Чужыя магілы, чужая памяць

У Магілёве на тэрыторыі Любускага лесапарку на могілках салдат вэрмахту разбураецца каплічка. На памятным знаку выгаралы на сонцы надпіс не прачытаць. Навокал абгароджанай тэрыторыі — сьмецьце. У выходныя тут ладзяцца гульбішчы.

Гэта — адзінае ў горадзе абазначанае пахаваньне салдат пераможанай 68 гадоў таму краіны.

Брацкая магіла 200 нямецкіх ваеннапалонных — на ўскрайку Любускага лесапарку. За дзьвесьце мэтраў — пасёлак заводу імя Кірава. Двухпавярховыя будынкі, што ля лесу, засталіся з часоў Другой усясьветнай вайны. У адным зь іх месьціўся шпіталь. Ля дамоў і брацкая магіла з помнікам салдатам Чырвонай арміі. Тэрыторыя дагледжаная і прыбраная да 9 траўня.

На агароджанай тэрыторыі нямецкага пахаваньня таксама сьмецьця няма. Толькі леташняе апалае лісьце. Летась дзьверы каплічкі былі пакрытыя надпісамі. Цяпер тыя надпісы зафарбавалі. Сама ж капліца засталася недагледжанай. Цэгла рассыпаецца. Дах дзіравы. Памятны знак мае патрэбу ў рамонце. Крыж таксама даўно не фарбаваўся.

Ля брацкай магілы гутару са старажылам пасёлку, які назваўся Ўсеваладам Уладзіміравічам. Ён цьвердзіць, што тэрыторыя нямецкіх могілак раней была значна большая і цяпер тая частка, якая па-за агароджай — месца для масавых папоек:

«Яго зьменшылі. Раней тут магілкі былі. Нічога цяпер няма. Рабілі абы для прыліку. Ня так, як у Нямеччыне. Наагул я іду і гляджу, што творыцца ў нас у лесе, — гэта ж жах, гэта злачынства. Гэта ж злачынства — адны бутэлькі, скрынкі. Ой, Божа. Немцам жа таксама трэба было паміраць, як і нашым. Гэта ўсё правадыры гналі на бойню людзей».

Ля нямецкіх могілак вырасла не адно пакаленьне жыхароў пасёлку. Пра тое, што капліца, узьведзеная крыху больш за два дзясяткі гадоў таму, разбураецца, а вакол могілак усё засьмечана, людзі ведаюць. Зь некаторымі зь іх гутару непадалёк ад помніка савецкім салдатам.


Спадарыня сталага веку: «Нехта ж павінен гэта ўсё даглядаць. Наагул, і даглядаюць. Там жа сьмецьця было шмат, дык прыбралі. Разбураецца цэгла! Але ж ніхто не падумае, што неяк трэба яе падрабіць. Там ляжала столькі салдат, што не падлічыць».

Спадарыня: «Хто цяпер туды будзе хадзіць? Цяпер сюды зусім мала прыходзяць. Абы толькі для прыліку. Прыходзіць сюды дужа мала людзей».

Спадар: «Мы ж на нямецкія могілкі ня водзім унукаў, а водзім вось сюды».

Карэспандэнт: «А чаму на нямецкія ня водзіце?»

Спадар: «А што ім патлумачым? Чаму на нямецкія? Яны ж сваім розумам не зразумеюць. А тут трэба, каб паважалі загінулых».

Даглядае нямецкае пахаваньне жыльлёва-эксплюатацыйны ўчастак № 8. Іх задача, як паведамілі ў адміністрацыі, — прыбраць тэрыторыю. Што да капліцы, то яны за яе не адказваюць і ня ведаюць, на чыім яна балянсе.

У Магілёве некалькі нямецкіх салдацкіх пахаваньняў. Ведаюць пра іх альбо спэцыялісты, альбо старажылы. Гэтыя пахаваньні ніяк у горадзе не абазначаныя. Пра некаторыя зь іх стала вядома, калі Народны саюз Нямеччыны па доглядзе за ваеннымі магіламі пачаў перапахаваньне салдат. Сытуацыю з салдацкім пахаваньнем у Любускім лесапарку ў Саюзе тлумачаць гэтак:

«Калісьці гэтую капліцу ўзьвёў чалавек без усялякага праекту, і гэта былі ня мы. І яна нідзе не стаіць на ўліку. І вось трэба рашыць, ці яе зьнесьці, бо стан яе ня дужа якасны, ці яе рамантаваць. Вось гэта самая складаная праблема — узгадненьне рамонту. Мы пакуль рашучых дзеяньняў ня робім. Могілкі ж там прыбраныя, так жа? Я пастараюся больш даведацца пра стан прылеглай тэрыторыі, бо гэта ня дужа прыгожа».

2 ліпеня 2010 году пад Бабруйскам у вёсцы Чарніцы асьвяцілі зборныя нямецкія салдацкія могілкі. На іх перапахаваныя парэшткі блізу трыццаці тысяч салдат вэрмахту з Магілёўшчыны, Віцебшчыны і Гомельшчыны. Яшчэ адны падобныя могілкі знаходзяцца на Берасьцейшчыне ля райцэнтру Бяроза. Адкрылі і асьвяцілі іх у 2005 годзе. У Народным саюзе Нямеччыны цьвердзяць, што за час існаваньня зборных нямецкіх могілак фактаў іх апаганьваньня зафіксавана не было.

Перамовы пра заключэньне пагадненьня аб доглядзе за нямецкімі вайсковымі могілкамі вяліся паміж Беларусьсю і Нямеччынай з 1995 году. Нібыта з-за процідзеяньня шэрагу вэтэранскіх арганізацый кіраўніцтва Беларусі не пайшло на яго ратыфікацыю, хоць аналягічныя пагадненьні зь Нямеччынай маюць Расея (1992), Украіна (1996), Польшча. У Беларусі налічваецца 254 месцаў зь нямецкімі ваеннымі пахаваньнямі, дзе ляжаць каля 86 тысяч чалавек. Беларусь засталася адзінай краінай, якая адмовілася ад пагадненьня па вайсковых могілках зь Нямеччынай. У той жа час ёсьць кантакты зь Нямецкім саюзам па доглядзе за вайсковымі могілкамі, у Менску дзейнічае прадстаўніцтва гэтага саюзу.