. І пісьменьнікі, і пісьменьніцы казалі пра свой досьвед, дзяліліся меркаваньнямі, прыслухоўваліся адно да аднаго. І яшчэ мы пабачылі, што цікавасьць да такіх тэмаў існуе, што нягледзячы на іх складанасьць, публіка прыходзіць. А значыць, варта працягваць працаваць далей.

— Якая панэль выклікала асноўныя дыскусіі, спрэчкі, магчыма скандалы?

— Я не люблю гэтай тэндэнцыі, калі беларускую літаратуру ў айчынных мэдыях асацыююць адно са скандаламі. Паверце, для таго, каб у ёй разьбірацца, не дастаткова чытаць загалоўкі «жоўтай прэсы».

Што тычыцца дыскусій, то яны былі досыць разнастайнымі. Усе пяць зь іх былі цікавыя і важныя па-свойму. Падчас міжнароднага круглага стала швэдзка-нарвэска-беларускай кампаніяй мы гаварылі пра ідэнтычнасьць, гендэрную, пісьменьніцкую, нацыянальную, у сучаснай эўрапейскай літаратуры, пра тое, што зьмянілася за апошнія дзесяцігодзьдзі.

Пытаньні з залі. Аўтар відэа Арцём Лява.

Вельмі цікавай была дыскусія пра жыцьцё рэгіянальных пісьменьнікаў, да прыкладу, я раней не задумвалася, як інтэрнэт можа зьмяняць жыцьцё пісьменьнікаў у маленькіх гарадах. Падчас абмеркаваньня сэксу і сэксуальнасьці ў беларускай літаратуры было адзначана, як часьцяком гвалт нават у межах школьнай літаратурнай праграмы падаецца без асуджэньня, як прыклад каханьня. Дарэчы, дыскусія пра жаночую прысутнасьць у гуманітарнай школьнай і ўнівэрсытэцкай адукацыі абазначыла сур’ёзныя праблемы, што тычацца ня толькі заяўленай тэмы, а ўзьняла пытаньне пра неабходнасьць мяняць прынцыпы пабудовы праграмаў наогул. Падчас дыскусіі пра жаночыя тэксты і кантэксты ў тэатры я пачула, што ў пляне гендэрных дыскусій беларуская літаратура ідзе наперадзе беларускага тэатру.

— На фэстывалі прагучала інфармацыя пра тое, што ў навуковых працах дасьледнікам рэкамэндуюць пазьбягаць слова фэмінізм, замяняючы яго на іншыя тэрміны. Можаце больш дэтальна акрэсьліць праблему і яе прычыны?

— Так, фэмінізм, нягледзячы на сваю ўжо даўнюю гісторыю, прыцягвае пужаць беларускую навуку. У назвах дысэртацый слова «фэмінісцкі» у нас настойліва раяць замяняць на «жаночы», іначай абароны не відаць. Хаця ў заходнім сьвеце яшчэ з 1970-х пачалі стварацца цэлыя ўнівэрсытэцкія праграмы, прысьвечаныя «жаночым», а ў 1990-ыя ўжо гендэрным дасьледаваньням. Нікога там «фэмінісцкай крытыкай» не напужаеш, наадварот, гэта адна з тэорый літаратуры, якая актыўна выкарыстоўваецца, а ў нас гэта ўсё яшчэ бачыцца пагрозай для айчыннай навукі ды і не толькі для навукі.

— Удзельніца «Знаку роўнасьці» Марыйка Мартысевіч вынесла на абмеркаваньне ў суполцы «Толькі жанчыны» наступны інцыдэнт падчас фэстывалю: «Выпускніцы журфака паказвалі на фэстывалі „Знак роўнасьці“ інтэрактыўны спэктакль „Мова Х“ па вершы Вальжыны Морт. Перад спэктаклем публіцы патлумачылі, што такое інтэракцыя: яны могуць узаемадзейнічаць з акторамі. Адзін з гледачоў зразумеў гэта даволі спэцыфічным чынам і падчас паказу аблапаў акторку». Што насамрэч адбылося? І пра што сьведчыць гэты інцыдэнт?

Фэмінізм, нягледзячы на сваю ўжо даўнюю гісторыю, прыцягвае пужаць беларускую навуку.

— Вельмі паказальна, што проста перад спэктаклем «Мова Х» тэатру «Галава-Нага» мы гаварылі пра жаночыя тэксты і кантэксты ў тэатры. Мы шмат абмяркоўвалі ролю жанчыны, гаварылі разумныя рэчы, а пасьля дыскусіі той самы чалавек пачаў нам даводзіць, што жанчына проста мусіць быць жанчынай, а мужчына мужчынам, і ўсё будзе добра. Але тое, што адбылося: і ягоная рэакцыя ў межах інтэрактыву, якую варта расцэньваць як харасмэнт, і рэакцыя старэйшых жанчын на словы вершу са спэктаклю, нам паказваюць, у якім грамадзтве мы жывем і колькі яшчэ мусіць быць зроблена, каб прыйшло разуменьне гэтай праблемы. Але зь іншага боку, мушу прызнаць недапрацоўкі арганізацыі фэстывалю. Гэтага чалавека, мабыць, мусіла папросту вывесьці ахова.

— Многія дыскусіі фэстывалю былі прысьвечаныя бачнасьці і дзейнасьці жанчын у культурным полі, а таксама асэнсаваньню сваёй ідэнтычнасьці. Юля, як вы мяркуеце, чаму абмеркаваньне гендэрна адчувальных тэмаў у Беларусі часта выклікае агрэсіўную рэакцыю і ня толькі ў сацсетках?

— Хачу вярнуцца да таго, чаму наагул мы робім гэты спэктакль, чаму вы, Ганна, робіце перадачу «Толькі жанчыны», чаму мы ўсё больш і больш і гаворым на «жаночыя» тэмы ў культуры і грамадзтве. Таму што чалавецтва зьмяняецца, хочам мы гэтага ці не, бо рэпрэсіўнае стаўленьне да «іншага», жорсткая барацьба за выжываньне, спажывецкае стаўленьне да прыроды і г.д. прыводзяць да сумных вынікаў. Але ня ўсе згодныя прызнаваць гэтыя зьмены. І як сказаў некалі Махатма Гандзі, «спачатку яны цябе не заўважаюць, пасьля сьмяюцца зь цябе, пасьля змагаюцца з табой, але пасьля ты перамагаеш». Я думаю, цяпер мы на этапе, калі нас перасталі ігнараваць і пачалі сьмяяцца.

— У рамках фэстывалю адбыліся прэзэнтацыя так званых «жаночых» кніг з выдавецкіх сэрый «Саюза беларускіх пісьменьнікаў»: Валянціны Аксак, Насты Кудасавай, Людкі Сільновай. Як вы мяркуеце, а ці можна гаварыць пра жаночыя кнігі? Як па мне, дык кніга Альгерда Бахарэвіча "Белая муха, забойца мужчын" — таксама жаночая кніга...

— У заходнім літаратуразнаўстве ўжо гадоў сорак ідзе абмеркаваньне, што ж гэта нарэшце такое — «жаночы» тэкст... І я б не сказала, што існуе адназначнае меркаваньне на гэты конт. На прэзэнтацыі мы хацелі пазнаёміць з кнігамі, напісанымі жанчынамі, і выдадзенымі ў сэрыі «Кнігарня пісьменьніка» і «Бібліятэчка Дзеяслова». Пачуць ня толькі творы гэтых аўтарак, але і іх меркаваньні. Што да рамана Альгерда Бахарэвіча, то ўсё ж для мяне гэта ўсё адно мужчынскі, хоць і вельмі спачувальны, погляд на «жаночыя праблемы».

Дыскусія падчас літаратурнага фэстывалю "Знак роўнасьці". Фота прадстаўленыя Саюзам беларускіх пісьменьнікаў. Фатограф -- Віка Трэнас.
Дыскусія падчас літаратурнага фэстывалю "Знак роўнасьці". Фота прадстаўленыя Саюзам беларускіх пісьменьнікаў. Фатограф -- Віка Трэнас.

— У чым «Знак роўнасьці» прынцыпова адрозьніваецца ад іншых беларускіх імпрэзаў і ці будзе мець ён працяг?

— Беларускіх імпрэзаў, натуральна, праводзіцца шмат. Калі казаць пра літаратурныя, то, па-першае, гэта быў цэлы трохдзённы фэстываль. Мерапрыемстваў такога размаху ў нас няшмат. У незалежным культурным сэктары я назаву фэстываль «Вершы на асфальце» імя Міхася Стральцова, літаратурны open-air фэстываль «Каптаруны». Па фармаце мы бліжэйшыя да другога, а па месцы правядзеньня — да першага. Але вось агульная ідэя — гэта тое, што адрозьнівае наш фэстываль ад усіх астатніх. Мы хочам даць голас тым, у каго звычайна і не пытаюцца. Што да працягу, то, магчыма, «Саюз беларускіх пісьменьнікаў» будзе праводзіць фэстываль не штогод, а раз на два гады, але асноўны ідэйны кірунак і фармат мусяць застацца тыя самыя.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG