Уладзімер Някляеў апошнія пяць гадоў пражыў у Польшчы і Фінляндыі, дзе меў адмысловы статус “госьць гораду Хэльсынкі”. Сёлета вярнуўся ў Беларусь, спадзяецца, што назаўсёды. Вярнуўся не з пустымі рукамі, а з напісанай кнігай паэзіі, якая днямі пабачыла сьвет у адным зь менскіх выдавецтваў. Яна й паслужыла кропкай адліку ў нашай гутарцы.
(Міхась Скобла: ) “Выніковая кніга нобэлеўскага ляўрэата Часлава Мілаша назывался “То”, вашая — “Так”. У абодвух выпадках, як мне здаецца, назвы не выпадковыя. Яны — як сьведчаньне таго, што паэты спазналі нейкую жыцьцёвую таямніцу. Вашае сьцьвярджальнае “так” — адказ на якое пытаньне?”
(Уладзімер Някляеў: ) “Што датычыць назвы, то, перш за ўсё, чым карацей, тым лепш. Па-другое, як бы чалавек ні плянаваў сваё жыцьцё, свой лёс, — здараецца так, як здараецца. Якраз у гэтым сутнасьць назвы — вось так, а не інакш. З тых нечаканак, якія цягам апошніх гадоў здараліся ў маім жыцьці, зьяўленьне гэтай кнігі — самая вялікая нечаканка. Бо ў свой час, напісаўшы кнігу “Прошча”, я вырашыў разьвітацца з паэзіяй, са справай маладой і энэргічнай. Ужо нібыта не па ўзросьце — бадацца з маладзейшымі, з тымі, у каго нашмат больш гэтай энэргетыкі. Але вось чалавек нявольны ў самім сабе. І калі я ўбачыў, што напісалася кніга “Так”, я зьдзівіўся й самому сабе, і таму, што сталася”.
(Скобла: ) “Ня ведаю, чаму, але назва вашай кнігі прачыталася мной яшчэ й справа налева. Атрымалася — “кат”, і адразу ўбачылася, што літара “т” — яшчэ й антоніеў крыж… Вы надаяце нейкае значэньне падобным рэчам?”
(Някляеў: ) “Ну такое мне й ня сьнілася нават! Але вось ёсьць нешта таямнічае ў тым, як ствараецца кніга, як афармляецца. Наогул, што ёсьць кніга паэзіі? Гэта — як ідзе паэт па лесе, знайшоў баравіка — кінуў у кошык, знайшоў падасінавіка — кінуў, сыраежку — туды ж… Насамрэч, кніга — нешта больш істотнае, чым проста сабраныя пад адну вокладку вершы. Мне захацелася стварыць у кнізе ўнутраную архітэктуру. Скажам, яна пачынаецца вершам:
Я Богу ўсё перамаўчаў, Як сіла слабла, І кнігу шостую пачаў… — Да д’ябла! Ён спакусіў узьняць кулак На самым нізе — І праступіў ягоны знак На шостай кнізе. Каб зноў я ў мораку начы Глядзеў, зьдзіўлёны, На строгія, як на мячы, Пісьмёны.
І пасьля гэты ж самы верш, але ўжо ў разьвіцьці, зьяўляецца ў паэме “Ложак для пчалы”:
Каб меч, што лёс мне адкаваў, Я ўзяў і рогам Упёрся і паспрабаваў Пабіцца з Богам. І калі Бог мяне зваліў, Як дуба вецер, Душа мая пяяла — жыў, Любіў на сьвеце!”
(Скобла: ) “Пабіўся з Богам…” Ці не зашмат ваяўнічасьці ў гэтым вашым радку?”
(Някляеў: ) “Я вырас у сям’і вернікаў, мой дзед і яго сям’я былі найшчырэйшымі вернікамі. І я помню зь дзяцінства, як добра было мне зь дзедам і дзедавым Богам, калі мы разам чыталі Сьвятое Пісаньне. І як страшна мне было, калі я ішоў у царкву. Як усё сьціналася, як я баяўся, што Божанька глядзіць зь нябёсаў і ведае, што ўчора я залез у сад да суседкі, нарваў яблыкаў за пазуху. Ніхто ня бачыў, а Бог жа бачыў, ведае. І вось глядзіць і ківае мне пальцам зь нябёсаў: “Ну ты глядзі, Воўка!.. Сёньня я яшчэ прамаўчу, але вось наступным разам прыйдзеш ты ў царкву…”
Гэтыя дзіцячыя адчуваньні нагадваюць стан чалавека ў храме, нашага праваслаўнага беларуса, душа якога — паганская тэрыторыя. І на сёньняшні дзень мы ўсе, большасьць з нас, вернікі ўмоўныя, я ў гэтым проста перакананы. І калі сыходзіць з гэтага, то трэба вызваліцца… Ня трэба, вядома, задавацца некарэктнымі пытаньнямі, ці ёсьць Бог? Бог ёсьць. І да гэтага больш ня варта вяртацца”.
(Скобла: ) “А як быць з вашым наступным радком: “Прысьнілася, што ёсьць на сьвеце Бог…?” Толькі прысьнілася?”
(Някляеў: ) “Вось у тым і ўся глыбіня пытаньня й глыбіня Бога. Кожны чалавек штодня іншы. Я, напрыклад, часам устаю з раніцы тым жа вернікам, чалавекам, які, як і ўсе, баіцца сьмерці, гатовы ісьці маліцца, каб дараваліся грахі. А часам устаеш і думаеш: дай я разьбяруся ў самім сабе, чаму мяне нешта палохае, што мяне, выхаванага ў атэістычным грамадзтве чалавека, нітуе з Богам?
Наогул, вера й мастацтва — паралельныя шляхі асэнсаваньня быцьця. І калі б я быў мацнейшым чалавекам, чым ёсьць, я б адназначна стаў на шлях веры. Але я не такі моцны, таму я стаў на паралельны шлях, на шлях мастацтва, ён больш лёгкі. І яшчэ ён больш вальнейшы ў тым, пра што мы цяпер гаворым. Ён дае магчымасьць разьбірацца й біцца з Богам. Але ж размова не пра гэта ідзе… Гэта ж бойка ўнутры самога сябе, гэта бойка за самога сябе й за Бога ў сабе самым. Гэта бойка са слабасьцю ў самім сабе. І каб ня быць слабым, робіш такія пасылы, часам, я згодны, даволі рызыкоўныя”.
(Скобла: ) “У вашай кнізе я напаткаў верш “Над магілай Манэргейма”, спрэчны з хрысьціянскага гледзішча. Вы ў ім дзякуеце Богу за геній Купалы й Коласа, але просіце хоць аднаго Манэргейма — “хай у чатыры бакі пастраляе”. А ці не прыходзіла вам у галаву думка, што нашае ўпартае беларускае “нестраляньне” й ёсьць адной з формаў сапраўднага хрысьціянства? Бо ж “не забі” — адзін з Божых запаветаў”.
(Някляеў: ) “Ня цяжка апраўдаць народ, які ты любіш. Але вось гэтыя звышпіетэтныя адносіны з народам у мяне асабіста скончыліся. Талерантны, мяккі, хоць ты яго да аднаго месца прыкладай… Таму што, аб’ектыўна кажучы, калі грамадзтва дазваляе, каб зь ім абыходзіліся так, як абыходзяцца, не аказвае ніякага супраціву, значыць, трэба шукаць глыбінныя прычыны ў самім народзе. І калі пачынаеш шукаць, то хочаш – ня хочаш, але відно, што ня ўсё так хораша, як мы насьпявалі пра гэты народ у той самай літаратуры. І зрэшты, менавіта літаратура фармавала нацыю, гэта неаспрэчная штуковіна. І вось гэтае ўзаемнае самалюбаваньне між народам і мастакамі прывяло да таго, што мы сёньня маем. І калі мы сёньня ня можам знайсьці такой постаці, які па сутнасьці зратаваў нацыю, Фінляндыю, можа, ня Боскім учынкам, — страляць...”
(Скобла: ) “Вы маеце на ўвазе фінскага генэрала Манэргейма?”
(Някляеў: ) “Так, бо ён прымусіў увесь народ, які толькі мог трымаць зброю, страляць, страляць, і страляць... Бо інакшага выйсьця на той момант не было. Наогул, у гісторыі Фінляндыі й Беларусі падобнага столькі! Проста супадае адзін да аднаго. Але на гістарычных скрыжаваньнях, у нейкія вузлавыя моманты фіны скарыстоўвалі тыя магчымасьці, якія давала ім гісторыя, а мы чамусьці спускалі іх ва ўнітаз. Вось пытаньне для філёзафаў нашых і гісторыкаў”.
(Скобла: ) “Жыцьцё павінна цікавіць мастака ў розных праявах, ці, робячы рызыкоўныя пасылы, высьвятляючы, што ёсьць дабро й зло, мастак павінен асьцерагацца, каб сваёй творчасьцю не памножыць зла?”
(Някляеў: ) “Ніякіх асьцярогаў быць не павінна. Як толькі ты пачынаеш нечага баяцца, зноў жа, ці ў самім сабе, ці навокал сябе, ты паралізуесься, ты ня можаш думаць так, як хочацца. У кожным разе трэба мець сілу і рабіць учынак, рабіць так, як ты на максымуме можаш. Апроч усяго астатняга, што такое паэзія? Вось я кажу — “у мне”, “я”. Насамрэч, гэта вельмі адносна. Скажам, паэма “Ложак для пчалы” напісаная не Ўладзімерам Някляевым. Някляеў такую паэму ня змог бы напісаць”.
(Скобла: ) “А хто ж яе напісаў? Яна ж зьмешчаная ў вашай кнізе”.
(Скобла: ) “Яе напісаў Нехта, хто выбраў мяне проста ў праваднікі тэксту. І няма ў мяне аніякай пыхі наконт таго, які я малайчына. Фізычна адбывалася так: я пісаў яе тры месяцы амаль бяз сну. Калі адчуваў, што ўжо не магу сядзець за сталом, клаўся на гадзіну-другую на ложак. І тыя строфы, якія я запісваў ня так, як паэма хацела, яны мне ў сьне, у глыбокім сьне перадыктоўваліся. І я ўставаў і перапісваў. Стан — наркатычны, ён цябе не адпускае ні на імгненьне. Ты не разумееш, у якой прасторы знаходзісься, у нябеснай ці зямной. Гэта тое, што, відаць, называецца банальным словам “натхненьне”. І калі такое ў табе адбываецца, ты ўжо не змагацца з Богам хочаш, а — дзякаваць, што ён цябе для гэтай справы выбраў”.
(Скобла: ) “Выходзіць, паэт-мэдыюм — не прыдумка саміх паэтаў для падвышэньня свайго аўтарытэту?”
(Някляеў: ) “Не, гэта не прыдумка. Клясьціся ня буду, але я гавару шчыра, што адбывалася са мной. Памятаеце пушкінскага “Прарока”? Гэта адзін з самых магутных ягоных вершаў. Дык вось, гэта цалкам прысьнёны верш. Пушкін сам прызнаваўся, што ад першага да апошняга радка ён яго пачуў у сьне, устаў і запісаў. Верш “Над вадой” таксама прысьніўся мне, у ім — аніводнага майго радка, апрача назвы:
Сьвятая, запаветная, Уся ў сабе сама, Вада такая сьветлая, Нібы яе няма. І да сьвятла празрыстая, Уся сама ў сабе, Душа такая чыстая, Нібы няма яе.
Я прачнуўся раніцай, запісаў, зьдзівіўся сам сабе й падзякаваў Богу”.
(Скобла: ) “Запісваньне пад дыктоўку — гэта няблага. Наўрад ці яно можа здарацца часта. А ўвогуле, ці павінен мастак канцэнтраваць сваю ўвагу на гэткай зьяве як зло? Бо, наводзячы на зло свой “магічны крышталь”, паэт міжволі павялічвае яго”.
(Някляеў: ) “Ня трэба перабольшваць уплыў літаратуры. Гэта рудымэнт нашага савецкага выхаваньня. Яго бальшавікі прыдумалі, прыраўнялі пяро да штыка. Гэта была чыста ідэалягічная акцыя. І толькі за верную службу гэтым прыраўняным да штыка пяром яны нас і падкормлівалі, і падпойвалі, і жытло давалі. Насамрэч, мастацтва мала ўплывае на чалавека, ва ўсякім выпадку значна менш, чым тая ж рэлігія. Паглядзіце, якая геніяльная прастора створаная за часы існаваньня чалавека! Усё напісана, усе героі выпісаны, ад Дон Кіхота пачынаючы. А чалавецтва засталося такім самым, не палепшылася.
Іншая справа, што мастацтва дазваляе ў сутнасьці сваёй чалавеку быць чалавекам. Сёньня кіраўнік нашай дзяржавы ўвесь час кажа толькі пра адно: сёньня вы зарабляеце сто даляраў і жывяце добра; заўтра будзеце зарабляць сто пяцьдзясят даляраў і жыць яшчэ лепш; а пасьлязаўтра — дзьвесьце пяцьдзясят — і яшчэ лепш… Ну хай сабе. Але — дзеля чаго жыць, пра гэта не гаворыцца, такое пытаньне не задаецца. А так проста жыць — гэта жыць дзеля ўнітазу. За дзьвесьце ці за чатырыста даляраў схадзіў на ўнітаз — невялікая ў выніку розьніца. Якраз культура дапамагае чалавеку адказваць на гэтае галоўнае пытаньне — дзеля чаго? І культура ў нашай краіне ссунутая ня тое што ўбок, а туды, дзе яе ўжо й не відно. І гэта страшна”.
(Скобла: ) “Мяне ў спрадвечнай дыспазыцыі “паэт і цар” вось што цікавіць. Кідаючы пальчатку ўладару, становячыся ў пазыцыю двубою, пісьменьнік становіцца вышэй? Ну як жа — мужнасьць, сьмеласьць грамадзянскую праяўляе, ісьціну абараняе. Так было і ў Пушкіна з царом, і ў Васіля Быкава з Лукашэнкам. Гэта абавязак мастака, ці, наадварот, ён любымі спосабамі павінен пазьбягаць сутыкненьня з уладай?”
(Някляеў: ) “Тут кожны выбірае сам. Гэта вельмі няпростая, гранічна няпростая сытуацыя. Каб на гэта пайсьці й выстаяць, трэба спачатку паглядзець, ці ёсьцека ў цябе на гэта сілы. Бо — неверагодна цяжка. Неверагодна. Але, калі браць мяне асабіста, я ніколі не шкадаваў аб зробленым. Я меў і тры пасады, і кабінэты, і машыны, і грошы, і ўсё гэта імгненна страціў. Іншым разам прачнесься ўночы й задасіся пытаньнем: а дзеля чаго? Але пасьля напішаш вось такую кніжку й падзякуеш Богу, што ўвесь гэты пыл зь цябе зьляцеў, уся гэтая лухта засталася ззаду, і ў цябе ёсьць свабода пісаць, выконваць тое даручэньне, якое ўскладзена на цябе ў гэтым жыцьці”.
(Скобла: ) “Да эміграцыі вы былі з уладай у даволі блізкіх стасунках, нават ляталі на адным самалёце з Аляксандрам Лукашэнкам на розныя палітычныя мерапрыемствы ў Расею. У які момант вы адчулі, што чым так лятаць, то лепш хадзіць пешкі?”
(Някляеў: ) “У Смаленску сьвяткаваўся 80-гадовы юбілей БССР. (Паколькі ў Смаленску савецкая Беларусь і была абвешчаная.) Туды паляцеў увесь наш палітычны сынкліт, у тым ліку й я. Расейскую дэлегацыю ачольваў старшыня Думы Селязьнёў. У залі — інтэрнацыяналізм, панславізм зашкальвае проста, прамовы коцяцца. Лукашэнка толькі пра гэта гаворыць. І тут выступае мітрапаліт Смаленскі й Калінінградзкі Кірыла і ў запале панславянізму гаворыць пра тое, што ня бачыць ніякіх перашкодаў для нашай усеагульнай еднасьці, што няма ніякіх беларускіх і ўкраінскіх моваў, няма беларускіх і ўкраінскіх народаў. А ёсьць толькі адно вялікае расейскае дрэва, на якім беларуская і ўкраінская галіны ці абсякуцца, ці самі абламаюцца…
І калі ён гэтую дурату прагаварыў, падымаецца прэзыдэнт Беларусі й пачынае пляскаць у далоні. Чалавеку, які сказаў, што Беларусі — нямашака! Калі нямашака Беларусі, то скуль ты ўзяўся, беларускі прэзыдэнт?! Чаму ты стаіш і пляскаеш? Тут ужо сьвядомасьць не ўключаецца, гэта нешта інфэрнальнае, надсьвядомаснае, і з гэтым немагчыма справіцца… І якраз пасьля гэтага я на прэзыдэнцкі самалёт ужо ня сеў. У які самалёт сядаць, куды ляцець, у якую Беларусь, якой няма?! Вярнуўся на цягніку. З тае паездкі й пачаўся мой шлях на Захад”.
(Скобла: ) “У расейска-беларускіх адносінах, апошнім часам даволі абыякавых, зьявіўся новы далікатны нюанс. Расея мае намер абвесьціць нацыянальным сьвятам дзень 4 лістапада, у якім ажно ў 1612 годзе яны здолелі адбіцца ад войска Рэчы Паспалітае, якое было захапіла Маскву. Мяне зьдзівіла, што расейцы ўвогуле здолелі прызнаць захопнікамі палякаў і беларусаў — а жылі мы тады ў адной дзяржаве. Які мог бы быць беларускі крок у адказ?”
(Някляеў: ) “Само напрошваецца — абвесьціць сьвятам 8 верасьня, дзень Бітвы пад Воршай. (Сьмяецца.) На гэты конт можна, вядома ж, і павесяліцца, гледзячы ў такую ўжо далёкую гісторыю. Але гэта вельмі сур’ёзная справа. У мяне бацька расеец, зь мяне рабіць русафоба — ну проста сьмешна. Расея для мяне — сардэчная любоў, якую не выбіраюць, з гэтым я нічога не магу зрабіць і не зьбіраюся рабіць. Але гэта не азначае, што я не разумею таго, што адбываецца сёньня ў Расеі. Нічога добрага там не адбываецца, Расея як жыла за нафтадаляры, так і працягвае жыць, эканоміка на месцы стаіць. У такіх выпадках заўсёды чым больш сьвятаў, тым лепш. Ну паглядзім, як яны дзень вызваленьня ад нас будуць сьвяткаваць. Сёньня я проста не магу ўцяміць, як адначасова абдымацца й сьвяткаваць тое, ну што вы нас пабілі... Такое можна прыдумаць толькі ў наш час і тымі мазгамі, якія ёсьць”.
(Скобла: ) “У вашым вершы “Новы Сьвят” Сталін і Берыя гавораць па-расейску. І гэта ў іх натуральна атрымліваецца. Адзін наш паэт нападпітку жартаваў: “Дайте водки и закуски — напишу стихи по-русски”. А сур’ёзнае пісаньне на “бацькавай мове” вас ня вабіць?”
(Някляеў: ) “Я дастаткова добра ведаю расейскую мову, каб напісаць па-расейску верш. Але прысьніць верш па-расейску я не магу”.
(Міхась Скобла: ) “Выніковая кніга нобэлеўскага ляўрэата Часлава Мілаша назывался “То”, вашая — “Так”. У абодвух выпадках, як мне здаецца, назвы не выпадковыя. Яны — як сьведчаньне таго, што паэты спазналі нейкую жыцьцёвую таямніцу. Вашае сьцьвярджальнае “так” — адказ на якое пытаньне?”
(Уладзімер Някляеў: ) “Што датычыць назвы, то, перш за ўсё, чым карацей, тым лепш. Па-другое, як бы чалавек ні плянаваў сваё жыцьцё, свой лёс, — здараецца так, як здараецца. Якраз у гэтым сутнасьць назвы — вось так, а не інакш. З тых нечаканак, якія цягам апошніх гадоў здараліся ў маім жыцьці, зьяўленьне гэтай кнігі — самая вялікая нечаканка. Бо ў свой час, напісаўшы кнігу “Прошча”, я вырашыў разьвітацца з паэзіяй, са справай маладой і энэргічнай. Ужо нібыта не па ўзросьце — бадацца з маладзейшымі, з тымі, у каго нашмат больш гэтай энэргетыкі. Але вось чалавек нявольны ў самім сабе. І калі я ўбачыў, што напісалася кніга “Так”, я зьдзівіўся й самому сабе, і таму, што сталася”.
(Скобла: ) “Ня ведаю, чаму, але назва вашай кнігі прачыталася мной яшчэ й справа налева. Атрымалася — “кат”, і адразу ўбачылася, што літара “т” — яшчэ й антоніеў крыж… Вы надаяце нейкае значэньне падобным рэчам?”
(Някляеў: ) “Ну такое мне й ня сьнілася нават! Але вось ёсьць нешта таямнічае ў тым, як ствараецца кніга, як афармляецца. Наогул, што ёсьць кніга паэзіі? Гэта — як ідзе паэт па лесе, знайшоў баравіка — кінуў у кошык, знайшоў падасінавіка — кінуў, сыраежку — туды ж… Насамрэч, кніга — нешта больш істотнае, чым проста сабраныя пад адну вокладку вершы. Мне захацелася стварыць у кнізе ўнутраную архітэктуру. Скажам, яна пачынаецца вершам:
Я Богу ўсё перамаўчаў, Як сіла слабла, І кнігу шостую пачаў… — Да д’ябла! Ён спакусіў узьняць кулак На самым нізе — І праступіў ягоны знак На шостай кнізе. Каб зноў я ў мораку начы Глядзеў, зьдзіўлёны, На строгія, як на мячы, Пісьмёны.
І пасьля гэты ж самы верш, але ўжо ў разьвіцьці, зьяўляецца ў паэме “Ложак для пчалы”:
Каб меч, што лёс мне адкаваў, Я ўзяў і рогам Упёрся і паспрабаваў Пабіцца з Богам. І калі Бог мяне зваліў, Як дуба вецер, Душа мая пяяла — жыў, Любіў на сьвеце!”
(Скобла: ) “Пабіўся з Богам…” Ці не зашмат ваяўнічасьці ў гэтым вашым радку?”
(Някляеў: ) “Я вырас у сям’і вернікаў, мой дзед і яго сям’я былі найшчырэйшымі вернікамі. І я помню зь дзяцінства, як добра было мне зь дзедам і дзедавым Богам, калі мы разам чыталі Сьвятое Пісаньне. І як страшна мне было, калі я ішоў у царкву. Як усё сьціналася, як я баяўся, што Божанька глядзіць зь нябёсаў і ведае, што ўчора я залез у сад да суседкі, нарваў яблыкаў за пазуху. Ніхто ня бачыў, а Бог жа бачыў, ведае. І вось глядзіць і ківае мне пальцам зь нябёсаў: “Ну ты глядзі, Воўка!.. Сёньня я яшчэ прамаўчу, але вось наступным разам прыйдзеш ты ў царкву…”
Гэтыя дзіцячыя адчуваньні нагадваюць стан чалавека ў храме, нашага праваслаўнага беларуса, душа якога — паганская тэрыторыя. І на сёньняшні дзень мы ўсе, большасьць з нас, вернікі ўмоўныя, я ў гэтым проста перакананы. І калі сыходзіць з гэтага, то трэба вызваліцца… Ня трэба, вядома, задавацца некарэктнымі пытаньнямі, ці ёсьць Бог? Бог ёсьць. І да гэтага больш ня варта вяртацца”.
(Скобла: ) “А як быць з вашым наступным радком: “Прысьнілася, што ёсьць на сьвеце Бог…?” Толькі прысьнілася?”
(Някляеў: ) “Вось у тым і ўся глыбіня пытаньня й глыбіня Бога. Кожны чалавек штодня іншы. Я, напрыклад, часам устаю з раніцы тым жа вернікам, чалавекам, які, як і ўсе, баіцца сьмерці, гатовы ісьці маліцца, каб дараваліся грахі. А часам устаеш і думаеш: дай я разьбяруся ў самім сабе, чаму мяне нешта палохае, што мяне, выхаванага ў атэістычным грамадзтве чалавека, нітуе з Богам?
Наогул, вера й мастацтва — паралельныя шляхі асэнсаваньня быцьця. І калі б я быў мацнейшым чалавекам, чым ёсьць, я б адназначна стаў на шлях веры. Але я не такі моцны, таму я стаў на паралельны шлях, на шлях мастацтва, ён больш лёгкі. І яшчэ ён больш вальнейшы ў тым, пра што мы цяпер гаворым. Ён дае магчымасьць разьбірацца й біцца з Богам. Але ж размова не пра гэта ідзе… Гэта ж бойка ўнутры самога сябе, гэта бойка за самога сябе й за Бога ў сабе самым. Гэта бойка са слабасьцю ў самім сабе. І каб ня быць слабым, робіш такія пасылы, часам, я згодны, даволі рызыкоўныя”.
(Скобла: ) “У вашай кнізе я напаткаў верш “Над магілай Манэргейма”, спрэчны з хрысьціянскага гледзішча. Вы ў ім дзякуеце Богу за геній Купалы й Коласа, але просіце хоць аднаго Манэргейма — “хай у чатыры бакі пастраляе”. А ці не прыходзіла вам у галаву думка, што нашае ўпартае беларускае “нестраляньне” й ёсьць адной з формаў сапраўднага хрысьціянства? Бо ж “не забі” — адзін з Божых запаветаў”.
(Някляеў: ) “Ня цяжка апраўдаць народ, які ты любіш. Але вось гэтыя звышпіетэтныя адносіны з народам у мяне асабіста скончыліся. Талерантны, мяккі, хоць ты яго да аднаго месца прыкладай… Таму што, аб’ектыўна кажучы, калі грамадзтва дазваляе, каб зь ім абыходзіліся так, як абыходзяцца, не аказвае ніякага супраціву, значыць, трэба шукаць глыбінныя прычыны ў самім народзе. І калі пачынаеш шукаць, то хочаш – ня хочаш, але відно, што ня ўсё так хораша, як мы насьпявалі пра гэты народ у той самай літаратуры. І зрэшты, менавіта літаратура фармавала нацыю, гэта неаспрэчная штуковіна. І вось гэтае ўзаемнае самалюбаваньне між народам і мастакамі прывяло да таго, што мы сёньня маем. І калі мы сёньня ня можам знайсьці такой постаці, які па сутнасьці зратаваў нацыю, Фінляндыю, можа, ня Боскім учынкам, — страляць...”
(Скобла: ) “Вы маеце на ўвазе фінскага генэрала Манэргейма?”
(Някляеў: ) “Так, бо ён прымусіў увесь народ, які толькі мог трымаць зброю, страляць, страляць, і страляць... Бо інакшага выйсьця на той момант не было. Наогул, у гісторыі Фінляндыі й Беларусі падобнага столькі! Проста супадае адзін да аднаго. Але на гістарычных скрыжаваньнях, у нейкія вузлавыя моманты фіны скарыстоўвалі тыя магчымасьці, якія давала ім гісторыя, а мы чамусьці спускалі іх ва ўнітаз. Вось пытаньне для філёзафаў нашых і гісторыкаў”.
(Скобла: ) “Жыцьцё павінна цікавіць мастака ў розных праявах, ці, робячы рызыкоўныя пасылы, высьвятляючы, што ёсьць дабро й зло, мастак павінен асьцерагацца, каб сваёй творчасьцю не памножыць зла?”
(Някляеў: ) “Ніякіх асьцярогаў быць не павінна. Як толькі ты пачынаеш нечага баяцца, зноў жа, ці ў самім сабе, ці навокал сябе, ты паралізуесься, ты ня можаш думаць так, як хочацца. У кожным разе трэба мець сілу і рабіць учынак, рабіць так, як ты на максымуме можаш. Апроч усяго астатняга, што такое паэзія? Вось я кажу — “у мне”, “я”. Насамрэч, гэта вельмі адносна. Скажам, паэма “Ложак для пчалы” напісаная не Ўладзімерам Някляевым. Някляеў такую паэму ня змог бы напісаць”.
(Скобла: ) “А хто ж яе напісаў? Яна ж зьмешчаная ў вашай кнізе”.
(Скобла: ) “Яе напісаў Нехта, хто выбраў мяне проста ў праваднікі тэксту. І няма ў мяне аніякай пыхі наконт таго, які я малайчына. Фізычна адбывалася так: я пісаў яе тры месяцы амаль бяз сну. Калі адчуваў, што ўжо не магу сядзець за сталом, клаўся на гадзіну-другую на ложак. І тыя строфы, якія я запісваў ня так, як паэма хацела, яны мне ў сьне, у глыбокім сьне перадыктоўваліся. І я ўставаў і перапісваў. Стан — наркатычны, ён цябе не адпускае ні на імгненьне. Ты не разумееш, у якой прасторы знаходзісься, у нябеснай ці зямной. Гэта тое, што, відаць, называецца банальным словам “натхненьне”. І калі такое ў табе адбываецца, ты ўжо не змагацца з Богам хочаш, а — дзякаваць, што ён цябе для гэтай справы выбраў”.
(Скобла: ) “Выходзіць, паэт-мэдыюм — не прыдумка саміх паэтаў для падвышэньня свайго аўтарытэту?”
(Някляеў: ) “Не, гэта не прыдумка. Клясьціся ня буду, але я гавару шчыра, што адбывалася са мной. Памятаеце пушкінскага “Прарока”? Гэта адзін з самых магутных ягоных вершаў. Дык вось, гэта цалкам прысьнёны верш. Пушкін сам прызнаваўся, што ад першага да апошняга радка ён яго пачуў у сьне, устаў і запісаў. Верш “Над вадой” таксама прысьніўся мне, у ім — аніводнага майго радка, апрача назвы:
Сьвятая, запаветная, Уся ў сабе сама, Вада такая сьветлая, Нібы яе няма. І да сьвятла празрыстая, Уся сама ў сабе, Душа такая чыстая, Нібы няма яе.
Я прачнуўся раніцай, запісаў, зьдзівіўся сам сабе й падзякаваў Богу”.
(Скобла: ) “Запісваньне пад дыктоўку — гэта няблага. Наўрад ці яно можа здарацца часта. А ўвогуле, ці павінен мастак канцэнтраваць сваю ўвагу на гэткай зьяве як зло? Бо, наводзячы на зло свой “магічны крышталь”, паэт міжволі павялічвае яго”.
(Някляеў: ) “Ня трэба перабольшваць уплыў літаратуры. Гэта рудымэнт нашага савецкага выхаваньня. Яго бальшавікі прыдумалі, прыраўнялі пяро да штыка. Гэта была чыста ідэалягічная акцыя. І толькі за верную службу гэтым прыраўняным да штыка пяром яны нас і падкормлівалі, і падпойвалі, і жытло давалі. Насамрэч, мастацтва мала ўплывае на чалавека, ва ўсякім выпадку значна менш, чым тая ж рэлігія. Паглядзіце, якая геніяльная прастора створаная за часы існаваньня чалавека! Усё напісана, усе героі выпісаны, ад Дон Кіхота пачынаючы. А чалавецтва засталося такім самым, не палепшылася.
Іншая справа, што мастацтва дазваляе ў сутнасьці сваёй чалавеку быць чалавекам. Сёньня кіраўнік нашай дзяржавы ўвесь час кажа толькі пра адно: сёньня вы зарабляеце сто даляраў і жывяце добра; заўтра будзеце зарабляць сто пяцьдзясят даляраў і жыць яшчэ лепш; а пасьлязаўтра — дзьвесьце пяцьдзясят — і яшчэ лепш… Ну хай сабе. Але — дзеля чаго жыць, пра гэта не гаворыцца, такое пытаньне не задаецца. А так проста жыць — гэта жыць дзеля ўнітазу. За дзьвесьце ці за чатырыста даляраў схадзіў на ўнітаз — невялікая ў выніку розьніца. Якраз культура дапамагае чалавеку адказваць на гэтае галоўнае пытаньне — дзеля чаго? І культура ў нашай краіне ссунутая ня тое што ўбок, а туды, дзе яе ўжо й не відно. І гэта страшна”.
(Скобла: ) “Мяне ў спрадвечнай дыспазыцыі “паэт і цар” вось што цікавіць. Кідаючы пальчатку ўладару, становячыся ў пазыцыю двубою, пісьменьнік становіцца вышэй? Ну як жа — мужнасьць, сьмеласьць грамадзянскую праяўляе, ісьціну абараняе. Так было і ў Пушкіна з царом, і ў Васіля Быкава з Лукашэнкам. Гэта абавязак мастака, ці, наадварот, ён любымі спосабамі павінен пазьбягаць сутыкненьня з уладай?”
(Някляеў: ) “Тут кожны выбірае сам. Гэта вельмі няпростая, гранічна няпростая сытуацыя. Каб на гэта пайсьці й выстаяць, трэба спачатку паглядзець, ці ёсьцека ў цябе на гэта сілы. Бо — неверагодна цяжка. Неверагодна. Але, калі браць мяне асабіста, я ніколі не шкадаваў аб зробленым. Я меў і тры пасады, і кабінэты, і машыны, і грошы, і ўсё гэта імгненна страціў. Іншым разам прачнесься ўночы й задасіся пытаньнем: а дзеля чаго? Але пасьля напішаш вось такую кніжку й падзякуеш Богу, што ўвесь гэты пыл зь цябе зьляцеў, уся гэтая лухта засталася ззаду, і ў цябе ёсьць свабода пісаць, выконваць тое даручэньне, якое ўскладзена на цябе ў гэтым жыцьці”.
(Скобла: ) “Да эміграцыі вы былі з уладай у даволі блізкіх стасунках, нават ляталі на адным самалёце з Аляксандрам Лукашэнкам на розныя палітычныя мерапрыемствы ў Расею. У які момант вы адчулі, што чым так лятаць, то лепш хадзіць пешкі?”
(Някляеў: ) “У Смаленску сьвяткаваўся 80-гадовы юбілей БССР. (Паколькі ў Смаленску савецкая Беларусь і была абвешчаная.) Туды паляцеў увесь наш палітычны сынкліт, у тым ліку й я. Расейскую дэлегацыю ачольваў старшыня Думы Селязьнёў. У залі — інтэрнацыяналізм, панславізм зашкальвае проста, прамовы коцяцца. Лукашэнка толькі пра гэта гаворыць. І тут выступае мітрапаліт Смаленскі й Калінінградзкі Кірыла і ў запале панславянізму гаворыць пра тое, што ня бачыць ніякіх перашкодаў для нашай усеагульнай еднасьці, што няма ніякіх беларускіх і ўкраінскіх моваў, няма беларускіх і ўкраінскіх народаў. А ёсьць толькі адно вялікае расейскае дрэва, на якім беларуская і ўкраінская галіны ці абсякуцца, ці самі абламаюцца…
І калі ён гэтую дурату прагаварыў, падымаецца прэзыдэнт Беларусі й пачынае пляскаць у далоні. Чалавеку, які сказаў, што Беларусі — нямашака! Калі нямашака Беларусі, то скуль ты ўзяўся, беларускі прэзыдэнт?! Чаму ты стаіш і пляскаеш? Тут ужо сьвядомасьць не ўключаецца, гэта нешта інфэрнальнае, надсьвядомаснае, і з гэтым немагчыма справіцца… І якраз пасьля гэтага я на прэзыдэнцкі самалёт ужо ня сеў. У які самалёт сядаць, куды ляцець, у якую Беларусь, якой няма?! Вярнуўся на цягніку. З тае паездкі й пачаўся мой шлях на Захад”.
(Скобла: ) “У расейска-беларускіх адносінах, апошнім часам даволі абыякавых, зьявіўся новы далікатны нюанс. Расея мае намер абвесьціць нацыянальным сьвятам дзень 4 лістапада, у якім ажно ў 1612 годзе яны здолелі адбіцца ад войска Рэчы Паспалітае, якое было захапіла Маскву. Мяне зьдзівіла, што расейцы ўвогуле здолелі прызнаць захопнікамі палякаў і беларусаў — а жылі мы тады ў адной дзяржаве. Які мог бы быць беларускі крок у адказ?”
(Някляеў: ) “Само напрошваецца — абвесьціць сьвятам 8 верасьня, дзень Бітвы пад Воршай. (Сьмяецца.) На гэты конт можна, вядома ж, і павесяліцца, гледзячы ў такую ўжо далёкую гісторыю. Але гэта вельмі сур’ёзная справа. У мяне бацька расеец, зь мяне рабіць русафоба — ну проста сьмешна. Расея для мяне — сардэчная любоў, якую не выбіраюць, з гэтым я нічога не магу зрабіць і не зьбіраюся рабіць. Але гэта не азначае, што я не разумею таго, што адбываецца сёньня ў Расеі. Нічога добрага там не адбываецца, Расея як жыла за нафтадаляры, так і працягвае жыць, эканоміка на месцы стаіць. У такіх выпадках заўсёды чым больш сьвятаў, тым лепш. Ну паглядзім, як яны дзень вызваленьня ад нас будуць сьвяткаваць. Сёньня я проста не магу ўцяміць, як адначасова абдымацца й сьвяткаваць тое, ну што вы нас пабілі... Такое можна прыдумаць толькі ў наш час і тымі мазгамі, якія ёсьць”.
(Скобла: ) “У вашым вершы “Новы Сьвят” Сталін і Берыя гавораць па-расейску. І гэта ў іх натуральна атрымліваецца. Адзін наш паэт нападпітку жартаваў: “Дайте водки и закуски — напишу стихи по-русски”. А сур’ёзнае пісаньне на “бацькавай мове” вас ня вабіць?”
(Някляеў: ) “Я дастаткова добра ведаю расейскую мову, каб напісаць па-расейску верш. Але прысьніць верш па-расейску я не магу”.
