Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Усходнія раёны Беларусі — гэта адно зь месцаў, дзе пачынаўся Галакост», — у Менску прэзэнтавалі кнігу амэрыканскага гісторыка


У Менску ў Нацыянальнай бібліятэцы адбылася прэзэнтацыя кнігі амэрыканскага гісторыка Анікі Вальке «Піянэры і партызаны. Вусная гісторыя нацысцкага генацыду ў Беларусі».

На прэзэнтацыі, якая была арганізаваная пры дапамозе амэрыканскай амбасады, прысутнічаў павераны ў справах ЗША ў Рэспубліцы Беларусь Робэрт Райлі.

«Гэта вельмі важная кніга, бо ў ёй распавядаецца, як Галакост разгортваўся на тэрыторыі Савецкага Саюзу і як савецкія грамадзяне на гэта рэагавалі. Кніга складзеная на падставе індывідуальных вусных гісторыяў людзей, якія перажылі гэтыя падзеі. Мы жывем у той час, калі ёсьць спробы перапісаць мінулае і прадставіць яго ў значна больш пазытыўным сьвятле. Але мы разумеем, што нельга забыць таго, што адбывалася. Дзякуючы такім кнігам сьвет гэта ніколі не забудзе», — сказаў ён.

Робэрт Райлі
Робэрт Райлі

Працуючы над кнігай, Аніка Вальке гутарыла са сьведкамі генацыду (большасьць зь іх нарадзіліся і вырасьлі ў Беларусі), а таксама зьбірала дакумэнты ў архівах Нямеччыны, Беларусі, Расеі і Ізраілю.

«Вядома, вайна закранула ўсіх. Гінулі беларусы, расейцы і ў цэлым савецкія грамадзяне. Уся краіна пакутавала ад нямецкага пляну перафармаваньня Эўропы. Нацысцкая ўтопія грунтавалася на ідэі, што арыйская раса мае права на жыцьцё і жыцьцёвую прастору, а іншыя або існуюць як рабы, або не існуюць зусім. У вайну гінулі ўсе. Але толькі габрэяў забівалі выключна за іх паходжаньне. Я факусую ўвагу ў сваёй кнізе на тым, як беларускія габрэі выжывалі ў 1941–1944 гадах», — кажа гісторык.

Аніка Вальке
Аніка Вальке

Аніка Вальке прызнае, што часам палітыка нямецкіх уладаў сустракала падтрымку часткі насельніцтва з прычыны антысэмітызму, распаўсюджанага сярод савецкага насельніцтва. Гэта яшчэ больш ускладняла лёс габрэяў на акупаваных тэрыторыях.

«Былі моманты, калі аднаклясьнікі, суседзі або проста незнаёмыя людзі дапамагалі габрэям. Але былі і выпадкі, калі габрэям адмаўлялі ў дапамозе. На жаль, пасьля вайны было шырока распаўсюджана меркаваньне, што габрэі не ваявалі, што яны не супраціўляліся, што яны пасіўна сядзелі ў эвакуацыі і чакалі, калі Савецкая армія вызваліць краіну. Гэты міт несправядлівы. І менавіта таму я займаюся гэтай тэмай», — сказала яна.

Асаблівую ўвагу ў сваім дасьледаваньні Аніка Вальке аддае падзеям ва ўсходніх раёнах Беларусі, бо менавіта там пачынаўся генацыд габрэяў:

«Заходняя частка Беларусі была пад цывільнай адміністрацыяй, а ўсходнія раёны кіраваліся вайсковай адміністрацыяй. У гэтай зоне на працягу ўсёй акупацыі ішлі ваенныя дзеяньні. І менавіта там пачынаўся генацыд: зьнішчэньне як бы ішло з усходу на захад. Першыя масавыя акцыі па зьнішчэньні габрэяў адбыліся на ўсходзе. Фактычна ўсходнія раёны Беларусі — гэта адно зь месцаў, дзе пачынаўся Галакост. Толькі пасьля таго, як пачалі забіваць савецкіх габрэяў, пачалі зьнішчаць людзей у Аўшвіцы і іншых лягерах. Восеньню 1941 году толькі пачалі будаваць газавыя камэры ў Аўшвіцы, а савецкіх габрэяў, якія трапілі пад нямецкую акупацыю, тады ўжо забівалі».

Аніка Вальке ў сваёй кнізе падрабязна разглядае такую зьяву, як сямейныя габрэйскія партызанскія атрады, якія фармаваліся ў асноўным з тых, хто паўцякаў з габрэйскіх гета, і куды прымалі ўсіх, незалежна ад полу і ўзросту.

Аніка Вальке падкрэсьлівае, што партызанскі рух у СССР зьявіўся амаль адразу пасьля пачатку вайны, але спачатку ён быў закрыты для цывільнага насельніцтва. «У асноўнымі там былі вайскоўцы з разьбітых частак, актывісты партыі і камсамольцы. Толькі ў верасьні 1942 году зьявіўся загад прымаць у атрады ўсіх баяздольных, у тым ліку жанчын. А партызанскія атрады былі тады адзінай магчымасьцю выжыць», — кажа яна.

Кніга «Піянэры і партызаны. Вусная гісторыя нацысцкага генацыду ў Беларусі» выйшла ў 2015 годзе ў ЗША. Некалькі асобнікаў былі перададзеныя сёньня Нацыянальнай бібліятэцы.

Дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Раман Матульскі
Дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Раман Матульскі

На дадзены момант існуе толькі англамоўная вэрсія кнігі, хоць сама аўтарка заявіла на прэзэнтацыі, што вельмі б хацела, каб яе праца была перакладзеная на расейскую і беларускую мовы.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG