Лёс гэтай сям’і мог бы стаць асновай атляса сусьвету Беларусі, калі б камусьці захацелася яго стварыць. Івонка Сурвіла нарадзілася ў Стоўпцах. Дзевяцігадовай дзяўчынкай разам з бацькамі яна пакінула Беларусь у час Другой усясьветнай вайны. Атрымала адукацыю ў розных краінах Эўропы і авалодала шматлікімі мовамі. У 1989 годзе спадарыня Сурвіла заснавала фонд дапамогі ахвярам Чарнобылю, а ў 1997-м узначаліла Раду БНР. Але ўсё жыцьцё, па яе словах, аддадзена адной мэце — незалежнасьці Беларусі.
Дзясяткі тысяч людзей у мінулым стагодзьдзі былі вымушаныя пакінуць радзіму менавіта ў выніку барацьбы за незалежнасьць.
Сяргей Навумчык, дэпутат Апазыцыі БНФ у Вярхоўным Савеце 12 скліканьня, адзначае важнасьць дзейнасьці дый самога факту існаваньня беларускай дыяспары ў замежжы: «Калі мы кажам, што Незалежнасьць — гэта ажыцьцяўленьне памкненьняў пакаленьняў беларусаў, дык павінны памятаць, што беларускі народ — гэта ня толькі тыя, хто жыве на тэрыторыі Беларусі. Дзясяткі тысяч людзей у мінулым стагодзьдзі былі вымушаныя пакінуць радзіму менавіта ў выніку барацьбы за незалежнасьць. Яны, іх дзеці і ўнукі ў замежжы захоўвалі ідэю незалежнай беларускай дзяржавы тады, калі ў самой Беларусі пра гэта, здаецца, прыгадвалі адзінкі. Выключная роля належала Радзе БНР — і як легітымнаму органу, і як сымбалю, і як арганізатару мерапрыемстваў дзеля рэалізацыі права беларускага народа на самастойнае існаваньне. Дастаткова сказаць, што ў 50-я, 60-я, 70-я гады кожны год 25 сакавіка ў Кангрэсе ЗША зачытвалася пэтыцыя з нагоды ўгодкаў БНР і адбывалася імша. У Авальнай залі пра Незалежнасьць упершыню сказалі толькі ў 1990-м годзе — калі дэпутаты БНФ прадставілі праект Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце. І, між іншым, я хачу сказаць, што тады, на пачатку 1990-х, падтрымка з боку дыяспары вельмі шмат значыла для ўсіх нас, для Беларускага Народнага Фронту».
Івонка і Янка Сурвіллы выгадавалі двух дачок Паўліну і Ганну. Паўліна цяпер жыве ў ЗША, а Ганна — Францыі.У старшыні рады БНР 4 унукі і ўнучка.
Радыё Свабода: «Тыя, хто жыў у савецкай Беларусі, казалі, што збольшага нават не маглі сабе ўявіць, што Беларусь калісьці будзе незалежнай. А вось у беларускай дыяспары ў замежжы гэтая вера была. Як так атрымалася?»
Івонка Сурвіла: «Безь яе мы не маглі жыць. Нам трэба было паўтараць кожны год падчас сьвяткаваньня 25 сакавіка і заўсёды. Але асабліва 25 сакавіка — не было такога сьвята, калі не казалі, што ніякая імпэрыя ня ёсьць вечная і мы адродзімся. У гэта мы моцна-моцна верылі.
Эвеліна і Уладзімер Шыманцы з дачкой Івонкай. Беларусь, 1937 г.
Эміграцыя складаецца зь дзьвюх частак. Ёсьць эмігранты і дыяспары з тых краінаў, якія ня маюць праблемаў, яны нармальна жывуць і могуць кожны год езьдзіць на сваю радзіму. І калі хтосьці выяжджае адтуль, дык нічога ня траціць. У нашым выпадку — выпадку ўцекачоў — трацяць сваю бацькаўшчыну. І сюды адносіцца гэты выраз Міцкевіча: „Літва, мая бацькаўшчына, ты як здароўе. Колькі цябе трэба цаніць, толькі той ведае, хто цябе страціў“. Бо мы фактычна, уся нашая эміграцыя, выехаўшая падчас Савецкага Саюзу, мела ўражаньне, што яна страціла бацькаўшчыну. І дзеля гэтага бацькаўшчына сталася свайго роду ідэалам, мрояй, як кажуць, „le paradis perdu“ — „страчаны рай“. І мы гэты канцэпт „страчанага раю“ так моцна цанілі, так моцна любілі, што ўсё гатовыя былі зрабіць для Беларусі».
Радыё Свабода: «У сваёй кнізе вы характарызуеце пакаленьне сваіх бацькоў як „страчанае пакаленьне“ ХХ стагодзьдзя. Чаму?»
Яны не аддалі гэтых сваіх здольнасьцяў, талентаў Беларусі, а мусілі зарабляць сабе на хлеб у іншай краіне і аддаваць гэтыя здольнасьці там задарма.
: «Гэта «страчанае пакаленьне» ў сэнсе не беларускім, а ў сэнсе чалавечым, асабліва ў сэнсе прафэсійным. У сэнсе Беларусі яно страчанае, таму што іхныя здольнасьці ўсе былі змарнаваныя. Яны не аддалі гэтых сваіх здольнасьцяў, талентаў Беларусі, а мусілі зарабляць сабе на хлеб у іншай краіне і аддаваць гэтыя здольнасьці там задарма. Дык у гэтым сэнсе гэта страта для Беларусі. Але з пункту гледжаньня пэрсанальнага страта таксама — гэта пачуцьцё незрэалізаваньня свайго жыцьця. Таму што чалавек, каторы думае ўвесь час аб Беларусі, ня можа аддаць усіх сваіх намаганьняў, каб стацца слаўным фізыкам, ці слаўным лекарам, ці штось такое.
Эвеліна і Уладзімер Швманцы з дзецьмі Івонкай і Лявонам. 1946 год.
: «А як у іншых пакаленьнях эміграцыі — у вашых дзецях, напрыклад, — якія ўжо нарадзіліся ў тых краінах, дзе нарадзіліся, і ўсё атрымалі ад гэтых краінаў? Як у іх падтрымлівалася вера ў незалежную Беларусь?»
Івонка Сурвіла: «Усё залежыць ад сям’і. Я думаю, што гэтая ідэнтычнасьць беларуская перадаецца бацькамі дзецям. І яны патрабуюць адчуваць, што яны недзе маюць свае карані. Я думаю, што чалавек, які забываецца пра свае карані, мае амнэзію. Гэта значыцца, што ён нідзе ня чуецца дома, нідзе ня чуецца часткай краіны, дзе ён ёсьць. Я думаю, што вельмі важна ведаць, хто ты ёсьць. І для дзяцей гэта галоўная вартасьць — ведаць, адкуль яны, хто яны.
Івонка СУрвіла. Парыж, 25 сакавіка 1955 г.
Маё пакаленьне крышачку маладзейшае за бальшыню тых, што выехалі, бо я была дзіцём, калі выехала. Дык я заўдзячаю ўсё маім бацьком, бо яны так любілі Беларусь, так былі адданыя Беларусі, што фактычна іначай ня можна было сябе адчуваць, як толькі моцным беларусам, сьведамым беларусам і з радасьцю рабіць усё, што магчыма, для Беларусі. І я думаю, што тое самае ў нашым пакаленьні тутака — між маладымі, якія ўжо нарадзіліся на чужыне: ёсьць вельмі адданыя Беларусі, якія вельмі добра разумеюць, вельмі шмат робяць, але гэта ўжо іх выбар. А я нават не магу сказаць, што гэта мой выбар, бо я іначай не магу сабе ўявіць жыцьця».
Радыё Свабода: «Як вы выхоўвалі сваіх дзяўчатак, каб яны засталіся беларускамі? Ці дочкі працягваюць вашае выхаваньне ў сваіх дзецях?»
Дзеці заўсёды былі з намі. Мы заўсёды бралі дзяцей з сабой, каб паказаць краіну…
: «Яны працягваюць у сваіх дзецях у меншай меры, як мы. Таму што і адна, і другая жывуць далёка ад беларускіх асяродкаў.
Вясельле Янкі і Івонкі Сурвілаў. Францыя, 1959 год
Але мы мелі шчасьце, што і Янка, і я абсалютна былі аднадумцамі ў тым сэнсе, што мы самі выхаваліся моцнымі беларусамі і не маглі ня браць удзел у беларускім жыцьці. І паколькі былі ў чужой краіне, дзеці заўсёды былі з намі. Мы заўсёды бралі дзяцей з сабой, каб паказаць краіну, каб саміх не застаўляць ні ў якім памешканьні і гэтак далей. І яны з самага маленства прысутнічалі ўсюды, дзе штосьці беларускае рабілася. І нашыя Паўлінка і Галя разам і дачушка Грыцукоў цудоўна сьпявалі на сцэне. Так цудоўна, што раз доктар Рагуля пабег на сцэну іх абдымаць, так быў расчулены, чуць не расплакаўся. Гэта яны рабілі з прыемнасьцю. Гэта прыемнасьць для іх была.
Івонка і Янка Сурвілы з дочкамі. Мадрыд, 1964 год.
Першая рэч — гэта мова. Мы зь Янкам заўсёды гаварылі па-беларуску. Але з часам усё больш было прыяцеляў у нас, якія гаварылі іншымі мовамі. І паколькі мы зь іншымі людзьмі гаварылі іншымі мовамі, дык у хаце не была толькі беларуская мова. Мы заўсёды мелі шмат знаёмых з розных краінаў. Але цікава, што Ганя, напрыклад, як была маленькая — да чатырох гадоў, пакуль не пайшла ў школу, — дык толькі па-беларуску гаварыла. І як яна пайшла ў гішпанскую школу, дык нават было зьдзіўленьне: што вось такое дзіцё, чатыры гады, і так дрэнна гаворыць, што сталася і ўсё такое. Але за пару месяцаў навучылася, і як мы зьяжджалі з Гішпаніі, дырэктарка казала, што яна на тры гады наперадзе іншых адналетнікаў. Так што праблема не была з моваю. Але затое беларускае мовы яна навучылася лепш за Паўлінку. І Паўлінка ўсё разумее вельмі добра, гаворыць вельмі добра, але мае праблему з канчаткамі слоў. Гэта таму, што мова нашая фактычна не такая лёгкая. І гэта праблема невялікая, таму што гэта ёй не перашкодзіла быць у Беларусі і напісаць тэзу (дысэртацыю) на беларускую тэму, але адчуваецца, што яна расла на чужыне».
Сьвяткаваньне 25 сакавіка ў Монрэалі. 1980 г.
Я ніколі ня брала маіх дзяцей і не казала: «Сядайце тут. Я буду вам тлумачыць, што гэта значыць быць беларусам.
: «Я беларуска, мой муж — канадыец швэдзкага паходжаньня, але вельмі шануе беларускую культуру. І мы маем аднаго сына Антона — яму 12 гадоў, і другі — Валік, яму 10 гадоў. Яны нарадзіліся ў Айова, у Штатах, але яны нарадзіліся ў вельмі цікавым сямейным кантэксьце. Яны чуюць беларускую мову. Мой муж не гаворыць па-беларуску, але я з маткай па-беларуску гавару. І яны вельмі добра разумеюць, што мая праца зьвязаная зь Беларусьсю, і ведаюць, што гэта вельмі важная справа.
Але мне здаецца, што важней — гэта тое, што мы жывем традыцыйным, рытуальным жыцьцём, якое шануе беларускую культуру. І гэта ня «штучна». Гэта значыць, што на Каляды, напрыклад, мы маем куцьцю, мы заўсёды гэта мелі. Мы маем беларускія рэчы ўсюды ў хаце, мы маем беларускія кніжкі. Калі штосьці на Беларусі станецца, мы дыскутуем пра гэта. Гэта рэальная рэч для маіх дзяцей.
І вельмі цікава, што гэта ніколі не была фармальная адукацыя. Гэта значыць, што я ніколі ня брала маіх дзяцей і не казала: «Сядайце тут. Я буду вам тлумачыць, што гэта значыць быць беларусам». Гэтага ніколі не было. І ніколі са мной не было, калі я была маленькая. Проста яны гэта бачаць і жывуць.
Мой сын, які мае 12 гадоў, Антон, ён вельмі добры слых мае, і цяпер ён стараецца гаварыць па-беларуску. Гэта цяжкая справа, і я раблю, што я магу. Але ён так гэта любіць! Ён стараецца чытаць нават па-беларуску, і мне здаецца, што з часам ён гэта будзе вельмі добра рабіць.
Калі ён рабіў у школе гэты свой праект пра Беларусь, ён зразумеў, што людзі тут нават з адукацыяй вельмі мала ведаюць пра Беларусь. Для яго гэта быў вельмі дзіўны мамэнт, але ён сказаў: «Гэта мая праца, я вытлумачу, што гэта значыць. І найбольш, і гэта найважней, я буду тлумачыць, што я беларус». Я сказала: «Так, ты беларус, але ты мусіш разумець, што ў цябе ёсьць адмысловая пэрсанальная гісторыя». Але ён адказаў: «Не, мама, я адчуваю, што я беларус».
Я шчыра шчасьлівая, што ён так адчувае гэтую беларускасьць. Для мяне гэта цудоўны падарак, і я лічу, што для сына гэта цудоўны падарак.
Гэта ўжо было 3 гады назад, і ён нават напісаў у школе іншыя працы пра гэта. І гэта ня значыць, што ён не адчувае, што ён жыве ў Штатах, ён таксама мае і канадыйскі бок. Ён усё гэта разумее, але ён вельмі-вельмі адчувае мастацкі, артыстычны, рытуальны бок. Ідэнтычнасьць для яго — гэта быць беларусам. Чаму? Я ня ведаю, апроч таго, што мы так жывём і для яго гэта штосьці значыць. Я шчыра шчасьлівая, што ён так адчувае гэтую беларускасьць. Для мяне гэта цудоўны падарак, і я лічу, што для яго гэта цудоўны падарак.
Але гэта Антон. Мой меншы хлопец — Валік, ён таксама ведае, што ён беларус, але маніфэстацыя гэтай беларускасьці інакшая. Напрыклад, Валік вельмі любіць беларускі рок. Ён на маім кампутары ўвесь час слухае. Ён ведае пару слоў, але вельмі любіць гэтую музыку, і я пакідаю яму гэта любіць. Таму што мне здаецца, гэта вельмі важна, каб дзеці таксама маглі знайсьці сваю пэрсанальную важнасьць гэтай вялікай ідэі незалежнасьці. І для яго беларускасьць цяпер — гэта клясычны беларускі рок. Вельмі добра! Гэта цудоўны пачатак!
Радыё Свабода: «Калі гаварыць пра пакаленьне вашых унукаў, якое нарадзілася ў зусім іншым — глябальным, мультыкультурным сьвеце, дзе зьмянілася ўжо стаўленьне да такіх канцэптаў, як нацыянальнасьць, ідэнтычнасьць, то для іх чым можа быць гэты «страчаны рай?»
ІІвонка Сурвіла з дачкой Ганяй.
«Беларусь ужо ня ёсьць для іх „страчаным раем“, але ёсьць да Беларусі цікавасьць. Напрыклад, мой унук Антон, якому было тады, здаецца, 10–11 гадоў, калі ў школе трэба было расказаць пра нейкую краіну сьвету, дык ён ня проста цудоўна зрабіў даклад пра Беларусь, але яшчэ і прывёў бабульку, каб яна расказала, што такое Беларусь. І ён ганарыцца тым, што ён беларус. Зрабіў мне шмат сувэніраў — напрыклад, адзін стаіць у мяне тут на століку. Гэта рамка, а ў рамцы ёсьць беларускі сьцяг — такі прыгожы-прыгожы бел-чырвона-белы сьцяг уецца.
А мае ўнукі ў Францыі шмат рэчаў пытаюцца ў мяне пра палітыку, чаму робіцца тое, што робіцца.
Увогуле яны шмат хочуць ведаць. Таму я ўважаю, што частка працы эміграцыі, якая для мяне вельмі-вельмі важная, гэта знаходзіць прыяцеляў для Беларусі — людзей, якія цэняць Беларусь, любяць Беларусь, якія гатовыя нешта зрабіць, каб памагчы Беларусі. Я думаю, што мы ёсьць свайго роду „пасламі“ ў гэтай галіне, у галіне культуры. І я часта казала, што калі б такія людзі былі ўжо ў 1918 годзе, дык, магчыма, мы б таксама тады здабылі незалежнасьць».
Прадстаўнікі дыяспараў патрабуюць ад Гарбачова незалежнасьці для рэспублік СССР. Канада, 1988 г.
: «Калі вярнуцца ў 91-ы год, як вы ўспрынялі тое, што Беларусь стала незалежнай?»
Івонка Сурвіла: «З аднаго боку, папросту аж ня верылася, што гэта магчыма. І мы фактычна чакалі на падзеі, што будзе заўтра, што будзе далей. Па-другое, я пра гэта пісала ўжо крышку, мы даведаліся пра незалежнасьць у цяні Чарнобылю. Чарнобыль нас страшэнна праняў, ня можаце сабе ўявіць, да якой ступені мы перажылі гэтае няшчасьце беларускае. І вось у 91-м годзе была тутака ў Канадзе якраз першая група — 69 дзетак зь Беларусі, якіх мы сюды прывезьлі на адпачынак і на аздараўленьне. Мы так былі імі пранятыя і тым, што яны нам казалі, тым, што бачылі, што фактычна выратаваць Беларусь ад Чарнобылю было амаль важнейшае за ўсё іншае. Я ня ведаю, ці вам гэта зразумела. Але гэта было для нас, для мяне асабіста, я 8 гадоў працавала днём і ноччу, каб памагчы гэтым ахвярам Чарнобылю. І дзеля гэтага, паколькі яшчэ ў Беларусі было абвешчаньне крыху тэарэтычнае, яшчэ не было дэмакратычна абранага парлямэнту, яшчэ трэба было змагацца за новыя выбары і гэтак далей, дык мы бралі гэта вельмі спакойна. Гэта якраз тлумачыць, чаму мы не аддалі нашага мандату БНР ураду Беларусі тады».
Мы ўважаем сябе вартаўнікамі незалежнасьці.
: «А калі будзе гэты момант?»
Івонка Сурвіла: «Ёсьць дзьве рэчы. Па-першае, калі будзе парлямэнт выбраны нармальна, дэмакратычна, поўнасьцю вольна і безь ніякай расейскай прапаганды. Але другое, гэта мы мусім быць упэўненыя, што незалежнасьць Беларусі ёсьць назаўсёды, што ніхто не заатакуе нас, асабліва з Усходу, каб яе ў нас адабраць. І дзеля гэтага мы ўважаем сябе вартаўнікамі незалежнасьці. Магчыма, вам ведамы статут, дзе да 91 году казалася, што нашая першая мэта — здабыць незалежнасьць. А цяперака кажацца — захаваць незалежнасьць».
Радыё Свабода: «Ці мянялася вашае стаўленьне да Беларусі?»
Натальля Арсеньева і Івонка Сурвіла. Кліўлянд, 1990 г.
: «Вялікая зьмена была. Бо, ведаеце, мы тут жылі, думаючы, што Беларусь толькі чакае на волю, толькі чакае на свабоду. Што ўсё тое, што мы робім, гэта каб хутчэй прысьпешыць гэтую свабоду, незалежнасьць, нармальнасьць беларускага жыцьця. А як я паехала ў Беларусь менавіта ў 1992 годзе, то пабачыла, што гэты канцэпт свабоды не зусім зразумелы беларусам. Гэта мяне страшэнна расчаравала.
Другое — гэта важнасьць матэрыяльнага жыцьця. Мы тутака на эміграцыі не зьвярталі ўвагі на матэрыяльнае жыцьцё да той ступені, што ў нас тут няма мільянэраў, няма вельмі багатых людзей, якраз таму, што якраз гэта было другаснае, гэта не было найважнейшае. Найважнейшае — гэта была праца для Беларусі. А ў Беларусі выдавалася, што найважнейшае — гэта было нешта здабыць. І пасьля я ўжо над гэтым шмат думала. І, на маю думку, гэта ёсьць нармальна, што яно так, бо беларусы мусілі столькі гадоў жыць, толькі каб выжыць, каб здабыць сабе тыя рэчы, што бяруцца за нармальныя, каб толькі перажыць да заўтра. І гэтыя гады цяжкога жыцьця ператварылі людзей у тое, што матэрыяльныя рэчы зрабіліся вялікай вартасьцю. І тутака была між намі вялікая розьніца. Я да гэтага часу яшчэ вялікай вартасьці матэрыяльным рэчам не прыдаю, а бачу на кожным кроку, у нашых маладых эмігрантаў асабліва, якую вялікую ролю адыгрывае гэтае багацтва, маёмасьць».
Мы тут жылі, думаючы, што Беларусь толькі чакае на волю, толькі чакае на свабоду.
: «Для мяне гэта таксама вельмі важны час быў. Я была студэнткай, пісала магістэрскую працу пра беларускую эміграцыю. Я таксама мела такія думкі, якія, як я вельмі хутка зразумела, былі даволі наіўныя. Мая першая думка — «Ай, нарэшце, цяпер усе будуць мець магчымасьць гаварыць па-беларуску!». І я калі паехала нарэшце на Беларусь і жыла там працяглы час, я вельмі добра зразумела, што з практычнага пункту гледжаньня гэта ня так. Але калі я даведалася пра незалежнасьць у 1991 годзе, я гэтую навіну ўспрыняла як цудоўны патэнцыял для краіны. Незалежнасьць была для мяне важная і магчымасьцю таго, каб людзі маглі ізноў знаёміцца са сваёй ідэнтычнасьцю.
Мець такую ідэнтычнасьць, як эмігрант — гэта вельмі цяжкая рэч. Калі з пэрсанальнага пункту гледжаньня ня можаш ведаць гэтую краіну, адкуль твае бацькі або ты паходзіш. І я думала, што як добра, калі змогуць спаткацца «беларускія» беларусы і беларусы замежных дыяспараў. І ведаць, і дыскутаваць, і жыць. І беларускасьць будзе існаваць як сусьветная ідэнтычнасьць, а ня толькі як уласна «беларуская» ці «эмігранцкая».
Радыё Свабода: «Што для вашай сям’і значыць 25 сакавіка? Якое сьвяткаваньне вам найбольш запомнілася за гэтыя гады?».
Івонка Сурвіла: «Фактычна вельмі шмат запомнілася дзеля розных прычынаў. Калі мы выяжджалі з Даніі, мне было 12 гадоў. Дык мы праяжджалі праз транзытны лягер і, цэлая група беларусаў, ехалі разам у Францыю. І там якраз мы былі ў гэтым транзытным лягеры з валізкамі і там адсьвяткавалі вельмі цудоўна 25 сакавіка. Запрасілі сваіх дацкіх прыяцеляў. Гэта застанецца ў мяне назаўсёды ў памяці.
Івонка Сурвіла з Валянцінай Пашкевіч у часе сьвяткаваньня 25 сакавіка ў Таронта. Пачатак 1970-ых гг.
Другое — у Францыі. Заўсёды было тое, што мы называлі „акадэміямі“ — даклады, вершы, сьпевы Жаўняровіча і іншых. І запомніўся мне адзін раз, калі мне ўжо было 18 гадоў і я вяла сьвяткаваньне гэтае. Пайшло ўсё цудоўна, хаця з прыгодамі. І я была вельмі-вельмі тады шчасьлівая, што я фактычна першы раз вяла сьвяткаваньне. Пасьля тут, у Канадзе ўжо, дык прыпамінаюцца сьвяткаваньні, на якіх Янка рабіў даклады — ён зрабіў некалькі цудоўных дакладаў. І нашыя сьвяткаваньні ў Монтрэалі, да якіх мы шмат спрычыняліся, бо тамака было шмат людзей, якія не былі гатовыя арганізаваць гэта.
Івонка Сурвіла зь дзецьмі з чарнобыльскіх раёнаў. Канада, 1992 г.
Гэта да майго прэзыдэнцтва, да старшынства Рады. Ад старшынства Рады, дык фактычна кожнае сьвята 25 сакавіка для мяне ёсьць такім вялікім сьвятам і такой радасьцю заўсёды… Вітаю, людзі… Сапраўды адчуваецца такая адданасьць Беларусі, такая вера ў Беларусь. Так што я абсалютна на кожнай з гэтых падзеяў была надзвычай шчасьлівая».
Івонка Сурвіла з унукамі Алесем і Эмілем і ўнучкай Шарлотай. Францыя, 2009 год.
: «Для мяне гэта рытуальнае сьвята. Гэта вельмі важна. Я ведала, што гэта вельмі важны час, нават калі я была маленькая. Гэты дзень мае значэньне для ўсяго году. У гэты дзень мы думаем пра тое, што значыць незалежнасьць для Беларусі — гэта патэнцыял нашай нацыі. Як дзіця я вельмі добра чула, што Беларусь як краіна мае такі дзень спэцыяльны — так, як і ўсе краіны. Але і для мяне дарослай гэта таксама рытуальны дзень. І мае дзеці гэта ведаюць. Мы кожны год маем беларускі сьцяг перад хатай. І гэта дае добры момант адукаваць усіх пра Беларусь. Мне гэта зразумела, таму што мае бацькі так жылі, і для мяне іхны мадэль жыцьця — гэта вельмі важна.
Жадаю, каб усе жылі ў мадэрным сьвеце, каб усе ведалі, што гэта значыць быць часткай сусьветнага грамадзянства.
Мне здаецца, найважней — гэта мець энэргію беларускасьці. Калі ўсе беларусы адчуваюць важнасьць незалежнай ідэнтычнасьці. Гэта значыць мець спосаб адчуваць беларускасьць без такога кантэксту, што „трэба баяцца“. Можна праз гэтую энэргію зьмяніць крышачку гэты „космас беларускі“, які цяпер, мне здаецца, вельмі сур’ёзны і вельмі цяжкі.
Вельмі-вельмі жадаю, каб усё, што людзі перажылі і перажываюць, прадукавала ў канцы канцоў пазытыўны мамэнт для краіны і для гэтых людзей. І што гэты год дасьць новае адраджэньне для гэтай краіны. Таму што гэтая краіна зашмат перажыла ў гісторыі. Проста трэба, каб новы мамэнт уявіўся. Жадаю, каб усе жылі ў мадэрным сьвеце, каб усе ведалі, што гэта значыць быць часткай сусьветнага грамадзянства. Для мяне гэта найбольшае пажаданьне».
Івонка Сурвіла: «Гэта такое радаснае сьвята — 25 сакавіка. Мы, калі сьвяткуем 25 сакавіка, дык ня думаем аб нядолі Беларусі, але думаем пра тую раніцу, калі разбудзіліся людзі і была абвешчаная незалежнасьць Беларусі. Гэта штось надзвычайнае.
Я хачу павіншаваць усіх беларусаў з нашым вялікім-вялікім нацыянальным сьвятам. І пажадаць, каб мы ўсе разам маглі калісьці сьвяткаваць яго на кожнай вуліцы ў Беларусі, у кожным памешканьні — ва ўсёй Беларусі. Жыве Беларусь!».
