Расейскі пашпарт Дэпардзьё і савецкія прэміі Быкава (поўны тэкст)

Дракахруст: Мастак і ўлада: тэма вечная і невычарпальная. Нагодай для таго, каб вярнуцца да яе, стала сусьветная сэнсацыя — зорка францускага кіно Жэрар Дэпардзьё прыняў расейскае грамадзянства. І хаця матывы, паводле словаў актора, былі чыста мэркантыльныя — жаданьне ўхіліцца ад высокіх падаткаў, уведзеных новымі францускімі ўладамі, але палітычны рэзананс кроку Дэпардзьё быў даволі гучным. Ды і сам актор не адцураўся ад гэтай палітычнай подбіўкі, публічна пахваліўшы расейскую дэмакратыю і асабіста Пуціна. Цяперашняя Расея — ня сталінскі СССР і не нацысцкая Нямеччына, але краіна насамрэч далёкая ад дэмакратыі і свабоды. Дэпардзьё — не Кнут Гамсун і ня Эзра Паўнд, але тым ня менш на ваш погляд падобныя паводзіны — ці зьнішчаюць яны мастака як творцу? Ці творчасьць нэўтральная да палітычных і асабістых паводзінаў творцы?

Акудовіч: Мы звыкліся праблему мастака і ўлады абмяжоўваць праблемай «мастак і палітычная ўлада». Але сёньня гэтак лякалізаваная праблема не ёсьць самай актуальнай нават у Беларусі, не кажучы ўжо пра так званы цывілізаваны сьвет. Куды больш важныя цяпер праблемы «мастак і ўлада натоўпу», «мастак і ўлада мас-мэдыяў», «мастак і ўлада грошай» і г. д. Вось у гэтым дыскурсе і трэба аналізаваць выкрунтасы Дэпардзьё, а не ў дыскурсе палітыкі. І тады найперш прапаную зьвярнуць увагу на структуру назваў артыкулаў, якія суправаджаюць скандал. Усе яны пабудаваныя па адным прынцыпе: Дэпардзьё і прэм’ер-міністар Францыі, Дэпардзьё і Бэльгія, Дэпардзьё і Пуцін, Дэпардзьё і Расея, Дэпардзьё і Мардовія... Інакш кажучы, загалоўная фігура тут Дэпардзьё, а ўсе іншыя тоўпяцца вакол яго, як сьвіта вакол караля. Так, у Депардзьё няма атамных бомбаў і газавых трубаў і ён не можа арганізаваць вайну з Грузіяй, але яго глядацкі «электарат» нават у адной Расеі бадай большы, чым палітычны электарат у Пуціна, не кажучы ўжо пра ўвесь сьвет. Таму гэта ня Пуцін робіць ласку Дэпардзьё, даючы яму грамадзянства Расеі, а Дэпардзьё робіць ласку Пуціну і Расеі, прымаючы яе грамадзянства.

Няма сумневу, што нягледзячы на крытыку некаторых інтэлектуалаў, гэтая авантура прынесла Дэпардзьё зусім неблагі барыш (у самых розных сэнсах). Бо ў яго сфэры дзейнасьці галоўнае — гэта як мага больш шырокая ўвага натоўпу, а не тая роля (героя ці злодзея), у якой актор перад ім выступае. Але Расея, Расея... Як яна зьмізарнела і апошлілася, калі ў сваёй вайне з Захадам просіць ласкі ў замежнага ліцэдзея ... Гэта жах!

Дракахруст: Юры, Валянцін прапанаваў такую даволі постмадэрнісцкую карціну, постмадэрнісцкі погляд. На ваш погляд, гэтым, як пісаў Бёль, «прычасьцем буйвала» — зьмізарніў сам сябе Дэпардзьё ці гэта адно рэкляма? Памятаеце, як нядаўна ў інтэрвію Бі-Бі-Сі Лукашэнка сказаў: «Кепская рэкляма — гэта ўсё роўна добрая рэкляма»

Хашчавацкі: Наогул я на адсоткаў 90 згодны з Валянцінам. Гэта вельмі цікавая тэма: грамадзтва і Дэпардзьё, не проста ўлада, а ўлада мэдыяў і Дэпардзьё, охлас і Дэпардзьё і гэтак далей. Калі казаць канкрэтна пра Дэпардзьё, то ў першай яго пазыцыі я абсалютна яго падтрымліваю, таму што 85% падаткаў — гэта жахліва і сьведчыць аб абсалютным падзеньні і разлажэньні Заходняй Эўропы. Іх эканоміка ўжо трашчыць па швах і трэсьне абсалютна. Таму што яны займаюцца тым жа самым папулізмам, якім займаюцца беларускія ўлады, з адной толькі розьніцай у тым, што за імі вялікі эўрапейскі падмурак. Інакш яны абрынуліся б ужо даўно.

Але далей Дэпардзьё паступаў, як рабілі многія творцы, мастакі шмат стагодзьдзяў да нас. Прыгадайце адносіны Дзідро і Вальтэра з Кацярынай ІІ, прыгадайце булгакаўскую п’есу «Батум» пра Сталіна. Вельмі многія мастакі, на жаль, ідуць да ўлады, ліжуць гэтую ўладу і думаюць, што яны на гэтым нешта атрымаюць. Гэта, вядома, жахліва і вельмі дрэнна.

Я таксама згодны з тым, што Дэпардзьё аказвае паслугу Пуціну, а не Пуцін Дэпардзьё. А зь іншага боку, Дэпардзьё вельмі сур’ёзным чынам апускае свой аўтарытэт, таму што пры любой уладзе не трэба бы мастаку да яе так ужо набліжацца.

Мне тут прыгадваецца лёс Васіля Гросмана. Хаця ён як раз і хадзіў на прыёмы да Суслава, але дзеля чаго — дзеля сваёй вялікай кнігі, каб яе здолець надрукаваць. Прыгадваецца лёс і Васіля Быкава, які атрымліваў прэміі і званьні. Некаторыя гавораць — дык гэта той самы выпадак. Не, хлопцы, гэта не той жа самы выпадак. Быкаў абараняў сваю творчасьць у той момант адзінай магчымасьцю, якая ў яго была. Ён змагаўся з такімі страшнымі людзьмі, як Сяўрук, як Шаўра, як той жа Савелій Паўлаў, калі браць беларускі ідэалягічны аддзел ЦК. Тут вядома такія званьні, як герой сацыялістычнай працы, Быкава найсур’ёзнейшым чынам абаранялі. Але, паўтараю, што сапраўднаму мастаку каля ўлады рабіць няма чаго. Адразу падае ўзровень мастака і адпаведна падае ўзровень яго творчасьці. Дарэчы гэта мы назіраем і зараз. Тыя мастакі, якія наблізіліся да Лукашэнкі, пасьля таго не зрабілі нічога вартага. Больш за тое, у некаторых з іх вельмі незайздросны лёс.

Дракахруст: Андрэй, ці раняюць мастака гэтыя кампрамісы? Альбо тут можна падзяліць: вось гэта Дэпардзьё чалавек, ніхто не хоча плаціць вялікія падаткі, а гэта мастак. Ці ўсё ж такі «тварылка» ламаецца?

Дынько: Найперш трэба адзначыць, што Дэпардзьё — не інтэлектуал. Гэта шоумэн. Гэта вельмі істотна ў дадзенай сытуацыі. Гаворка не пра ідэі, гаворка пра грошы. У грамадзтва зусім іншыя патрабаваньні да шоумэна, чым да інтэлектуала. Чаму гэта так зачапіла найперш французаў, а затым пайшло па сьвеце? Для Францыі Депардзьё — гэта своеасаблівы сымбаль гала. І вось Абэлікс прадаўся ворагам. І гэта нам паказвае, наколькі асьцярожным трэба быць грамадзтву, калі яно выбіраюць сабе шоумэнаў у якасьці сымбаляў, якая небясьпека тут крыецца. Інтэлектуал — гэта той, хто лічыць, што ягоная думка ўплывае на грамадзтва, які лічыць, што ягоная функцыя, місія — уплываць на іншых людзей. Дэпардзьё не такі. А тое, што ён дыскрэдытаваў сябе, дык гэта адназначна. Калі чалавек ставіць грошы перад усім — гэта не ўпрыгожвае яго ў вачах большасьці людзей. Для большасьці людзей не на грошах сканчаецца сьвет.

Дракахруст: Прыгадваецца літаратурны анэкдот. Напачатку ХХ стагодзьдзя расейскага пісьменьніка-гумарыста Аркадзя Аверчанку запрасілі ў імпэратарскі палац пачытаць яго апавяданьні. Ён сказаўся хворым і не паехаў. А потым на нейкай літаратурнай сходцы пахваліўся, вось, маўляў, кінуў выклік рэжыму. На што Аляксандар Купрын заўважыў: «Аркаша, дык трэба так пісаць, каб і не запрашалі ў імпэратарскі палац».

У Беларусі штогод мастакам урачыста ўручаюцца розныя дзяржаўныя прэміі. Уручае і асабіста Лукашэнка, літаральна днямі — чарговы раз, ўручаюць і ягоныя падначаленыя чыноўнікі. І людзі прымаюць іх. Прымаюць, ведаючы, што ў краіне палітвязьні, што няма свабоды словы, што няма дэмакратыі. Гэта ганьба? І ці згодны вы з правілам Купрына — трэба так пісаць, каб і не запрашалі ў палац?

Хашчавацкі: Вядома ж Купрын вельмі выдатна і правільна сфармуляваў. І ў гэтым сэнсе Святлану Аляксеевіч не запросяць на ўручэньне прэміі. У свой час не запрасілі б і Валянціна Тараса. І Барадуліна не запросяць на такую прэмію. У нас ёсьць маса людзей, якіх не запросяць. І тым яны моцныя і каштоўныя для грамадзтва, таму што тая праўда, якую яны бачаць і пішуць ці пісалі, як у выпадку з нябожчыкам Валянцінам Яфімавічам Тарасам, то, вядома ж, гэтая праўда вельмі сур’ёзна коле вочы ўладзе. Я не зусім згодны з тым, што для Дэпардзьё грошы былі вышэй. Па-першае, яго сапраўды пакрыўдзіў прэм’ер-міністар. І гэта яго абурыла. А тое, што сапраўды адбіраюць грошы, то прыгадайце Астрыд Ліндгрэн. Яна ўзьняла такую хвалю ў Швэцыі, што ў выніку перагледзелі падаткі, таму што ёй прыйшоў падатковы рахунак у 102%. яна павінна была заплаціць падаткі большыя, чым зарабіла. Гэта вар’яцтва. У дадзеным выпадку мне здаецца, што сваёй пазыцыяй Дэпардзьё аказаў паслугу францускаму грамадзтву, калі ён адмовіўся плаціць такія падаткі. Такія падаткі плаціць нельга. Менавіта дзеля грамадзтва, паколькі ў такім выпадку яно дэградуе, будзе пладзіць утрыманцаў і толькі. Але да ўлады лепш не набліжацца, каб не запэцкаць сябе. Ёй нельга даваць спуску, таму што калі яна адчувае ўсёдазволенасьць, калі яна адчувае, што ўсё ёй кланяюцца, хрыбты ва ўсіх нагінацца, то яна пачынае нахабнічаць.

Мы гэта бачым у Беларусі, мы гэта бачым у Расеі. Праўда, цяпер вельмі сур’ёзны супраціў гэтай улады, якая ўсталявалася ў Расеі. На жаль, у Беларусі гэтага супраціву значна менш. Але тым не менш мы бачым, што сапраўдныя інтэлектуалы ўмеюць супрацьстаяць уладзе і ўмеюць так пісаць, каб іх не запрашалі.

Дракахруст: Андрэй, а як вы ставіцеся да гэтай праблемы? Часам у Беларусі ўзнагароджваюць у прынцыпе добрыя творы. Дарэчы, падчас сёлетняга ўзнагароджаньня прэмію атрымалі архітэктары, якія аднаўлялі Несьвіж. Добрая справа і чаму, скажам, гэтыя людзі не могуць прыняць гэтую прэмію?

Дынько: Адна рэч, калі табе даюць прэмію за праект рэстаўрацыі нашага замка, і зусім іншая рэч, калі табе прапануюць прэмію за твор, які ўслаўляе зьявы, якія ты сам лічыш ганебнымі.

Дракахруст: Андрэй, вы кажаце пра ўслаўленьне таго, што сам творца лічыць ганебным. Але я крыху пра іншае. У тым анэкдоце, які я распавёў, апавяданьні Аверчанкі не ўслаўлялі цара. Часам у Беларусі ўзнагароджваюць творы, якія неабавязкова праслаўляюць Лукашэнку. Але вось гэтая ўлада яго ўзнагароджвае і ўзьнікае праблема.

Дынько: Калі вы ўжо так ставіце пытаньне ў лоб, то, на маю думку, гэта ганьба. Ганьба, калі цябе запрашаюць у палац. Але, акрамя ганьбы, гэта адначасова і шанец для цябе данесьці тваё слова, тваё мастацтва да шырэйшых масаў. Гэта шанец для цябе набыць іншы маштаб, набыць вядомасьць, што дае табе іншыя магчымасьці. Давайце возьмем два прыклады: адзін з нядаўняй гісторыі. Сёлета далі Нобэлеўскую прэмію Мо Яню, кітайскаму пісьменьніку. І таксама шмат хто яго крытыкаваў. Янь не выкарыстаў гэтага шанцу, каб асудзіць тое, што адбываецца ў Кітаі, выступіць у абарону, скажам, кітайскага палітвязьня, які атрымаў прэмію летась.


І ў той жа час гэта дае Мо Яню магчымасьць некалі ў будучыні, можа ў нейкі пераломны, крытычны для Кітая момант сказаць сваё важкае слова. Магчыма гэты момант яшчэ не наступіў. Другі прыклад з нядаўняй гісторыі таксама сёлета ў нас актуалізаваўся, дзякуючы, дарэчы, Радыё Свабода — гэта Янка Купала. Так, Янка Купала супрацоўнічаў з савецкай уладай, акупацыйнай уладай, таму што не бачыў гэтаму альтэрнатывы. Лічыў, што толькі такое супрацоўніцтва дае магчымасьць рабіць справу будаваньня нацыі. Іншай магчымасьці не было. І вось Альгерд Бахарэвіч яго за гэта асудзіў, сказаўшы, што для яго гэта непрымальна, што ён не разумее гэтага. Пасьля былі і іншыя галасы. Гаворачы пра тое, што гэтыя запрашэньні ў палац — гэта адначасова і ганьба і шанец, трэба сказаць, што гэтае запрашэньне — гэта і велізарная рызыка.

Дракахруст: У такіх логацэнтрычных краінах, як Беларусь, мастак, пісьменьнік — гэта ня толькі майстра прыгожага пісьменства, але і настаўнік жыцьця, а тое нават і сумленьне нацыі. Безумоўна, такой постацьцю ў сучаснай Беларусі быў Васіль Быкаў. Але вось некаторыя дэталі ягонай біяграфіі: 1964 год — літаратурная прэмія імя Коласа, 1974 год — Дзяржпрэмія СССР, 1978 год — Дзяржпрэмія БССР, 1984 год — званьне героя сацыялістычнай працы, 1986 год — Ленінская прэмія. Не пад прымусам жа ён гэтыя адзнакі атрымліваў з рук таталітарнага, нагадаю, рэжыму, не паслалі б у Гулаг, калі б адмовіўся. Хіба гэта ня чыньнік ацэнкі Быкава?

Акудовіч: Нагадаю паважанаму спадарству тое, што вы ўсе добра ведаеце — дэмакратыя існуе гадоў дзьвесьце. Да гэтага тысячагодзьдзямі чалавецтва жыло ў рэжымах, якія па-рознаму называліся, але дзе адзін чалавек апрыёры не быў роўны іншаму. І за гэтыя тысячагодзьдзі чалавецтва стварыла вялікія рэлігіі, вялікія філязофскія сыстэмы, вялікія архітэктурныя творы, вялікія скульптуры, вялікі тэатар. І ўва ўсе гэтыя тысячагодзьдзі ласка манарха была вельмі пажаданай і чаканай. І ніякай у гэтым ані абразы, ані хібы не бачылася. Але адкінем усе тыя тысячагодзьдзі і зьвернем увагу да нядаўняй гісторыі.

Чаму Быкаў павінен быў адмаўляцца ад прэмій? Уявіце сабе, 30-я гады, віцебская глухамань, лясы, азёры, хлопчык нарадзіўся ў лясной вёсачцы. Паступіў у вучэльню — ня скончыў. Потым вайна. Затым служба ў войску. І ўвесь час прысутнічае адна інфармацыя, адна веда: ад нараджэньня ў глухой вёсачцы да гарадзенскага пэрыяду жыцьця. Потым пакрысе прыходзіць слава. Я ўяўляю сабе, як ён цешыўся, як радаваўся кожнай гэтай узнагародзе. Як 99% пісьменьнікаў вялікай камуністычнай імпэрыі чакалі, маліліся, каб хоць што-небудзь далі. Дарэчы, я не памятаю ніводнага адмаўленьня за гэтыя дзесяцігодзьдзі, калі тысячы чалавек атрымлівалі ўзнагароды. Я ўяўляю сабе, як ён згадваў гэтую вёсачку, адчуваючы, што ён наверсе эліты вялікай імпэрыі. А вось вы, казлы-крытыкі, прыкусіце свае язычкі пасьля чарговай узнагароды.

На мой погляд, няправільна заганяць у адну схему розныя эпохі, розныя часовыя рамкі. Таму што тое, што Быкава ўганароўвалі, не замінала яму пісаць пра апошнюю вайну так, як ён пісаў.


А зараз да Аляксандра Рыгоравіча, які ўзнагароджвае за духоўнае адраджэньне. Вось тут ёсьць адзін цікавы момант і я на ім спынюся. Заўважылі вы ці не, а я заўважыў, што ўжо шмат год пісьменьнікі не атрымліваюць прэміі за духоўнае адраджэньне. Дарэчы, з больш менш значных фігураў я памятаю, што толькі драматург Дудараў атрымаў напачатку. Можа, потым яшчэ хтосьці атрымаў, але за апошнія гады ніякія пісьменьнікі не атрымалі гэтай узнагароды. Зразумела, што не атрымліваюць Гілевіч, Барадулін, Вярцінскі, не атрымлівае Някляеў, не атрымлівае Алексіевіч. Але ж і Чаргінец не атрымлівае, і ніхто зь яго хаўрусу, які імкнецца спрыяць уладзе, таксама не атрымлівае. Пісьменьнікі сёньня не маюць ніякага значэньня для палітыкаў. І таму беларускія пісьменьнікі аказаліся адпаведнымі закону Купрына — іх не запрашаюць у палац.

Дракахруст: Андрэй, а якая вашая думка наконт прэмій Быкава? Ці няма тут двайнога рахунку: адны калі ідуць у палац — гэта кепска, а Быкаў калі хадзіў — то гэта добра. Юры сказаў, што ён сваю творчасьць абараняў, Валянцін сваю інтэрпрэтацыю даў. А якая вашая інтэрпрэтацыя?

Дынько: Мая інтэрпрэтацыя такая, што няма чаго зьмешваць Быкава з Дэпардзьё. У яго справа ў падатках, у грошах, а ў Быкава справа была ў магчымасьці даходзіць сваёй творчасьцю да чытача. У выпадку Дэпардзьё гаворка пра артыста, які жыве ў свабоднай краіне, і пра памер падатку, які трэба сплачваць з яго грошай. Тут трэба ўдакладніць спадара Хашчавацкага — там жа гаворка не пра 85, а пра 75 %. Да таго ж, такі ж падатак не для кожнага чалавека, гэта на даходы, якія пераважаюць адзін мільён эўра.

Быкаў жыў у акупаванай краіне і вырашаў тыя самыя задачы, адказваў на тыя самыя пытаньні, на якія адказвае любы творца, які жыве ў акупаванай краіне. Гэта было тое самае, што, скажам, у Натальлі Арсеньевай зь яе гімнам «Магутны Божа». Быкаў належаў да малога народу, малога народу пад акупацыяй вялікай імпэрыі.

Акудовіч: Я салідарызуюся з Андрэем у тым сэнсе, што няма чаго нам Быкава з Дэпардзьё у адным кантэксьце абмяркоўваць, але ж Юры задаў такі фармат і ён гаспадар гэтай гутаркі. Але вось з чым я не пагаджуся з Андрэем, дык гэта з рамантызацыяй Быкава, з тэзай, што ён жыў у акупаванай краіне.

Андрэй, пабойцеся Бога, Быкаў наскрозь савецкі чалавек, і толькі ўжо ў сталыя гады, калі пачалася перабудова, з савецкага чалавека, не адразу і не проста, ён перарос у нацыянальнага чалавека. Не трэба тут, мне здаецца, зьмешваць і блытаць крытычную пазыцыю Быкава адносна вайны, і адносна ўлады, якая зьявіліся ў яго ўжо ў гродзенскім пэрыядзе, з той яго ідэалягемай, у якой ён вырас і якую падтрымліваў. Уся яго проза — гэта іншая вайна, гэта жорсткая, гэта страшная вайна. Але ён застаўся б, як Гросман, у невядомасьці, калі б пры ўсім пры тым не захаваў рамантычна-гераічнага патасу вайны. Ён яго разглядаў у экзістэнцыйнай сытуацыі, не ў сытуацыі нашы — немцы, а ў экзістэнцыйнай сытуацыі змаганьня героя з самім сабой, але дзеля гераічнага чыну. І ўсе героі Быкава, выбачайце за таўталёгію, гэта героі савецкага гераізму, Сотнікаў і ўсе астатнія. Не была Беларусь для Быкава акупаванай. Я не думаю, што прынамсі з таго, што я ведаю,ён гэтае слова ўжываў нават тады, калі зусім зьмяніўся, стаў іншым.

Дракахруст: Юры, а як вы глядзіце на гэтую праблему, ці быў Быкаў савецкім чалавекам, ці былі вы савецкім чалавекам? Можа, Быкаў быў антысавецкім савецкім чалавекам? То бок можна было быць антысаветчыкам, але ўсе ж такі прымаць, так бы мовіць, больш шырокі кантэкст той адзінай імпэрыі.

Хашчавацкі: Я пачну з сябе. Я безумоўна быў савецкім чалавекам. Я праходзіў самыя розныя стадыі ў сваёй біяграфіі, у сваім стаўленьні да савецкай улады. Быў час, калі я за савецкую ўладу быў гатовы горла перагрызьці ўсім, калі я кляйміў амэрыканскі імпэрыялізм. Вы зразумейце, чалавек расьце, чалавек пачынае разумець нешта. Я не гатовы адказваць за Васіля Уладзіміравіча, але я думаю, што ён мяняў з цягам жыцьця сваё стаўленьне да таго, што было. Я хацеў толькі зьвярнуць вашу ўвагу на адну цікавую дэталь: адна справа пакланяцца канкрэтнаму цару, канкрэтнаму дыктатару, іншая справа — Савецкі Саюз, дзе не было пэрсаніфікаванай улады. Калі ў нас цяпер кажуць, што Лукашэнка даў прэмію Дудараву, то тады не казалі, што Брэжнеў, Андропаў ці Чарненка даў прэмію ці зорку Героя Быкаву. Тады сыстэма давала, а сыстэма больш падобная на грамадзтва, чым проста адзін дыктатар, адзін абсалютыст. І я яшчэ раз падкрэсьліваю: яму давала прэміі гэтая сыстэма, ў якой былі Сяўрук, Шаўра, Паўлаў, якія яго ненавідзелі і гнабілі. І гэтыя прэміі — гэта былі перамогі Быкава над Сяўруком, унутрыпартыйныя перамогі, так бы мовіць. А тое, што Васіль Уладзімеравіч з цягам часу, як і ўсе мы, атрымліваў значна больш інфармацыі і з гэтай прычыны мяняў сваё стаўленьне — гэта відавочна. Але я згодны з Валянцінам: яго творчасьць — гэта творчасьць аб гераізме савецкіх людзей.


Дынько: Пра Дэпардзьё ўсе гаварылі трохі нуднымі галасамі, а вось пра Быкава калі зайшла гаворка, то пайшлі крыху іншыя размовы. Ведаеце, спадар Акудовіч, па-першае, як бы мы не гадалі, як сябе адчуваў Быкаў ці кім ён там быў, але Быкаў жыў у таталітарнай краіне, вы гэтага не будзеце адмаўляць, так? А калі ён жыў ў таталітарнай краіне, то гэта і накладала пэўныя правілы на яго і на ўсё тое, што было вакол. І таму не толькі Быкаў, дарэчы, але і Савелій Паўлаў, і Аляксандар Кузьмін — сакратар ЦК КПБ, які яго абараняў, і Пётар Машэраў, і Іван Шамякін таксама жылі ў таталітарнай акупаванай краіне. Незалежна ад таго, што яны пра гэта думалі. Вашы заявы, спадар Акудовіч, што Быкаў быў наскрозь савецкім чалавекам, ну ведаеце, гэта на вашым сумленьні, баюся, што ніякімі крыніцамі вы гэта не дакажаце.

Акудовіч: Пра наскрозь я не казаў, а казаў я якраз пра тое, што яны жылі ў таталітарным грамадзтве, мы жылі ў таталітарным грамадзтве.

Дынько: Спадар Акудовіч, вы сказалі, што ён быў наскрозь савецкім чалавекам. Я сабе пазначыў. Дык вось, чым гэта можна даказаць, у чым была яго савецкасьць, скажыце мне? Гэтага Быкава, які не ўваходзіў у КПСС, не лез у прэзыдыюмы, на якога пры Андропаве завялі наглядную справу ў КДБ, які належаў да дысыдэнцкага гуртку ў Гародні, за які аднаго чалавека ўвогуле асудзілі, пасадзілі, а другому — Аляксею Карпюку — зламалі жыцьцё, Быкава, якога цкавалі, якога не публікавалі? Дзе тут такая ўжо савецкасьць Быкава? Але гэта зышло ўжо зусім ад тэмы Жэрара Дэпардзьё.

Дракахруст: А хто сказаў, што тэмай нашай гутаркі быў менавіта Дэпардзьё? Дэпардзьё быў нагодай, і гэта абсалютна натуральна, што беларусы, пачынаючы з Дэпардзьё ці хоць з марсіянаў, вяртаюцца да беларускіх тэмаў.

Акудовіч: Андрэй, калі я нават сказаў «наскрозь», то не ў той танальнасьці і не ў той трактоўцы, ў якой вы гэта інтэрпрэтавалі. Тое, што Быкаў быў савецкім чалавекам і ніякім іншым, пра гэта гавораць яго творы, усе яго тэксты, усе яго лісты. Я ня ведаю, чаму сёньня ўжо праз 20 год пасьля развалу Савецкага Саюзу застаецца такі страх перад гэтым паняцьцем. Вот Юры Хашчавацкі абсалютна гэтага не баіцца, я не баюся сказаць, што быў савецкім, стаў антысавецкім, а потым увогуле нацыяналістам. Чаму трэба з кагосьці рабіць чарговую ікону? Ну можа патрэбна нам, як нацыі, якая не да канца сфармавалася.

Быкаў — вялікі пісьменьнік. Быкаў зрабіў як ніхто з беларусаў для Беларусі. Але навошта выскрабаць зь яго тое, што было ягоным? Да перабудовы вы ў ім нічога і нікога не знойдзеце, акрамя савецкага чалавека, хай крытычнага да ўлады. А кім ён мог быць яшчэ, акрамя як савецкім? Дарэчы і беларус у Быкаве прачнуўся і сфарміраваўся вельмі позна, я не кажу нават нацыяналіст, а проста беларус.

Хашчавацкі: Мы чамусьці думаем, што людзі як яны нараджаюцца, такімі і паміраюць. Але гэта ня так. Для мяне вельмі цікавы прыклад Сяргея Эйзенштэйна, які прайшоў шлях ад фільма «Кастрычнік» да фільма «Іван Грозны». Вы паглядзіце, там і творча колькі памянялася і як памянялася стаўленьне. Самае каштоўнае ў чалавеку, што ён пражывае жыцьцё і ў гэтым жыцьці пазнае і мяняецца.

Ну яшчэ Андрэю Дынько хачу сказаць адно ўдакладненьне: 75% — гэта толькі падаходны падатак, а ёсьць яшчэ падатак на раскошу, ёсьць яшчэ аплата нерухомасьці, і ў цэлым гэта складае 85%, таму я і сказаў 85%. Вы не ў курсе справы проста.

Дынько: Я на жаль не знаёмы з такімі разьлікамі.

Дракахруст: Андрэй, пэўна, ў вас ня тыя даходы, каб быць знаёмым.

Дынько: Мне хацелася зьвярнуць увагу яшчэ на адзін момант, на які мы не зьвярталі ўвагу падчас нашай гаворкі: прыняцьце Жэрарам Дэпардзьё расейскага грамадзянства паказвае, што Расея стала іншай, што цяперашняя Расія нашмат больш падобна да Расейскай імпэрыі, чым да Савецкага Саюза. У Расейскую імпэрыю ехалі не толькі па ідэалягічнай прыкмеце, не так, як, скажам, у Савецкі Саюз, куды зьяжджаліся людзі толькі крайне левых перакананьняў. У Расейскую імпэрыю прыехаў, напрыклад, Марыюс Пеціпа, каб стварыць вялікі расейскі балет. І другая рэч, якая яшчэ ў гэтай сытуацыі з Дэпардзьё навяла мяне на пэўныя думкі — гэта тое, што ў прынцыпе капіталу (а ў дадзеным выпадку Дэпардзьё дзейнічаў не як артыст, як капіталіст) грошы не пахнуць і грошы не маюць нацыянальнай прыналежнасьці. Дэпардзьё абыякава, якая там ёсьць Расея, яна свабодная ці несвабодная, дэмакратычная ці аўтарытарная. Яму важна, што ў гэтай краіне яго грошы будуць даваць яму большы даход. Вось у гэтым мне бачыцца і вялікая пагроза і вялікая тэма для роздуму на будучыню. Для ўсіх нас, хто жыве ідэаламі канца ХХ стагодзьдзя, калі здавалася, што гэта амаль канец гісторыі, што лібэральныя ідэі трыюмфуюць, што дэмакратыя — гэта правільны лад і ён паціху патроху пераможа ва ўсім сьвеце, ў краіне за краінай, раней ці пазьней. Выпадак з Дэпардзьё паказвае нам, што можа і не пераможа. Аўтарытарызм мае свае прывабнасьці.