Вайна нелюдзяў супраць людзей працягваецца. Вайна на сьмерць. Вайна да канца.
Думаю пра іх. Пра ворагаў. Мяркуючы па здымках, яны яшчэ маладыя. Хто больш, хто менш — але большасьць у самым росквіце сілаў. Час — хітрая штука: ім здаецца, што яны, паслухмяна караючы невінаватых, тым самым падаўжаюць свае дні. Яны, суворыя «судзьдзі» і строгія «пракуроры», «правахоўнікі» і іншыя нелюдзі...
Удзел у рэпрэсіях нібыта дае ім лепшы ўзровень жыцьця, гарантуе бясьпеку і не псуе здароўе. Але вось у чым праблема з часам. Іхны ўзрост толькі павялічвае верагоднасьць таго, што яны дажывуць да адплаты. Дажывем і мы — і паглядзім у іхныя вочы. Страшная рэч — час. Мы ж нічога не даруем і не забудзем.
Думаю сёньня пра Аляксандра Фядуту. Апошні раз паціскаў яму руку на Прывакзальнай плошчы ў Менску ўвосень 2020. На той час Фядута быў даўно мной забанены празь літаратурныя справы. Што не замінала нам вітацца, размаўляць і ставіцца адзін да аднаго зь нязьменнай павагай. Напісаў яму некалькі лістоў летась — пакуль яшчэ даходзілі. Мы пісалі адзін аднаму толькі пра літаратуру. І ўсё ж ён прарастаў скрозь радкі — час. Скрозь ягоныя жарты. Скрозь ягоны боль.
Змова супраць дзяржавы? У будучым яна будзе апісвацца ў тых самых разьдзелах, дзе цяпер можна прачытаць пра замахі на Гітлера — пад рубрыкай «Супраціў».
Думаю пра Марыну Шыбко. Як жа хочацца падтрымаць яе — але дзе знайсьці словы. Думаю пра Марыну Адамовіч. Дзе яны знаходзяць моц вытрымаць. І дзе знайсьці спосаб паскорыць час.
Думаю пра ўсіх, хто ў няволі.
Думаю пра ўсіх анархістаў. Думаю пра Мао. Легенду беларускага панка, зь якога сёньня зьдзекаваліся тыя, хто ў сілу абмежаваных разумовых здольнасьцяў вырашыў, што часу няма. Ёсьць толькі гаспадар і харчы. Не, час ідзе. Тое, што яны робяць сёньня, мы ўспомнім заўтра. Тупым служкам падаецца, што нейкія там кніжкі нічога ня значаць. Не. Кніжкі — саўдзельнікі часу. Кніжкі — гэта час, запісаны так, што яго ўжо ня сьцерці.
Журналісты пішуць, што апошні канцэрт Мао і ягонага гурта быў у 2000-м разам з маёй «Правакацыяй». І я ўспомніў тую залу інтэрната БДПУ. «Шэф у гістэрыцы», сьпяваў я тады. Ну, ці крычаў. Сьпяваць я ня ўмею.
Гістэрыка перайшла ў агонію. Дажыць бы да канца. Дажыць да адплаты.
Думаю пра Федзю Жывалеўскага.
Не палітыка?
Усё — палітыка. Жывое супраць мёртвага. Таленавіты і жывы музыка — найлепшая мішэнь.
Думаючы пра ўсё гэта, я дапісаў сваю кнігу.
Усім, хто цяпер у няволі. Усім, хто ня здаўся.
Усім, хто, як я, бег з краіны, як толькі адчуў, што небясьпека занадта блізка.
Усім, хто застаўся.
Усім, хто, як я, баяўся за сябе і за родных.
Усім тым, хто адолеў страх, хаця б на хвіліну.
Усім, хто тут. Усім, хто там.
А яшчэ ўсім, хто думае, што час будзе да іх літасьцівы. «Судзьдзям» і «пракурорам», «цэнзарам» і «праваахоўнікм», «работнікам культуркі» зь іхнымі літаратурнымі шашлыкамі і прапагандыстам. «Публіцыстам Макраштаньнікам» і «ляўрэатам дзяржаўных прэмій».
Час — гэта вайна. Гэта — супраціў. І гэта — суд, які ўжо ідзе.
Не дажывем мы — дажывуць тыя, хто пасьля нас.
Кніжкі ня людзі, яны не забудуць. Таму вы іх так баіцёся.
Людзі ня кнігі, яны крохкія. Таму вы так хочаце іх зьнішчыць.
А час — ідзе.
І мы ўсе там, унутры мэханізму, дзе круцяцца ягоныя колы.
