— Што здараецца з украінцамі, якія былі вывезеныя на тэрыторыю Расеі? Ці могуць яны адтуль выбрацца?
— Расейскія ўлады не забараняюць зьехаць. Але праблемы ў гэтых людзей, калі яны жадаюць выехаць, узьнікаюць вельмі сур’ёзныя. Па-першае, у некаторых няма замежных украінскіх пашпартоў. Калі такога замежнага пашпарта няма, то чалавек з Расеі можа паехаць з унутраным украінскім у Беларусь або ў Грузію. Але Грузія ўжо стала такім своеасаблівым «мяшком», бо далей выбрацца немагчыма. Там ужо больш за 30 тысяч украінцаў, і большасьць зь іх ня ведае, што ім рабіць.
Акрамя таго, у многіх украінцаў, якія былі вывезены ў Расею, няма грошай. І для таго, каб купіць білеты, нават пры наяўнасьці дакумэнтаў, гэтыя грошы неабходна недзе знайсьці. Украінскія банкаўскія карткі ў Расеі не працуюць. Людзі, якія сьпешна грузіліся ў аўтобусы, часам пад рулямі расейскіх салдатаў, проста не змаглі ўзяць з сабой усё неабходнае, у прыватнасьці грошы.
Калі гаварыць пра тое, што рабіць далей, то далей, вядома, з Расеі трэба выяжджаць. Але для таго, каб гэта ўдалося, неабходна дапамога ўкраінцам, якія цяпер знаходзяцца ў Расеі.
— Яе хтосьці дае, гэтую дапамогу?
— Так. Ужо згадваліся расейскія праваабаронцы, якія дапамагаюць украінцам: дапамагаюць грашыма, дапамагаюць вырашаць праблемы з дакумэнтамі. У многіх рэгіёнах Расеі ёсьць праваабарончыя групы ці дабрачынныя арганізацыі, якія дапамагаюць украінцам. Некалькі дзён таму мы размаўлялі онлайн зь вялікай колькасьцю расейскіх праваабаронцаў з розных рэгіёнаў — ад Далёкага Усходу да Санкт-Пецярбургу, — якія гэтым займаюцца.
— Міхаіл, на вашую думку, навошта наагул Расея вывозіць украінцаў на свае тэрыторыі?
— Тут ёсьць некалькі намераў, я б так сказаў. Першы: падчас фільтрацыі расейскія ўлады спрабуюць знайсьці людзей, якіх яны ў будучыні выкарыстаюць у паказальных палітычна матываваных працэсах. Ёсьць ужо плян: ня менш за 200 крымінальных спраў аб так званых злачынствах супраць народу Данбасу. Тое ж самае, дарэчы, робіцца цяпер з украінскімі ваеннапалоннымі. Іх, як гавораць на турэмнай мове, прэсуюць для таго, каб дабіцца паказаньняў і ініцыяваць гэтыя крымінальныя справы.
Другая задача — гэта наданьне грамадзянства тым украінцам, якія гэтага захочуць або якіх атрымаецца да гэтага прымусіць, паставіўшы проста ў бязвыхадную сытуацыю. Летась, у 2021-м, Расея выдала рэкордную колькасьць расейскіх пашпартоў, гэта значыць прыняла рэкордную колькасьць людзей у грамадзянства — 735 тысяч. Гэта пакрывае натуральнае зьмяншэньне насельніцтва Расеі, дастаткова вялікае, на 600 тысяч чалавек у год памяншаецца насельніцтва гэтай краіны. Таму адна з задач — гэта вырашэньне дэмаграфічнай праблемы.
— Проста рабіць сваімі грамадзянамі ўкраінцаў? Гэта забаронена, як я разумею, міжнародным заканадаўствам. Гэта ж расцэньваецца як ваеннае злачынства ці не?
— Так, безумоўна. Ёсьць Жэнэўскія канвэнцыі, якія былі прыняты яшчэ ў 1949 годзе. Там крыху састарэлая мова, але там ёсьць такі дакладны тэрмін — «вываз насельніцтва дзяржавай-акупантам». Дык вось, вываз насельніцтва катэгарычна забаронены, і так, ён зьяўляецца ваенным злачынствам. І ў многіх выпадках мы можам гаварыць менавіта аб прымусовым вывазе насельніцтва, таму што дакладна вядома: многія ўкраінцы ня ведалі, куды іх вывозяць. Да іх проста прыйшлі, сказалі, што тут небясьпечна, расейскія салдаты вывелі іх, пасадзілі ў аўтобусы і кудысьці адправілі. Пасьля яны апынуліся на тэрыторыі Расейскай Фэдэрацыі.
Гэта менавіта тая сытуацыя, якую міжнароднае права вызначае тэрмінам «вываз насельніцтва». Мы ня можам сказаць у працэнтах, якая доля людзей добраахвотна паехалі ў Расею (магчыма, такія ёсьць) і якая доля тых, каго вывезьлі прымусова. Але такіх вельмі шмат.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
