Бацькі забілі да сьмерці дзевяцярых дзяцей, дзеці забілі 21 бацьку альбо маці. 37 чалавек загінулі ад рук свайго партнэра або сужэнца.
Практычна кожнае трэцяе забойства й калецтва чыніцца ў сям’і. Паводле МУС, у 65 % сем’яў нехта цярпіць гвалт. У большасьці выпадкаў гэта жанчыны й дзеці. МУС арганізавала сыстэму “БЫТ”, якая ўлічвае сямейных злачынцаў. Такіх больш за 16 тысяч.
З апытаньняў вынікае, што толькі на трыццаць пяты раз ахвяра зьвяртаецца па дапамогу. У тым ліку ў Менскі гарадзкі цэнтар псыхалягічнай дапамогі сям’і. Кансультант Жанна Міцкевіч, якая працуе там, кажа, што звычайна зьвяртаюцца жанчыны са скаргаю на псыхалягічны, матэрыяльны й фізычны гвалт.
(Міцкевіч:) “Гвалт так увайшоў у традыцыі сям’і, што можа й не ўспрымацца як псыхалягічны гвалт. З табою чалавек не размаўляе, пасварыўшыся. Гэта таксама элемэнт псыхалягічнага гвалту. Гвалт – калі парушаецца мера, або дэспатызм, або залішняе апякунства. Гэта можа выяўляцца й абразамі. Чалавека могуць прымушаць нешта рабіць. Але могуць і біць, і караць. Яна прыгатавала ежу, а яму не падабаецца, ён выварочвае рондаль на падлогу й кажа: “Еж!” Бывае й такое. Мужчына забірае грошы зь сям’і цалкам. Выдзяляе на гаспадарчыя патрэбы. На вопратку жанчыне не дае, бо ў адным можна й 10 год хадзіць. Разьвялася, але жыве зь ім у адным пакоі. Кватэра аднапакаёвая – ні сысьці, ні разьмяняць. Гэта вельмі моцны гвалт выклікае, вельмі”.
Дзіця імітуе сям’ю бацькоў паводле прынцыпу люстранасьці.
(Міцкевіч:) “Паводзіны, эмацыйны стан, камунікацыі – усё гэта адбіваецца на дзіцяці нават па-за ягонымі жаданьнямі”.
Вось што кажа спадарыня Міцкевіч пра магчымыя вытокі праблемы.
(Міцкевіч:) “Яна знаходзіцца ў цеснай сувязі з мэнталітэтам. Рост хатняга гвалту зьвязаны з поўнай безвыходнасьцю чалавека й сям’і ў сёньняшні час”.
Дасьледаваньне Міжнароднага фонду Гарбачова паказала, што больш за 70 % замужніх жанчын адчуваюць пры дачыненьнях з мужам напругу, трывогу, няўпэўненасьць у сабе або залежнасьць. Кожная пятая адчувае адчай. Кожная сёмая – страх, а кожная восьмая – бяспраўе. Мужчыны адчуваюць дыскамфорт, але, паводле дасьледаваньня, значна радзей. Мужчын звычайна крыўдзяць толькі састарэлых. З ахвяраў гвалту 95 % – жанчыны й дзеці. Гаворыць 32-гадовая Сьвятлана, жонка чыноўніка, лятэнтнага алькаголіка.
(Сьвятлана:) “Пазваніла ў міліцыю, прасіла мне дапамагчы. Ён выбіраў значныя для мяне даты. Урачыстыя дні. Калі прыходзілі госьці. Мой муж быў запойны алькаголік. Гэта невыносна. Зь біцьцём, з паталягічнымі загуламі. Усе тры моманты. Некаторым жанчынам так шанцуе, што яны гэта атрымліваюць у адным фляконе. А ён вельмі прыгожы сабою. Кажа: “Ну, можа, я крышачку агрэсіўны. А хто не агрэсіўны? Паглядзі, колькі ідыётаў. Выходзь замуж за такога”.
Сьвятлана гаворыць, што гвалт ідзе па бясконцым ланцужку, у якім людзі – зьвёны.
(Сьвятлана:) “Мужчыны б’юць жанчын. Жанчыны б’юць дзяцей, і так моцна, што ўжо й лішне было б. Усе сьведкамі гэтага бываюць, у крамах, на вуліцах і г.д. Шкада насылаць такую карму на дзяцей і ўнукаў. Вельмі. Штогод зь сем’яў зьбягаюць каля 2 тысяч падлеткаў. Кожны трэці малалетні злачынца сутыкаўся зь неаднаразовым сямейным гвалтам. Хлопчыкі бяруць прыклад з бацькі, а дзяўчаткі шукаюць сабе агрэсіўнага мужа. Дзяўчынка павінна ўмець гаварыць “не”, мець адчуваньне дыстанцыі, казаць: “Мне гэта непрыемна”. Нічога падобнага дзяўчат ня вучаць. Сьціпласьць, пакорлівасьць, мяккасьць лічацца самакаштоўнымі рысамі”.
18-гадовая моцная студэнтка Акадэміі фізвыхаваньня кіпяціцца, калі гаворыць пра хатні гвалт.
(Наталя:) “Калі жанчына сьцярпіць першы раз зьбіцьцё, ён будзе рабіць гэта ўвесь час. Яна не павінна была дазволіць першы раз. Сказаць. Сысьці, разьвесьціся. Маёй сяброўкі мама замужам за грузінам, такія адносіны: дзеля будучыні дачкі, становішча ў жыцьці й грошай яна цярпіць пабоі, мат-перамат. Ён яе часта б’е, і нагамі, і чым пападзе. Кожнага разу. Маці ўжо вар’яцее ад гэтага”. Міжнародная канфэрэнцыя ў пытаньнях сямейнага гвалту, што праходзіла на пачатку ліпеня ў Менску, канстатавала: гвалт у сям’і – гэта частка традыцыі субардынацыі, залежнасьці й падначаленасьці. Менавіта ў такой традыцыі жыве нашае грамадзтва. Галіна Усьцінава, арганізатарка канфэрэнцыі, склала анкету з пытаньнем “Ці перажывалі вы хатні гвалт?”.
(Усьцінава:) “З гэтай анкетай мы праехаліся па 90 населеных пунктах. Кожная жанчына лічыць, што сямейны гвалт існуе, і кожная другая жанчына лічыць, што гэты гвалт быў у ейнай сям’і або ў самым блізкім атачэньні. Гэтую тэму трэба падымаць і сярод мужчын”.
У нашай краіне няма разуменьня, што сям’я – гэта таксама сфэра прававых адносінаў. Міжнародная супольнасьць вызнае прынцып: у выпадках хатняга гвалту дзяржава павінна несьці поўную адказнасьць за недапушчальнае бязьдзеяньне або нядобрасумленныя, непаўнавартасныя высілкі ў такіх пытаньнях. Сёньня ў 36 краінах сьвету ёсьць законы супраць сямейнага гвалту. З былых рэспублік СССР іх маюць тры балтыйскія краіны, Казахстан і Ўкраіна. У Расеі такі закон двойчы адкінула Дума, нягледзячы на тое, што ў гэтай краіне за год мужы або партнэры забіваюць 14 тысяч жанчын – гэтулькі загінула савецкіх жаўнераў за 10 год вайны ў Аўганістане. Дэпутатка палаты прадстаўнікоў Надзея Цыркун была сярод распрацоўнікаў беларускага законапраекту “Аб папярэджаньні й спыненьні гвалту ў сям’і”. Беларускія парлямэнтары, сярод якіх 86 % мужчыны, не прынялі закону. Не прызналі актуальнасьці праблемы.
(Усьцінава:) “У нас вельмі мала жанчын у парлямэнце, таму ніякі законапраект ня пройдзе. Таму трэба лабіяваць яго і ў грамадзтве, і ў сродках масавай інфармацыі”.
Закон аб хатнім гвалце лабіявала ў Палаце прадстаўнікоў Нацыянальнага Сходу дэпутатка Надзея Цыркун. Ёй слова.
(Цыркун:) “Калі я пачала гаварыць, што патрэбны такі закон (не ў авальным зале гаварыць, але кулюарна), то мужчыны шмат разоў задавалі адно й тое самае пытаньне: “Цяпер, калі муж хоча мець інтымны стасунак з жонкай, дык ён і ня можа яго мець, калі жонка ня хоча”. А я задавала пытаньне: “А што, можа быць інакш?” Патрэбныя цярпеньне, час і праца”.
(Усьцінава:) “З хатнім гвалтам змагацца складана, бо нельга ўвайсьці ў сям’ю, перш чым заява ня будзе напісаная й г.д. У заканадаўстве – прарэха. Няма такога, каб папярэджваць гвалтаўніка, працаваць зь ім да акту гвалту. І вось гэтага закону, законапраекту, які завецца “Аб папярэджаньні й спыненьні гвалту ў сям’і”, у нас няма”.
Бяз гэтага закону прававых інструмэнтаў барацьбы зь сямейным гвалтам папросту няма. А інструмэнты патрэбныя, бо зьява і моцная, і закарэненая ў стагодзьдзях. Манах Чарубіна ў сваіх павучаньнях пастве ў XVI cт. пісаў: “Калі вы бачыце, што вашая жонка памыляецца, …строга выгаворвайце ёй, палохайце, трымайце ў страху. А калі гэта ня дасьць вынікаў – вазьмеце кія й добра пабеце, бо лепш пакараць цела й выправіць душу. Будзьце гатовыя зьбіваць яе не дзеля гневу, а са спакоем і з пачуцьця міласэрнасьці й клопату пра ейную душу”. Гэты пастулят з царкоўнага права перанесьлі ў цывільнае. “Камэнтары Блэкстоўна”, 1775 год: “З тае прычыны, што муж адказны за ўчынкі жонкі, то разумна, калі закон дае мужчыну права стрымліваць і фізычна караць яе”.
Сярэднявечныя традыцыі гвалту й субардынацыі жывуць і надалей. Зь міліцыйнай статыстыкі можна зрабіць выснову, што яны дагэтуль пануюць у 65 % беларускіх сем’яў.
З апытаньняў вынікае, што толькі на трыццаць пяты раз ахвяра зьвяртаецца па дапамогу. У тым ліку ў Менскі гарадзкі цэнтар псыхалягічнай дапамогі сям’і. Кансультант Жанна Міцкевіч, якая працуе там, кажа, што звычайна зьвяртаюцца жанчыны са скаргаю на псыхалягічны, матэрыяльны й фізычны гвалт.
(Міцкевіч:) “Гвалт так увайшоў у традыцыі сям’і, што можа й не ўспрымацца як псыхалягічны гвалт. З табою чалавек не размаўляе, пасварыўшыся. Гэта таксама элемэнт псыхалягічнага гвалту. Гвалт – калі парушаецца мера, або дэспатызм, або залішняе апякунства. Гэта можа выяўляцца й абразамі. Чалавека могуць прымушаць нешта рабіць. Але могуць і біць, і караць. Яна прыгатавала ежу, а яму не падабаецца, ён выварочвае рондаль на падлогу й кажа: “Еж!” Бывае й такое. Мужчына забірае грошы зь сям’і цалкам. Выдзяляе на гаспадарчыя патрэбы. На вопратку жанчыне не дае, бо ў адным можна й 10 год хадзіць. Разьвялася, але жыве зь ім у адным пакоі. Кватэра аднапакаёвая – ні сысьці, ні разьмяняць. Гэта вельмі моцны гвалт выклікае, вельмі”.
Дзіця імітуе сям’ю бацькоў паводле прынцыпу люстранасьці.
(Міцкевіч:) “Паводзіны, эмацыйны стан, камунікацыі – усё гэта адбіваецца на дзіцяці нават па-за ягонымі жаданьнямі”.
Вось што кажа спадарыня Міцкевіч пра магчымыя вытокі праблемы.
(Міцкевіч:) “Яна знаходзіцца ў цеснай сувязі з мэнталітэтам. Рост хатняга гвалту зьвязаны з поўнай безвыходнасьцю чалавека й сям’і ў сёньняшні час”.
Дасьледаваньне Міжнароднага фонду Гарбачова паказала, што больш за 70 % замужніх жанчын адчуваюць пры дачыненьнях з мужам напругу, трывогу, няўпэўненасьць у сабе або залежнасьць. Кожная пятая адчувае адчай. Кожная сёмая – страх, а кожная восьмая – бяспраўе. Мужчыны адчуваюць дыскамфорт, але, паводле дасьледаваньня, значна радзей. Мужчын звычайна крыўдзяць толькі састарэлых. З ахвяраў гвалту 95 % – жанчыны й дзеці. Гаворыць 32-гадовая Сьвятлана, жонка чыноўніка, лятэнтнага алькаголіка.
(Сьвятлана:) “Пазваніла ў міліцыю, прасіла мне дапамагчы. Ён выбіраў значныя для мяне даты. Урачыстыя дні. Калі прыходзілі госьці. Мой муж быў запойны алькаголік. Гэта невыносна. Зь біцьцём, з паталягічнымі загуламі. Усе тры моманты. Некаторым жанчынам так шанцуе, што яны гэта атрымліваюць у адным фляконе. А ён вельмі прыгожы сабою. Кажа: “Ну, можа, я крышачку агрэсіўны. А хто не агрэсіўны? Паглядзі, колькі ідыётаў. Выходзь замуж за такога”.
Сьвятлана гаворыць, што гвалт ідзе па бясконцым ланцужку, у якім людзі – зьвёны.
(Сьвятлана:) “Мужчыны б’юць жанчын. Жанчыны б’юць дзяцей, і так моцна, што ўжо й лішне было б. Усе сьведкамі гэтага бываюць, у крамах, на вуліцах і г.д. Шкада насылаць такую карму на дзяцей і ўнукаў. Вельмі. Штогод зь сем’яў зьбягаюць каля 2 тысяч падлеткаў. Кожны трэці малалетні злачынца сутыкаўся зь неаднаразовым сямейным гвалтам. Хлопчыкі бяруць прыклад з бацькі, а дзяўчаткі шукаюць сабе агрэсіўнага мужа. Дзяўчынка павінна ўмець гаварыць “не”, мець адчуваньне дыстанцыі, казаць: “Мне гэта непрыемна”. Нічога падобнага дзяўчат ня вучаць. Сьціпласьць, пакорлівасьць, мяккасьць лічацца самакаштоўнымі рысамі”.
18-гадовая моцная студэнтка Акадэміі фізвыхаваньня кіпяціцца, калі гаворыць пра хатні гвалт.
(Наталя:) “Калі жанчына сьцярпіць першы раз зьбіцьцё, ён будзе рабіць гэта ўвесь час. Яна не павінна была дазволіць першы раз. Сказаць. Сысьці, разьвесьціся. Маёй сяброўкі мама замужам за грузінам, такія адносіны: дзеля будучыні дачкі, становішча ў жыцьці й грошай яна цярпіць пабоі, мат-перамат. Ён яе часта б’е, і нагамі, і чым пападзе. Кожнага разу. Маці ўжо вар’яцее ад гэтага”. Міжнародная канфэрэнцыя ў пытаньнях сямейнага гвалту, што праходзіла на пачатку ліпеня ў Менску, канстатавала: гвалт у сям’і – гэта частка традыцыі субардынацыі, залежнасьці й падначаленасьці. Менавіта ў такой традыцыі жыве нашае грамадзтва. Галіна Усьцінава, арганізатарка канфэрэнцыі, склала анкету з пытаньнем “Ці перажывалі вы хатні гвалт?”.
(Усьцінава:) “З гэтай анкетай мы праехаліся па 90 населеных пунктах. Кожная жанчына лічыць, што сямейны гвалт існуе, і кожная другая жанчына лічыць, што гэты гвалт быў у ейнай сям’і або ў самым блізкім атачэньні. Гэтую тэму трэба падымаць і сярод мужчын”.
У нашай краіне няма разуменьня, што сям’я – гэта таксама сфэра прававых адносінаў. Міжнародная супольнасьць вызнае прынцып: у выпадках хатняга гвалту дзяржава павінна несьці поўную адказнасьць за недапушчальнае бязьдзеяньне або нядобрасумленныя, непаўнавартасныя высілкі ў такіх пытаньнях. Сёньня ў 36 краінах сьвету ёсьць законы супраць сямейнага гвалту. З былых рэспублік СССР іх маюць тры балтыйскія краіны, Казахстан і Ўкраіна. У Расеі такі закон двойчы адкінула Дума, нягледзячы на тое, што ў гэтай краіне за год мужы або партнэры забіваюць 14 тысяч жанчын – гэтулькі загінула савецкіх жаўнераў за 10 год вайны ў Аўганістане. Дэпутатка палаты прадстаўнікоў Надзея Цыркун была сярод распрацоўнікаў беларускага законапраекту “Аб папярэджаньні й спыненьні гвалту ў сям’і”. Беларускія парлямэнтары, сярод якіх 86 % мужчыны, не прынялі закону. Не прызналі актуальнасьці праблемы.
(Усьцінава:) “У нас вельмі мала жанчын у парлямэнце, таму ніякі законапраект ня пройдзе. Таму трэба лабіяваць яго і ў грамадзтве, і ў сродках масавай інфармацыі”.
Закон аб хатнім гвалце лабіявала ў Палаце прадстаўнікоў Нацыянальнага Сходу дэпутатка Надзея Цыркун. Ёй слова.
(Цыркун:) “Калі я пачала гаварыць, што патрэбны такі закон (не ў авальным зале гаварыць, але кулюарна), то мужчыны шмат разоў задавалі адно й тое самае пытаньне: “Цяпер, калі муж хоча мець інтымны стасунак з жонкай, дык ён і ня можа яго мець, калі жонка ня хоча”. А я задавала пытаньне: “А што, можа быць інакш?” Патрэбныя цярпеньне, час і праца”.
(Усьцінава:) “З хатнім гвалтам змагацца складана, бо нельга ўвайсьці ў сям’ю, перш чым заява ня будзе напісаная й г.д. У заканадаўстве – прарэха. Няма такога, каб папярэджваць гвалтаўніка, працаваць зь ім да акту гвалту. І вось гэтага закону, законапраекту, які завецца “Аб папярэджаньні й спыненьні гвалту ў сям’і”, у нас няма”.
Бяз гэтага закону прававых інструмэнтаў барацьбы зь сямейным гвалтам папросту няма. А інструмэнты патрэбныя, бо зьява і моцная, і закарэненая ў стагодзьдзях. Манах Чарубіна ў сваіх павучаньнях пастве ў XVI cт. пісаў: “Калі вы бачыце, што вашая жонка памыляецца, …строга выгаворвайце ёй, палохайце, трымайце ў страху. А калі гэта ня дасьць вынікаў – вазьмеце кія й добра пабеце, бо лепш пакараць цела й выправіць душу. Будзьце гатовыя зьбіваць яе не дзеля гневу, а са спакоем і з пачуцьця міласэрнасьці й клопату пра ейную душу”. Гэты пастулят з царкоўнага права перанесьлі ў цывільнае. “Камэнтары Блэкстоўна”, 1775 год: “З тае прычыны, што муж адказны за ўчынкі жонкі, то разумна, калі закон дае мужчыну права стрымліваць і фізычна караць яе”.
Сярэднявечныя традыцыі гвалту й субардынацыі жывуць і надалей. Зь міліцыйнай статыстыкі можна зрабіць выснову, што яны дагэтуль пануюць у 65 % беларускіх сем’яў.
