Чаму чарговай мішэньню беларускіх сілавых структураў сталі графіцісты і футбольныя фанаты? Пра што сьведчыць тое, што ўлады не баяцца ствараць новых палітвязьняў нават падчас выбарчай кампаніі? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы «экспэртыза Свабоды» спрабуюць знайсьці адказы праваабаронца Валянцін Стэфановіч і намесьнік рэдактара газэты «Наша Ніва» Зьміцер Панкавец.
Цыганкоў: Нядаўна ў інтэрвію Беларускай Свабодзе Алесь Бяляцкі заявіў, што беларускія сілавікі стаяць на нізкім старце і гатовыя паўтарыць 19 сьнежня 2010 году. Ці згодныя вы з такой ацэнкай, ці гэта, магчыма, ўласьцівае праваабаронцам перабольшваньне?
У дадзенай сытуацыі граміць апазыцыю няма вялікага сэнсу і патрэбы. Бо апазыцыя даволі прадказальная, маланебясьпечная для ўлады.
Панкавец: У дадзенай сытуацыі граміць апазыцыю няма вялікага сэнсу і патрэбы. Бо апазыцыя даволі прадказальная, маланебясьпечная для ўлады. Да таго ж, будзе вялікая нэгатыўная рэакцыя Захаду. Таму сёньня хутчэй варта весьці размову пра разгром менш зьвязаных з апазыцыяй асяродзьдзяў — графіцістаў, анархістаў, футбольных фанатаў, якіх сілавікі ўзялі на кручкі. Гэта менш зразумелая для ўлады публіка, і больш небясьпечная.
Цыганкоў: А чым можна патлумачыць дзеяньні сілавікоў да гэтых групаў? Ці яны сапраўды патэнцыйна небясьпечныя ці проста рэпрэсіўны мэханізм заточаны на тое, каб увесь час кагосьці «вязаць»?
Панкавец: Я б аб’яднаў гэтыя два чыньнікі. Па-першае, сапраўды ўлада за 20 гадоў даказала, што яна ня можа без існаваньня нейкага ўнутранага ворага. А па-другое, калі казаць пра футбольных фанатаў, то ў пэўны момант дзяржаўная ідэалёгія іх правароніла. Здавалася, што гэтыя хлопцы далёкія ад палітыкі, і ні на што не ўплываюць. Але ў пэўны момант пад уплывам і падзеяў Плошчы гэтая група беларусізавалася, прызнала бел-чырвона-белы сьцяг сваім сымбалем. У іх ёсьць падзел на правых і левых, але гэтыя базавыя каштоўнасьці прызнаюць і адны і іншыя.
Паказальна было, калі гэтай вясной Лукашэнка наведваў часьць 3214 ва Ўруччы, якая раней спэцыялізавалася на разгонах акцыі апазыцыі — то сёлета яны паказвалі Лукашэнку, як будуць разганяць футбольных фанатаў. У гэтых хлопцаў ёсьць кулакі, сіла, — і падзеі ва Ўкраіне засьведчылі, што яны могуць вельмі хутка палітызавацца.
Цыганкоў: Сярод праваабаронцаў і палітыкаў ідзе дыскусія наконт «узроўню палітычных рэпрэсіяў» у Беларусі за апошнія гады. Ці можна прасачыць гэты ўзровень за апошнія гады?
Зараз улады дэманструюць паказушную карціну нейкай «лібэралізацыі», пікеты АГП не разганяюцца. У той жа час сыстэмных зьменаў, якія б сьведчылі пра нейкую лібэралізацыю, няма.
Стэфановіч: Можна па-рознаму мераць узровень рэпрэсіяў — ці паводле колькаснага паказчыка, ці паводле іншых крытэраў. Публічная актыўнасьць грамадзтва моцна зьнізілася за апошнія гады, нават выбарчая кампанія ідзе даволі вяла. Зараз улады дэманструюць паказушную карціну нейкай «лібэралізацыі», пікеты АГП не разганяюцца.
У той жа час сыстэмных зьменаў, якія б сьведчылі пра нейкую лібэралізацыю, няма. На заканадаўчым узроўні наадварот былі прынятыя папраўкі, якія пагоршылі сытуацыю — крыміналізацыя замежнай дапамогі, крымінальная адказнасьць за правядзеньне масавых мерапрыемстваў. Нагадаю таксама тое, што робіцца з журналістамі-фрылансэрамі, якія прыцягваюцца да адказнасьці, заканадаўства пра кантроль над сайтамі — таму прыкметаў, якія б сьведчылі пра лібэралізацыю, няма. Проста актыўнасьць грамадзтва нізкая — таму і зьнізілася адпаведна колькасьць адміністратыўных арыштаў.
Што да рэпрэсіяў, то мы бачым, што ўвагу ўладаў прыцягваюць найперш самаарганізаваныя групы моладзі, такія, як футбольныя фанаты, анархісты. Паказальна, што перад чэмпіянатам сьвету па хакеі менавіта гэтыя групы найперш цікавілі спэцслужбы.
Цыганкоў: Можна згадаць таксама і гучныя арышты прадпрымальнікаў, такіх як Пракапеня, і арышт Уладзімера Беражкова. З улікам гэтага, як можна ацаніць агульную атмасфэру ў грамадзтве? Ці адбылася нейкая гуманізацыя беларускага грамадзтва за апошнія гады, пра што сьцьвярджаюць прадстаўнікі ўлады?
Стэфановіч: Казаць пра нейкія сыстэмныя зьмены ў гэтай галіне пакуль не выпадае. Так, мы чулі дыскусіі на тэму гуманізацыі крымінальнага заканадаўства, але наяўнасьць сьмяротнага пакараньня ў значнай ступені перакрэсьлівае гэтыя заявы. Нейкіх значных рэформаў у пэнітэнцыярнай сыстэме мы таксама не назіраем. Нам увесь час кажуць, што грамадзтва не гатовае да пераменаў, ці да перадачы пэнітэнцыярнай сыстэмы ад МУС у распараджэньне Міністэрства юстыцыі ці да ўвядзеньня суду прысяжных. Мы ўвесь час чуем, што гэта дорага, і што народ пакуль да гэтага не гатовы.
Казаць пра нейкія сыстэмныя зьмены ў гэтай галіне пакуль не выпадае.
Захоўваецца сыстэма, якая зараз, у выніку нейкіх геапалітычных працэсаў вакол Беларусі, проста крыху мяняе тактыку. Але мне падаецца, што гэта проста часовая рэакцыя, а не жаданьне праводзіць нейкія сыстэмныя зьмены. Дзяржава нават ня вызначылася, ці патрэбны ёй інстытут упаўнаважанага па правах чалавека. Таму нейкіх значных крокаў у галіне правоў чалавека мы не назіраем.
Цыганкоў: А чаму ўлады не баяцца зьяўленьня палітвязьняў нават у час выбарчай кампаніі? Няўжо такі нэгатыўны фон іх не хвалюе? Ці яны думаюць, што на затрыманьні графіцістаў ці футбольных фанаў ніхто ня зьверне ўвагу?
Так, гэта не прадстаўнікі тытульнай апазыцыі, ня тыя, хто фігуруе ў мэдыях. Таму тут разьлік улады на тое, што ніхто не паставіць у адзін шэраг Міколу Статкевіча і гэтых хлопцаў, графіцістаў.
Панкавец: Так, гэта не прадстаўнікі тытульнай апазыцыі, ня тыя, хто фігуруе ў мэдыях. Таму тут разьлік улады на тое, што ніхто не паставіць у адзін шэраг Міколу Статкевіча і гэтых хлопцаў, графіцістаў. І таму тое, што «Вясна» вельмі хутка і апэратыўна адрэагавала на гэтую справу, адназначна заявіўшы, што яна палітызаваная — надае больш шанцаў гэтым хлопцам, гарантуе, што яны не застануцца па-за ўвагай грамадзтва.
Вы згадалі справы Пракапені і Беражкова. Такія людзі, хаця часам і дастаткова багатыя, нашмат менш абароненыя, чым тыя ж графіцісты ці апазыцыйныя палітыкі. Бо за графіцістамі стаяць праваабаронцы, іншыя, гатовыя сьведчыць, што яны ні ў чым не вінаватыя. А Ўладзімера Беражкова ніхто не прызнае палітвязьнем, бо ніхто ня ведае, што там адбываецца, за што яго арыштавалі. Любога, няхай самага багатага чалавека ў Беларусі, у любы момант могуць арыштаваць, надзець кайданкі на рукі.
Стэфановіч: Вельмі важная наяўнасьць палітычных матываў у дзеяньнях уладаў, каб прызнаць кагосьці палітвязьнем. Не ва ўсіх выпадках можна казаць пра палітычных перасьлед гэтых людзей. Вядома, гэта не адмяняе таго, што ў краіне ёсьць вялікія праблемы з правасудзьдзем, доказнай базай, правамі затрыманых.
