Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Фэдэралізацыя» Беларусі


Belarus - Sieviaryn Kviatkouski
Belarus - Sieviaryn Kviatkouski

Ня так даўно ў размове пачуў прапанову: давайце фэдэралізуем Беларусь згодна з ідэалягічнымі прыярытэтамі людзей. І за вонкавую прыкмету возьмем стаўленьне да беларускай мовы.

Пагаварылі. Сэнс у тым, што мой суразмоўца бачыць, як імгненна беларускія грамадзяне разыходзяцца ў сваім бачаньні будучыні краіны. Адценьняў шмат, але кардынальных кірункаў два: сваё/імпэрскае-савецкае.

І гэтая абсурдная для монаэтнічнай краіны «фэдэралізацыя» – гэта крок, каб зьмікшаваць магчымае грамадзянскае супрацьстаяньне.

Нічога сабе, зрабіць з краіны Босьнію – з анклявамі рознакультурных паселішчаў.

Лухта, трызьненьне? Я лепш пачаў разумець матывы суразмоўцы, калі натрапіў на інфармацыю:

Дзецюка зьбілі ў электрычцы за нацыянальную сымболіку.

А людзі старэйшага веку за беларускую мову рэагуюць як на «бандэраўца».

За апошнія месяцы я ня раз сустракаў у СМІ і ў прыватных паведамленьнях падобныя прыклады:

На вакзале заказваю квіток. Гавару па-беларуску. Старэйшая за мяне пара стаіць адразу за мной, зь непрыхаванай нянавісьцю: «Бандэравец!».

Нядаўна зайшоў на пошту, патэлефанаваў знаёмы, зь якім мы толькі па-беларуску размаўляем. Чарга змоўкла. Падлеткі глядзелі на мяне, як на жывы помнік.

– Бандэравец, ідзі аплочвай, – зьвярнуўся да мяне мужчына, які стаяў перада мной.

Памылка майго суразмоўцы пра «фэдэралізацыю» ў тым, што за прыкмету сьветагляду ён бярэ беларускую мову.

Мова – важны чыньнік, але ня першасны. Спачатку ў галаве чалавека адбываецца канструяваньне сваіх прынцыпаў, прыярытэтаў, філязофіі, а пасьля, як вынік, ён вяртаецца/зьвяртаецца да беларускай мовы ў той ці іншай ступені карыстаньня.

У галовах беларусаў падзел ідзе прыблізна на «сваё» / «калгаснае»: свая краіна / савецкая імпэрыя.

«Фэдэралізацыя» немагчымая: усё і ўсе пераплеценыя тысячамі нітак-сувязяў.

А працэсы ідуць.

Беларускі хлопец абазначыў сябе як «Я русский». Напаткаў іншых – беларускаарыентаваных. Яны зрабілі акцыю «выхаваньня». «Я русский», вядома, ня выхаваўся. Скарыўся большай сіле, і хутчэй за ўсё, захаваў злосьць.

Магчыма, наступны раз ён будзе ў электрычцы ў кумпаніі з аднадумцамі шукаць сваіх крыўдзіцеляў.

Лукашэнка загнаў пад коўдру якую-кольвек ідэалёгію, і доўга меў магчымасьць гвалтам трымаць гэтую коўдру накрытай.

Як антыбіётык, які забівае і карысныя, і шкодныя бактэрыі, улада Беларусі імкнулася зьнівэляваць кожную непадцэнзурную праяву грамадзянскай пазыцыі.

У тым ліку прыціснула і носьбітаў славяна-фашызму, і чырвона-імпэрскасьці. Даўно ня ходзяць маршамі РНЕшнікі, як ня ходзяць маршамі «зубраўцы».

Але колькі ні цісьні, рана ці позна прарве, бо энэргія назапашваецца, і шукае выйсьця.

Прарвала на ўкраінскіх падзеях. Стась Карпаў:

– Мухі аддзяляюцца ад катлет. Цяпер тыя, каторыя «ватнікі», стануць дакладна ватнікамі. Тыя, каторыя «нашы», стануць відавочна нашымі. А тыя, каторыя ні рыба ні мяса, будуць вызначацца. Гэта добра.

У плоскасьці самавызначэньня, напрыклад, з падлеткамі ўсё больш-менш зразумела. На абшарах інтэрнэту яны знаходзяць прывабныя для сябе ідэі для самасьцьвярджэньня.

«Я русскому» хочацца далучыцца да многіх мільёнаў, як яму падаецца, вялікай і пераможнай Расеі – краіны для самазацьвярджэньня свайго «я».

Для беларусацэнтрычных хлопцаў годнасьць ляжыць у адстойваньні свайго.

Але гэтыя наяўныя і будучыя групоўкі – мізэр па колькасьці ад усяго грамадзтва.

Галоўны нефармальны ступар – тыя, для каго носьбіт літаратурнай беларускай мовы – «бандэравец». Гэткі мадэрнізаваны колішні «бээнэфавец».

Усе сьведчаньні, якія я чуў і чытаў, зьвязаныя зь немаладымі малаадукаванымі незаможнымі людзьмі. Можна проста сказаць, што яны «празамбаваныя русТВ», і ўсё. То бок, дапускаем, што з часам іх можна «перазамбаваць» на свой бок.

У такім выпадку нічога прынцыпова ня зьменіцца – былі зомбі і засталіся.

Другі варыянт – вымусіць іх выразна самаідэнтыфікавацца: падзел мух і катлет.

Паколькі большасьць СМІ ў нас манапалізаваныя дзяржавай, то па лёгіцы дзяржаве і карты ў рукі ў працы з грамадзянамі. Напужаныя расейскай прапагандай цётухны з глухіх райцэнтраў абмяркоўваюць «бандэраўцаў», а не намалоты збожжа, пра якія распавядае БТ.

Гэты фокус мы праходзілі ў 1990-х, калі бутафорскім «Правым рэваншам» БТ пужала бабулек па вёсках. Толькі сёньня пужаньне ідзе па-за кантролем беларускай дзяржавы.

Я сумняюся, што ўлада Беларусі здолее перабудавацца, бо яна завязаная на аднаго чалавека.

Таму прагноз такі – беларускае грамадзтва будзе само сабой дзяліцца, як гэта адбываецца па ўсім былым СССР. Прыблізна па прынцыпе на «за сябе» і «за савецкую імпэрыю».

Адрозьненьне ад 1990-х у тым, што «за імпэрыю» значна пастарэла, а за «сябе» – памаладзела.

На ўзроўні ідэалёгіі Расея ўжо пацягнула за сабой Беларусь.

Дваццаць апошніх гадоў беларусацэнтрычных людзей вінавацілі ў адсутнасьці салідарнасьці. Ва ўкраінцаў салідарнасьць зьявілася, калі намалявалася зьнешняя небясьпека.

Трэба быць гатовымі да салідарнасьці праз выпрабаваньне.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG