На пачатку новага году літоўскі Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў (НІСЭПД) вывесіў на сваім сайце дадзеныя і аналіз свайго сьнежаньскага апытаньня ў Беларусі. Там шмат цікавага, але маю ўвагу прыцягнулі яшчэ не апублікаваныя вынікі таго самага дасьледаваньня, пра якія я даведаўся і якія тычацца важнай і нечаканай структурнай асаблівасьці беларускага грамадзтва. Зразумела, у першую чаргу людзей цікавяць рэйтынгі – як там народ ставіцца да Аляксандра Рыгоравіча. Але рэйтынг – рэч кан’юнктурная, як вынікі бягоў прусакоў, сёньня рэйтынг падняўся, заўтра ўпаў, ды і ў падзеньні рэйтынгу пасьля скачка інфляцыі і скасаваньня льготаў нічога нечаканага няма.
Нечаканасьць – у адкрыцьці вялікай групы насельніцтва зь вельмі дзіўнымі якасьцямі.
Сацыёлягі задавалі пытаньне пра тое, давяраюць ці не давяраюць апытаныя розным грамадзкім і дзяржаўным інстытутам: ад прэзыдэнта і праваслаўнай царквы да апазыцыі і незалежных СМІ. А потым паспрабавалі клясыфікаваць апытаных паводле іх адказаў.
Адной групай такіх апытаных аказаўся клясычны апазыцыйны электарат – тыя, хто не давярае ўладным інстытутам ад кіраўніка дзяржавы да міліцыі і мясцовых саветаў, але мае даволі вялікі давер да незалежных мэдыяў, свабодных прафсаюзаў, праваабарончых арганізацый і нават апазыцыі. Другая група – адданыя прыхільнікі ўлады, сярод іх давер да дзяржаўных установаў – вышэй няма куды. Нарэшце трэцяя група – таксама прыхільнікі ўлады, але памяркоўныя, яны больш за ўладу, чым за альтэрнатыву, але шмат ацэнак – блізкія да нуля. Здаецца, пакуль усё паводле вядомых схемаў: ёсьць тыя, хто за, тыя, хто супраць, ну і “балота”, якое хутчэй за, чым супраць.
Але гэта ня ўсё. Ёсьць яшчэ адна група, каго сацыёлягі назвалі “адчужанымі”, якая вызначаецца татальным, надзвычайным недаверам да ўлады ва ўсіх яе праявах, але разам з тым настолькі ж татальна гэтыя людзі не давяраюць і любой альтэрнатыве, ня толькі апазыцыі, але і незалежным СМІ, праваабаронцам, свабодным прафсаюзам – усім.
Фактычна гэтыя людзі адмаўляюць у даверы грамадзтву, у якім яны жывуць, у цэлым, яно ўсё, як такое, чужое ім і яны чужыя яму.
Гэта як пытацца ў чалавека, які ненавідзіць футбол, якая каманда яму больш падабаецца, за каго ён заўзее – ды ні за каго, ён самую гэтую гульню цярпець ня можа. А ў дадзеным выпадку размова ну калі не пра нянавісьць, то пра нешта подобнае, усё ж недавер – рэч сур'ёзная, гэтыя людзі ня проста ставяцца абыякава да ўсіх грамадзкіх і дзяржаўных інстытутаў. І тут размова ня толькі пра палітыку, скажам, зь міліцыяй, мясцовай уладай, судамі звычайныя людзі сутыкаюцца ня толькі і ня столькі ў сувязі з выказваньнем сваіх палітычных поглядаў. І такіх “адчужаных” – ня пару адсоткаў, а прыкладна кожны пяты, прыкладна столькі ж, колькі і апазыцыйнага электарату.
Дарэчы, наяўнасьць такой катэгорыі была зафіксаваная сацыёлягамі і ў Расеі (гл. напрыклад тут) . Сьведчаньне таму – даволі шырокая папулярнасьць там галасаваньня “супраць усіх”, пакуль адпаведная опцыя ў бюлетэнях не была адмененая законам.
Некалькі гадоў таму мудры Валянцін Акудовіч напісаў горкі артыкул “Бяз нас”. У ім – роспач актыўнага ўдзельніка грамадзскага працэсу ад таго, што дарагія яму ідэі не ўспрымаюцца (ці недастаткова ўспрымаюцца) грамадзтвам. Назву артыкулу “адчужаныя” маглі б палічыць сваім жыцьцёвым дэвізам, але ўкладаючы ў яго зусім іншы сэнс: ня роспач ад паразы ў гульні, а грэбаваньне самай гульнёй – “ды пайшлі вы ўсе”, як і было сказана.
Беларускай апазыцыі часта закідаюць няздольнасьць скансалідаваць хаця б тых, што супраць улады. Закід, можа, і справядлівы, але наяўнасьць “адчужаных” спараджае глыбокі сумнеў у тым, ці можна зьдзейсьніць такую кансалідацыю ў прынцыпе. Людзей, якія адмаўляюць у даверы грамадзтву ў цэлым, наўрад ці можа прывабіць якая б то ні было зьмена вобразу апазыцыі, хай яна хоць на галаву ўстане.
Дарэчы, дадзеныя апытаньня НІСЭПД даюць пэўнае ўяўленьне пра тое, да чаго схільныя “адчужаныя”: гэтая група аказваецца самай неталерантнай адносна ўсіх без выключэньня этнічных меншасьцяў – ад расейцаў да ўраджэнцаў Паўдзённа-Ўсходняй Азіі. Што і натуральна: ня церпячы, не прызнаючы свайго грамадзтва, з чаго б гэтым людзям цярпець чужакоў? Выглядае, што калі гэтых людзей і можна завабіць у палітыку, то толькі на помсту - помсту ўсім.
